Thông qua khoản vay 90 tỷ euro cho Ukraine: Bước tiến pháp lý lịch sử của EU

Theo trang The Guardian (Anh), sau 16 giờ đàm phán căng thẳng, rạng sáng ngày 19/12, các nhà lãnh đạo EU đã đồng ý cấp khoản vay 90 tỷ euro (hơn 105 tỷ USD) cho Ukraine, quốc gia đang đối mặt với nguy cơ cạn kiệt ngân sách vào tháng 4/2026. Song giải pháp được đưa ra lại không phải là phương án mà nhiều bên kỳ vọng.

Hơn hai tháng trước, Ủy ban châu Âu từng đề xuất một kế hoạch cung cấp khoản vay cho Kiev, đảm bảo bằng một phần trong tổng số 210 tỷ euro tài sản của Ngân hàng Trung ương Nga đang bị phong tỏa tại châu Âu, phần lớn được giữ tại trung tâm thanh toán Euroclear ở Bỉ. Ý tưởng là EU đi vay từ Euroclear để cho Ukraine vay lại; Nga vẫn là chủ sở hữu hợp pháp, Kiev sẽ trả nợ bằng tiền bồi thường sau chiến tranh, và EU sẽ hoàn trả cho Euroclear.

Về lý thuyết, theo các luật sư EU, kế hoạch này “rất hoàn hảo” và hợp pháp. Nó cũng hấp dẫn ở hai điểm: không phát sinh vay nợ chung mới và mang lại sự thỏa mãn khi tiền của Nga sẽ hỗ trợ Ukraine.

Tuy nhiên, kế hoạch này đã vấp phải trở ngại lớn. Thủ tướng Bỉ Bart De Wever lo ngại Nga sẽ coi đây là hành vi chiếm đoạt và có thể trả đũa. Đồng thời. các tòa án tại những quốc gia thân Nga có thể ra lệnh phong tỏa tài sản của Bỉ.

Trong nhiều tuần, ông De Wever vẫn giữ quan điểm kiên định, bất chấp áp lực lớn từ Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen và Thủ tướng Đức Friedrich Merz, những người coi gói vay bồi thường này là “Phương án A” và không có “Phương án B”.

Phương án thay thế – vay chung – thu hút một số quốc gia EU phía Nam nhưng bị Berlin cùng các đồng minh Bắc Âu thận trọng phản đối, vì họ không muốn đảm bảo thêm nợ cho các thành viên đang chịu gánh nặng tài chính.

Cho đến khi hội nghị thượng đỉnh EU khai mạc vào ngày 18/12, nhiều nhà lãnh đạo tin rằng Thủ tướng De Wever sẽ nhượng bộ. Nhưng thay vào đó, ông yêu cầu mọi quốc gia EU cam kết hỗ trợ không giới hạn nếu Nga đưa ra bất kỳ điều kiện nào, điều mà nhiều bên cho là quá mức.

Cuối cùng, dưới sự ủng hộ chủ yếu đến từ Thủ tướng Italy Giorgia Meloni và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, “Phương án B” đã được thông qua: sử dụng các quỹ chưa phân bổ trong ngân sách EU làm tài sản đảm bảo cho khoản vay chung cho Ukraine. Lập luận rằng cần sự nhất trí cho eurobond được giải quyết nhờ thỏa thuận với Hungary, Slovakia và Cộng hòa Séc, những nước được miễn tham gia nhưng vẫn đồng ý ủng hộ.

Kết quả này có ý nghĩa trước hết với Ukraine, giúp nước này nhận tiền nhanh hơn so với Phương án A. Song theo các nhà quan sát, đây lại là thất bại chính trị với bà von der Leyen và ông Merz – dù Thủ tướng Đức vẫn tỏ ra hài lòng với thỏa thuận.

Ngược lại, ông De Wever được coi là chiến thắng, tuyên bố “lý trí đã thắng thế” và “tiếng nói của các quốc gia nhỏ và vừa được tôn trọng”, trong khi các thủ tướng hoài nghi châu Âu Viktor Orbán (Hungary), Andrej Babiš (Cộng hòa Séc) và Robert Fico (Slovakia) có thể tự hào rằng người đóng thuế tại nước họ không phải gánh thêm chi phí cho quốc phòng của Ukraine.

Thỏa thuận ngày 19/12 cũng phản ánh rõ những chia rẽ sâu sắc trong EU, vốn thường cản trở việc ra quyết định, đồng thời cho thấy khối vẫn còn nhiều việc phải làm để trở thành một châu Âu thống nhất, có khả năng hành động hiệu quả trong thế giới đầy thách thức.

Tuy nhiên, EU đã kịp đạt được một thỏa thuận quan trọng. Một số nhà phân tích đánh giá khối này có thể đã mở ra một hướng đi mới.

Ông Guntram Wolff, chuyên gia từ Viện nghiên cứu kinh tế Bruegel, nhận định. “Đây là một thỏa thuận lớn đối với EU. Nếu muốn thực hiện chính sách đối ngoại EU, cần nguồn lực và khả năng vay nợ chung. Hội đồng châu Âu đã thực hiện được điều đó”.

Ông nhấn mạnh, đây cũng là lần đầu tiên một quyết định về nợ mới của EU được thông qua mà không cần sự nhất trí tuyệt đối.

Ông Alberto Alemanno, Giáo sư luật EU, đánh giá thỏa thuận là “chưa từng có tiền lệ”. Việc cho phép các quốc gia sẵn sàng đi trước, với sự tham gia có chọn lọc trong trách nhiệm chung, chưa từng được thử trước đây.

Nhà bình luận Jeremy Cliffe tại Hội đồng Quan hệ Ngoại giao châu Âu, lại đặt câu hỏi: “Vay nợ không cần sự nhất trí… liệu đây có phải hướng đi dài hạn cho nguồn lực chung châu Âu?”. Theo ông, nếu đúng như vậy, hội nghị thượng đỉnh vừa qua có thể được xem là dấu mốc lịch sử.