Cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh: Bloomberg/Getty Images
Đại bồi thẩm đoàn ở Manhattan đã bỏ phiếu truy tố cựu Tổng thống Donald Trump. Các cáo buộc cụ thể vẫn chưa rõ, nhưng sẽ liên quan đến cuộc điều tra của công tố viên quận Manhattan về khoản tiền "bịt miệng" mà ông Trump bị cáo buộc đã chi cho một ngôi sao phim "người lớn" ngay trước cuộc bầu cử tổng thống năm 2016. Đây là lần đầu tiên một cựu tổng thống Mỹ bị truy tố trong lịch sử.
Ngoài vụ án ở Manhattan, cựu Tổng thống Trump còn đối mặt với 3 cuộc điều tra hình sự khác. Nhưng bất chấp những rắc rối pháp lý đó, ông Trump dự kiến sẽ tiếp tục chiến dịch tranh cử tổng thống, thậm chí có thể quay trở lại Nhà Trắng vào năm 2024.
Richard Hasen, Giáo sư luật tại Đại học California (Los Angeles), cho biết: “Không gì có thể ngăn ông Trump tranh cử khi đang bị truy tố, hoặc thậm chí bị kết án".
Người bị truy tố vẫn có thể tranh cử và đắc cử
Theo CNN, Điều II của Hiến pháp Mỹ đặt ra những tiêu chuẩn rất rõ ràng cho một người được làm tổng thống: Tổng thống Mỹ phải ít nhất 35 tuổi, cư trú tại Mỹ trong ít nhất 14 năm và là công dân Mỹ từ lúc chào đời.
Tòa án Tối cao Mỹ đã cho rằng các tiêu chuẩn đó tạo thành một “trần hiến định”, nghiêm cấm bất kỳ tiêu chuẩn bổ sung nào được áp đặt bằng bất kỳ cách nào.
Do Hiến pháp không đòi hỏi tổng thống không bị truy tố, kết án hoặc không bị bỏ tù, nên một người đang bị truy tố hoặc đang ở trong tù vẫn có thể ra tranh cử và thậm chí có thể giữ chức vụ tổng thống!
Đây là tiêu chuẩn pháp lý phổ biến sẽ áp dụng cho cựu Tổng thống Trump. Trên thực tế, bản cáo trạng và khả năng bị xét xử sẽ không liên quan đến tư cách của ông Trump cho chức vụ Tổng thống theo Hiến pháp.
Tuy nhiên, dường như chắc chắn rằng bản cáo trạng, bản kết tội tiềm tàng hoặc cả hai – chưa nói đến án tù – sẽ ảnh hưởng đáng kể đến khả năng thực hiện chức năng của một tổng thống. Và Hiến pháp Mỹ không đưa ra câu trả lời dễ dàng cho tình huống đó.
Cựu Tổng thống Trump bị cáo buộc chi tiền cho ngôi sao phim khiêu dâm Stormy Daniels (phải) để cô này che giấu mối quan hệ tình ái với ông. Ảnh: Getty Images
Theo tờ Conversation, có các lưu ý cả trong Hiến pháp và Tu chính án thứ 14 và 22, nhưng không có lưu ý nào hiện có thể áp dụng cho ông Trump.
Đầu tiên là giới hạn nhiệm kỳ: Tu chính án thứ 22 cấm bất kỳ ai đã hai lần làm tổng thống được tái tranh cử. Ông Trump không phạm vào giới hạn này.
Thứ hai là bị luận tội: Nếu một người bị Hạ viện luận tội và bị Thượng viện kết án về tội nghiêm trọng hoặc tội nhẹ, người đó sẽ bị cách chức và không đủ tư cách trở lại làm Tổng thống. Ông Trump, mặc dù hai lần bị Hạ viện luận tội trong nhiệm kỳ tổng thống của mình, nhưng cũng hai lần được Thượng viện tha bổng.
Thứ ba là truất quyền tham gia. Tu chính án thứ 14 bao gồm một “điều khoản truất quyền tham gia" với người tham gia nổi loạn hay nổi dậy. Nhưng bản cáo trạng của công tố viên quận Manhattan chỉ liên quan đến khoản tiền "bịt miệng" cho một ngôi sao phim khiêu dâm, mà không liên quan gì đến nổi loạn hay nổi dậy.
Các cáo buộc tiềm tàng ở Quận Fulton, bang Georgia, liên quan đến can thiệp bầu cử năm 2020, hoặc ở cấp liên bang liên quan đến cuộc bạo loạn Đồi Capitol ngày 6/1/2021, có thể được một số người hiểu là một hình thức nổi loạn. Nhưng đó là một vấn đề mở sẽ phải được giải quyết thông qua các tòa án, trong khi cuộc bầu cử năm 2024 đang đến rất nhanh.
Alvin Bragg, công tố viên quận Manhattan, người theo đuổi vụ án hình sự nhằm vào ông Trump. Ảnh: Bloomberg/Getty Images
Điều hành đất nước từ nhà giam?
Tờ Conversation cho biết, một ứng cử viên tổng thống có thể bị chính quyền tiểu bang hoặc liên bang truy tố, buộc tội và kết án. Bản cáo trạng đối với một tội phạm cấp tiểu bang có vẻ ít nghiêm trọng hơn so với các cáo buộc liên bang do Bộ Tư pháp đưa ra.
Tuy nhiên, cảnh tượng của một phiên tòa hình sự tại tòa án tiểu bang hoặc liên bang sẽ có tác động đáng kể đến chiến dịch tranh cử tổng thống và đến uy tín của một tổng thống, nếu ứng cử viên đó được bầu.
Tất cả các bị cáo ở Mỹ đều được coi là vô tội cho đến khi được chứng minh là có tội. Nhưng trong trường hợp bị kết án, việc bị giam giữ trong nhà tù tiểu bang hoặc liên bang liên quan đến những hạn chế về quyền tự do sẽ ảnh hưởng đáng kể đến khả năng lãnh đạo của tổng thống. Điểm này đã được trình bày rõ ràng trong một bản ghi nhớ năm 2000 của Bộ Tư pháp Mỹ.
Văn bản này dựa trên một bản ghi nhớ của Văn phòng Luật sư Pháp lý năm 1973 được đưa ra trong vụ Watergate có tiêu đề “Khả năng đáp ứng của Tổng thống, Phó Tổng thống và các viên chức dân sự khác đối với [việc bị] truy tố hình sự liên bang khi đương chức". Bối cảnh của bản ghi nhớ năm 1973 là Tổng thống Richard Nixon khi đó đang bị điều tra vì vai trò của ông trong vụ bê bối Watergate và Phó Tổng thống Spiro Agnew đang bị điều tra vì tội trốn thuế.
Hai bản ghi nhớ này đề cập đến việc liệu một tổng thống đương nhiệm có thể bị truy tố theo Hiến pháp khi đang tại vị hay không. Họ kết luận ông/bà ta không thể. Nhưng còn một tổng thống bị truy tố, bị kết án, hoặc cả hai, trước khi nhậm chức thì chưa có tiền lệ.
Bản ghi nhớ cũng đề cập đến sự bất tiện của một phiên tòa hình sự sẽ làm giảm đáng kể thời gian cam kết của tổng thống đối với các nhiệm vụ nặng nề của ông. Và một trở ngại trực tiếp hơn đối với khả năng điều hành của tổng thống: là ông ấy có thể phải ngồi tù.
Theo bản ghi nhớ năm 1973, “Tổng thống đóng một vai trò vô song trong việc thi hành luật pháp, điều hành các mối quan hệ đối ngoại và bảo vệ Tổ quốc.” "Các chức năng cốt lõi này đòi hỏi phải có các cuộc họp, liên lạc hoặc tham vấn với quân đội, các nhà lãnh đạo nước ngoài và các quan chức chính phủ ở Mỹ và nước ngoài, các chuyến công tác trong nước và thế giới, theo những cách không thể thực hiện được khi bị cầm tù" - học giả luật hiến pháp Alexander Bickel nói và cho rằng "rõ ràng nhiệm vụ tổng thống không thể được thực hiện từ nhà giam."
Khi người Mỹ bầu người đang bị truy tố làm tổng thống
Tuy nhiên, nước Mỹ phải làm gì nếu công dân thực sự bầu một người đang bị truy tố hoặc đang bị giam giữ làm tổng thống?
Ít nhất một ứng cử viên tổng thống bị giam giữ, là Eugene Debs, đã giành được gần một triệu phiếu bầu trong tổng số 26,2 triệu phiếu bầu trong cuộc bầu cử năm 1920.
Một phản ứng tiềm năng là Tu chính án thứ 25, cho phép nội các của tổng thống tuyên bố tổng thống “không thể thực hiện các quyền hạn và nhiệm vụ ở cương vị của mình.”
Tuy nhiên, hai bản ghi nhớ nói trên của Bộ Tư pháp lưu ý rằng những người soạn thảo Tu chính án thứ 25 chưa bao giờ xem xét hoặc đề cập đến việc giam giữ một tổng thống được bầu, như một cơ sở cho việc người đó không thể thực hiện các quyền hạn và nhiệm vụ tổng thống. Họ viết rằng, việc thay thế tổng thống theo Tu chính án thứ 25 sẽ “không đủ sức nặng đối với sự lựa chọn đã được cân nhắc của người dân về việc họ muốn phục vụ ai với tư cách là tổng thống của mình”.