Nguy cơ của việc Trung Quốc quá phụ thuộc vào nguồn cung dầu mỏ từ Trung Đông

Trung Quốc ngày càng phụ thuộc vào nhập khẩu dầu từ Trung Đông, với dầu từ khu vực này chiếm hơn 50% lượng nhập khẩu của Bắc Kinh trong quý 1/2022. Trung Quốc là một siêu cường quân sự và kinh tế, có nghĩa là một sự tổn thương đối với Trung Quốc có nguy cơ dẫn đến sự tổn thương đối với thị trường toàn cầu.

Trong những năm gần đây, sự phụ thuộc của Trung Quốc vào dầu thô từ Trung Đông ngày càng tăng. Với phần lớn thế giới phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc liên quan nhiều loại sản phẩm, sự tổn thương của Trung Quốc cũng là gây ra các vấn đề toàn cầu. Cho đến khi Trung Quốc có thể tìm ra cách đa dạng hóa các nhà cung cấp để giảm thiểu rủi ro, sự phụ thuộc quá mức vào dầu mỏ Trung Đông này có thể sẽ có tác động lớn đến cả địa chính trị và thị trường dầu mỏ.

Trung Quốc hiện vẫn là nhà nhập khẩu dầu hàng đầu thế giới với lượng nhập khẩu chiếm hơn hơn 70% nguồn cung, thậm chí đã vượt qua Mỹ để đứng đầu danh sách nhập khẩu mặt hàng này vào năm 2017. Gần một nửa lượng dầu nhập khẩu này đến từ Trung Đông (khoảng 47% vào năm 2020) với giá trị hàng trăm tỷ USD. 

Saudi Arabia là nhà cung cấp chính, chiếm khoảng 16% tổng lượng dầu thô nhập khẩu vào năm 2020, với chi phí hơn 28 tỷ USD. Iraq, Oman, Kuwait và UAE nằm trong số các nhà cung cấp Trung Đông khác của Trung Quốc. Trung Quốc cũng đang lách các lệnh trừng phạt Iran để nhập khẩu dầu thô từ quốc gia giàu dầu mỏ này.

Trong nhiều năm, Trung Quốc đã tìm cách thúc đẩy sản xuất dầu để giảm sự phụ thuộc vào các nhà cung cấp nước ngoài, cũng như đa dạng hóa cơ cấu năng lượng bằng cách đầu tư mạnh vào năng lượng tái tạo. Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Trung Quốc (CNOOC) thuộc sở hữu nhà nước đã đạt mức sản xuất dầu khí kỷ lục trong 6 tháng đầu năm 2022, thu được lợi nhuận đáng kể do giá năng lượng cao. 

Thành công này là kết quả của việc triển khai Chiến lược Kinh doanh và Kế hoạch Phát triển năm 2022 của CNOOC, được công bố vào tháng 1/2022, một lộ trình phác thảo các kế hoạch mở rộng quy mô sản xuất dầu khí trong ba năm tới, đồng thời tăng cường đầu tư vào năng lượng xanh. Nhưng bất chấp những kết quả khả quan, Trung Quốc không sản xuất đủ dầu để đáp ứng nhu cầu cho lượng dân số khổng lồ và các hoạt động công nghiệp đang phát triển nhanh chóng của mình. 

Trong quý đầu tiên của năm 2022, sự phụ thuộc của Trung Quốc vào dầu thô Trung Đông đã tăng lên đáng kể, sau khi giảm nhập khẩu từ Nga, Brazil và Mỹ. Nhập khẩu dầu của Bắc Kinh từ Trung Đông tăng 4,8%, lên 5,6 triệu thùng/ngày, chiếm 53,8% thị phần trong quý 1/2022. Mặc dù giá dầu thô của Moskva thấp, Trung Quốc vẫn giảm nhập khẩu từ Moskva vào đầu năm 2022 để giảm bớt nguy cơ chậm trễ vận chuyển do xung đột Nga - Ukraine. Khu vực cung cấp dầu lớn nhất tiếp theo của Trung Quốc là châu Âu, chiếm hơn 30% nguồn cung, kế tiếp là châu Phi, Nam Mỹ, châu Á-Thái Bình Dương và Bắc Mỹ. 

Trong tháng 12/2022, nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình đã có chuyến thăm Saudi Arabia lần đầu tiên sau khoảng 7 năm để củng cố mối quan hệ năng lượng hai nước. Ông Tập đã ký kết quan hệ đối tác chiến lược toàn diện trong chuyến thăm, cũng như gặp gỡ một số nhà lãnh đạo Trung Đông khác để thảo luận về tương lai nhập khẩu dầu của nước này.

Chuyến đi trên cho thấy rõ ràng rằng Trung Quốc có ý định duy trì mối quan hệ chặt chẽ với Saudi Arabia để đảm bảo an ninh năng lượng của Bắc Kinh. Thỏa thuận cũng tiết lộ kế hoạch mở rộng quan hệ đối tác năng lượng giữa hai bên, với mục tiêu phát triển ngành công nghiệp hydro và thúc đẩy Sáng kiến ​​​​Vành đai và Con đường của Trung Quốc trong khu vực. 

Trung Quốc vẫn là đối tác thương mại lớn nhất của Saudi Arabia, trong khi Saudi Arabia là nhà cung cấp dầu quan trọng cho Trung Quốc. Ayham Kamel, người đứng đầu nhóm nghiên cứu Trung Đông và Bắc Phi của tổ chức tư vấn Eurasia, giải thích: “Hợp tác năng lượng sẽ là trung tâm của tất cả các cuộc thảo luận giữa các lãnh đạo Saudi Arabia và Trung Quốc. Có sự cần thiết phải xây dựng một khuôn khổ để sự phụ thuộc lẫn nhau này được đảm bảo về mặt chính trị”.

Nhưng có lo ngại rằng sự phụ thuộc nặng nề này vào một khu vực, đặc biệt là với một cường quốc, có thể khiến Trung Quốc dễ bị tổn thương. Điều này có thể có tác động dây chuyền đến phần còn lại của thế giới, vốn phụ thuộc vào Trung Quốc về nhiều loại sản phẩm. 

Một lỗ hổng đối với Trung Quốc là cách nước này lấy dầu từ Trung Đông, chủ yếu dựa vào các tàu chở dầu để vận chuyển dầu thô do thiếu cơ sở hạ tầng đường ống. Do đó, các tàu chở dầu của họ phải đi qua Ấn Độ Dương, qua eo biển Malacca và Biển Đông. Điều này có nghĩa là bất kỳ biện pháp trừng phạt hoặc phong tỏa nào áp dụng đối với các tàu chở hàng đến Trung Quốc đều có thể đe dọa nguồn cung cấp năng lượng của Trung Quốc, dẫn đến xáo trộn lớn trên thị trường toàn cầu. 

Tóm lại, sự phụ thuộc lớn của Trung Quốc vào nguồn cung cấp dầu mỏ ở Trung Đông dường như vẫn tồn tại, với việc nhà lãnh đạo Tập Cận Bình gần đây đã tới Saudi Arabia để đảm bảo tương lai của mối quan hệ đối tác. Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào khu vực này về dầu thô có thể khiến Bắc Kinh dễ bị áp lực địa chính trị và vấn đề đảm bảo an ninh năng lượng.

Về lâu dài, các đường ống dẫn dầu từ Nga và Trung Á có thể giúp giảm thiểu mối đe dọa này đối với thị trường toàn cầu, nhưng cho đến lúc đó, sự phụ thuộc của Trung Quốc vào Trung Đông sẽ tiếp tục có tác động lớn đến tình hình địa chính trị khu vực và thế giới.