Cấp bách phòng chống sụt lún và sạt lở ở Tây Nam Bộ

Sạt lở khắp nơi

Chỉ trong vòng 25 năm, đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) từ một khu vực ổn định đã rơi vào tình trạng sụt lún, sạt lở nhanh chóng. Theo kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học của Đại học Utrecht, Viện Nghiên cứu Deltares Hà Lan, Đại học Cần Thơ và Liên đoàn Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước miền Nam, hiện nay ĐBSCL chỉ cao hơn mực nước biển 1 - 2 m, đồng nghĩa với gia tăng nguy cơ xâm nhập mặn, ngập lụt và sạt lở bờ biển. Nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời, vùng đồng bằng màu mỡ là nơi sinh sống của 20 triệu người và nguồn cung cấp lương thực cho 200 triệu người khác này sẽ phải đối mặt với tình trạng thảm họa nghiêm trọng. 


Tỉnh Sóc Trăng là địa phương có nhiều huyện bị sụt lún, sạt lở rất nghiêm trọng, trong đó huyện Kế Sách là địa bàn có nhiều điểm “nóng” sạt lở nhất với 12 vị trí có nguy cơ đe dọa cao, những điểm này đã từng nhấn chìm 24 căn nhà, ảnh hưởng phải di dời 12 căn nhà và các công trình xây dựng khác. Còn tại huyện Long Phú, sạt lở bờ sông Long Đức, thị trấn Đại Ngãi, trên tuyến kênh Saintard với chiều dài khoảng 3.000 m đã làm 6 căn nhà bị cuốn trôi và 270 nhà, công trình khác bị ảnh hưởng, phải di dời. Cù Lao Dung là huyện đảo nằm giữa sông Hậu nên địa phương này chịu ảnh hưởng rất lớn của tác động biến đổi khí hậu. Nơi đây có nhiều điểm sạt lở với tổng cộng trên 4.200 m đê, bao.

Việc vỡ đê bao tràn vào ruộng mía, vườn cây, ao nuôi thủy sản của bà con là chuyện thường xuyên từ tháng 8 đến tháng 10 âm lịch hằng năm khi có những con nước lớn nhất trong năm, gây thiệt hại, ảnh hưởng có năm hàng trăm ha mía, màu của người dân cù lao. Đặc biệt dọc theo tuyến đê biển thị xã Vĩnh Châu (Sóc Trăng), đoạn đê biển từ K40 - K45 dài khoảng 5 km và một số điểm cục bộ khoảng 2 km từ giáp ranh bờ biển tỉnh Bạc Liêu đến cống số 4 bị xói lở nghiêm trọng, mỗi năm lấn sâu vào phía đồng khoảng 200 - 300 m (tại vị trí K43+500 đến K44+500, dài khoảng 1.000 m).

Hiện tượng sạt lở bờ sông, chủ yếu dọc theo sông Hậu và các sông lớn gần cửa biển, nhánh của sông Hậu cũng đã và đang đe dọa trực tiếp đến đời sống, sản xuất của người dân sống dọc theo các tuyến sông thuộc địa bàn huyện Kế Sách, Long Phú, gây hậu quả, thiệt hại nghiêm trọng nhiều nhất thuộc về địa bàn các xã Song Phụng, Đại Ngãi, Long Đức cùng của huyện Long Phú. Theo nhận định của lãnh đạo Ban Chỉ đạo Tây Nam Bộ, có tình trạng gây sạt lở ngày càng nghiêm trọng là do biến đổi khí hậu và ở nhiều địa bàn ven sông, ven biển không còn rừng phòng hộ hoặc thảm xanh rừng phòng hộ mỏng, ít do tác động của thủy triều sóng và gió lớn. Bên cạnh đó, ảnh hưởng của các hoạt động xây dựng làm co hẹp dòng chảy tại các ngã ba, ngã tư tạo dòng chảy siết và cuối cùng là bởi tác động từ thượng nguồn, lượng phù sa đổ về giảm so với trước đây.

Ông Hà Tấn Việt, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Sóc Trăng cho biết, tuyến đê biển của Sóc Trăng cơ bản hình thành, ổn định từ lâu rồi. Gần đây do biến đổi khí hậu, nước biển dâng gây bào mòn đường ven bờ đã làm ảnh hưởng mất bìa rừng, mất thảm xanh chắn sóng, giữ đất. Hiện nay, đoạn 5 km từ Giồng Chùa về Trà Sết, ở thị xã Vĩnh Châu, ở huyện Kế Sách thường xuyên bị đe dọa do sóng biển. Đoạn từ Lai Hòa về Vĩnh Tân, thị xã Vĩnh Châu mất bìa rừng phòng hộ nhưng không tập trung, những đoạn không có rừng phòng hộ thì sạt lở trực tiếp ảnh hưởng nặng hơn.

Nhanh chóng tìm giải pháp cụ thể

Các nhà khoa học của Viện Nghiên cứu Deltares Hà Lan, Đại học Cần Thơ và Liên đoàn Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước miền Nam vừa công bố báo cáo “Tác động của 25 năm khai thác nước ngầm tại ĐBSCL” khẳng định: Nguyên nhân gây ra tình trạng sụt lún, sạt lở tại các tỉnh vùng Tây Nam Bộ là do tình trạng khai thác nước ngầm. Việc khai thác nước ngầm phục vụ đời sống, sản xuất nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản đang là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này.


Ông Philip Minderhoud, Đại học Utrecht (Viện Nghiên cứu Deltares Hà Lan) cho biết: “Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy vùng ĐBSCL đang lún 1 - 3 cm mỗi năm và tốc độ này đang ngày càng tăng. Tại một số điểm, nền đất đã lún từ 25 - 35 cm trong vòng 25 năm. Kết quả này nghiêm trọng hơn nhiều so với những gì chúng tôi dự tính ban đầu”. Những hậu quả do tình trạng sạt lở, sụt lún gây ra đối với đời sống người dân vùng ĐBSCL có thể nhận thấy họ mất nhà cửa, ruộng vườn và sinh kế gặp nhiều khó khăn cho nên nhận thức của người dân về vấn đề này cũng đang dần tăng lên.

Trước tình trạng sụt lún, sạt lở đê bao, bờ sông ở một số tỉnh trong vùng Tây Nam Bộ diễn biến, tác động ngày càng phức tạp, Ban Chỉ đạo Tây Nam Bộ khuyến cáo người dân tại các khu vực có nguy cơ sạt lở phải cảnh giác cao với các mối nguy hiểm. Đặc biệt, vào mùa mưa bão, những ngày mưa kéo dài và tháng mưa lũ, không để người già, trẻ em, phụ nữ ở nhà một mình vào ban đêm tại các nhà sàn. Cùng đó, phải hạn chế chứa hàng hóa ở mép sông nhằm đề phòng sạt lở gây thiệt hại về người và tài sản.

Mặt khác, các địa phương trong vùng ĐBSCL cũng đã đề xuất, kiến nghị Trung ương, các bộ, ngành quan tâm, đầu tư để thực hiện các công trình kiên cố như nâng cấp đê sông, đê biển, xây kè đá những vùng trọng yếu, trồng cây lấn biển, bảo vệ đê bãi ven biển. Về lâu dài, rất cần nguồn kinh phí lớn để triển khai sắp xếp, bố trí dân cư vùng đặc biệt khó khăn, vùng ảnh hưởng thiên tai, trong đó có sắp xếp di dời dân ở khu vực có nguy cơ cao của tỉnh Sóc Trăng như Kế Sách, Song Phụng, Đại Ngãi (huyện Long Phú) vào khu vực an toàn.

Các giải pháp công trình mà các địa phương trong vùng đã thực hiện, khắc phục hạn chế tình trạng sạt lở trong thời gian qua chủ yếu tập trung ở khu vực ven biển Vĩnh Châu từ nguồn vốn phòng chống lụt bão, xây dựng kè đá, rọ đá gia cố đê biển... Với những địa bàn phức tạp, kết hợp thử nghiệm công trình hàng rào chữ T; xây dựng kè lát đá hộc... Tuy nhiên, hằng năm, kinh phí đầu tư để phòng chống sạt lở ở tỉnh Sóc Trăng chỉ khoảng 7 - 10 tỷ đồng nên các biện pháp thường chỉ là tạm thời nhằm hạn chế thiệt hại phát sinh. Tỉnh Sóc Trăng cũng kiến nghị Trung ương và các bộ, ngành hỗ trợ nguồn kinh phí khoảng 357 tỷ đồng để xử lý các công trình cấp bách ở những nơi có nguy cơ sạt lở cao như: 12 điểm sạt lở tại địa bàn huyện Kế Sách với tổng chiều dài hơn 2.500 m; hơn 3.000 m nguy cơ sạt lở ở huyện Long Phú; xử lý đê biển Vĩnh Châu với chiều dài sạt lở khoảng 2.000 m...

Trong chuyến khảo sát, kiểm tra tuyến đê bao dọc sông Hậu tại địa bàn huyện Kế Sách, tỉnh Sóc Trăng cuối tháng 6 vừa qua, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường đã khảo sát, kiểm tra tại khu vực cống Cái Côn, Cái Cau trên tuyến quốc lộ Nam Sông Hậu. Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường cho rằng, trước tác động của biến đổi khí hậu ngày càng bất thường, phức tạp, có thể là hạn mặn cũng có thể là thủy triều dâng, rồi sạt lở, thiên tai sẽ gây thiệt hại nặng đến đời sống, sinh hoạt của người dân, tác động nặng đến nông nghiệp, nông thôn nên Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ phối hợp hỗ trợ và cùng địa phương có những biện pháp, giải pháp hạn chế tác động của thiên tai, triều cường, mặn xâm nhập.

Các tỉnh vùng Tây Nam Bộ là địa phương dễ bị tác động của biến đổi khí hậu, ảnh hưởng xâm nhập mặn, triều cường nên Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng yêu cầu các địa phương cần có giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu, đẩy nhanh tiến độ tái cơ cấu ngành nông nghiệp, có định hướng cho người nông dân chuyển đổi cây trồng, vật nuôi sao cho hiệu quả, có tính bền vững... Bộ cũng sẽ xem xét, nghiên cứu để có hướng ưu tiên đầu tư cho các tỉnh trong vùng hạn chế thấp nhất tác hại của biến đổi khí hậu.

Ông Đồng Văn Lâm, Chủ tịch UBND tỉnh Trà Vinh: Khẩn cấp sửa chữa mái kè đê biển Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Trà Vinh khẩn trương sử dụng nguồn quỹ phòng chống thiên tai với số tiền hơn 980 triệu đồng để sửa chữa khẩn cấp 11 vị trí sụp lún mái kè bảo vệ đoạn đê xung yếu bờ biển xã Hiệp Thạnh, thị xã Duyên Hải. Do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, triều cường xảy ra với tần suất ngày càng nhiều kết hợp với gió thổi mạnh đã tạo nên những đợt sóng to liên tục tác động trực tiếp lên mái kè với áp lực lớn đã làm dịch chuyển các khối bê tông tự chèn trên bề mặt, tạo ra các khe hở lớn, làm cuốn trôi lớp đá bảo vệ. Một số liên kết giữa các khối bê tông bị phá vỡ, khi sóng đánh vào bờ mang theo các sinh vật biển, vật liệu sắc nhọn làm rách lớp vải địa kỹ thuật và cuốn trôi cát nền bên trong thân kè đã gây hư hỏng sụp lún khoảng 70 vị trí với tổng diện tích khoảng trên 2.500 m2. Trong số này, có 11 vị trí sụp lún nghiêm trọng với diện tích khoảng 700 m2, độ lún sâu khoảng 0,6 m so với mặt phẳng của mái kè hiện tại. Ngoài ra, các đợt sóng to với áp lực lớn cũng đã làm bong tróc khoảng 16 m2 diện tích lớp bê tông bảo vệ tường chắn sóng. Ông Nguyễn Phước Hùng, Phó Chủ tịch UBND huyện Cần Giuộc (Long An): Hỗ trợ những gia đình bị sập nhà do sạt lở Những năm gần đây, trên địa bàn tỉnh Long An xuất hiện nhiều điểm sạt lở dọc theo những con sông lớn như Vàm Cỏ Đông, Vàm Cỏ Tây, kênh Nước Mặn, sông Cần Giuộc... Đáng báo động là tình trạng này ngày càng nghiêm trọng hơn, nhiều căn nhà kiên cố chỉ trong tích tắc đã đổ sập xuống lòng sông, đẩy người dân vào cảnh trắng tay. Trước thực trạng nhà bị lở tại xã Phước Lại, huyện Cần Giuộc, chính quyền đã vận động xã hội hóa và kinh phí địa phương hỗ trợ mỗi căn nhà bị sập hoàn toàn 100 triệu đồng. Về lâu dài, UBND huyện Cần Giuộc tiến hành đo, vẽ, kiểm kê hiện trạng nhà, đất và lập phương án để di dời giải phóng mặt bằng, xây dựng bờ kè chống sạt lở khu vực. Huyện cũng đã báo cáo UBND tỉnh kiến nghị Bộ Kế hoạch Đầu tư và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn xem xét, bố trí kinh phí. Hiện huyện ưu tiên thực hiện các chính sách hỗ trợ phù hợp về di dời tái định cư, đào tạo nghề, giới thiệu việc làm, giúp các hộ dân có điều kiện sớm ổn định cuộc sống. Sau khi di dời các hộ dân ra khỏi vùng nguy hiểm, giải phóng mặt bằng xong, huyện sẽ kiến nghị xây dựng bờ kè, chống sạt lở nhằm bảo vệ công trình hạ tầng công cộng và các khu vực lân cận khác. Ông Nguyễn Văn Tâm, Giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh Kiên Giang: Chậm triển khai các dự án đầu tư nâng cấp, phòng chống sạt lở bờ biển Qua khảo sát, đánh giá toàn tuyến bờ biển Tây, tổng chiều dài sạt lở khoảng 40 km. Nhiều đoạn không còn rừng phòng hộ. Sóng biển cường độ mạnh đánh trực tiếp vào chân đê gây sạt lở. Một số đoạn khác trước nguy cơ tiếp tục sạt lở, nhất là vào giai đoạn cao điểm của mùa mưa bão với nhiều sóng to, gió lớn. Mặc dù vậy, các dự án đầu tư nâng cấp, phòng chống sạt lở bờ biển, đê biển Tây trên địa bàn tỉnh Kiên Giang chậm triển khai, gần như còn ở điểm xuất phát thấp. Trong khi đó, ngân sách của địa phương hạn chế, không có khả năng đầu tư ngăn sạt lở do nguồn vốn quá lớn. Tỉnh chỉ mới thực hiện thí điểm dự án gây bồi, tạo bãi, trồng rừng phòng hộ ven biển, phòng chống sạt lở tại xã Bình Giang (Hòn Đất) bước đầu mang lại hiệu quả; đầu tư gần 1 tỷ đồng khắc phục sạt lở đoạn bờ biển từ vàm Tiểu Dừa đến vàm Kim Quy thuộc địa bàn huyện An Minh. Trước tình trạng này, tỉnh Kiên Giang chỉ đạo ngành chức năng phối hợp với các địa phương có khu vực bờ biển bị sạt lở tập trung gia cố, nâng cấp những đoạn đê biển sạt lở, không để vỡ đê, nước biển tràn vào gây thiệt hại sản xuất, ảnh hưởng đời sống nhân dân. Đồng thời, nhân rộng mô hình gây bồi, tạo bãi, trồng rừng phòng hộ ven biển ở những nơi có đủ điều kiện, đảm bảo cây rừng sống và phát triển tốt. Việc rà soát, di dời các hộ dân đang sinh sống trong khu vực nguy hiểm được thực hiện khẩn trương, nhất là vùng cửa sông, cửa biển có nguy cơ sạt lở cao.