Hội nghị quyết định tương lai thỏa thuận hạt nhân Iran

Ngày 25/5, các quốc gia cùng ký thỏa thuận hạt nhân Iran, hay còn gọi là Kế hoạch Hành động chung toàn diện (JCPOA), tổ chức cuộc họp đầu tiên kể từ sau khi Mỹ rút khỏi thỏa thuận lịch sử này.

Nhà máy hạt nhân Bushehr nằm cách thủ đô Tehran 1.200 km. Ảnh: Reuters

Sự kiện này được chờ đợi bởi nó có ý nghĩa quan trọng trong cuộc "chạy đua" mà các nước liên quan vẫn đang nỗ lực theo đuổi nhằm duy trì thỏa thuận vốn được coi là thành quả quý giá sau hơn chục năm nỗ lực ngoại giao không ngừng nghỉ của các bên liên quan.

Tại cuộc họp, các quan chức Anh, Pháp, Đức, Nga và Trung Quốc sẽ cùng thảo luận với Ngoại trưởng Iran Mohammed Javad Zarif để vạch ra một chiến lược cụ thể nhằm cứu vãn thỏa thuận thông qua việc đảm bảo các dòng chảy đầu tư và trao đổi thương mại không bị gián đoạn, đồng thời tìm cách "vô hiệu hóa" những biện pháp trừng phạt của Mỹ vốn có thể gây thiệt hại kinh tế không nhỏ cho Iran.
         
Trong hơn 2 tuần qua, cả Iran và 5 nước còn lại đều đã có hàng loạt cuộc gặp gỡ ngoại giao cũng như một số bước đi thể hiện quyết tâm tìm mọi cách để “cứu” thỏa thuận hạt nhân.

Điều này không khó lý giải bởi các bên đều có  lợi ích về kinh tế và an ninh khi tham gia thỏa thuận này. JCPOA đem lại cơ hội lớn để nền kinh tế Iran, vốn kiệt quệ do nhiều năm bị cấm vận, có cơ hội phục hồi. Bên cạnh đó, thông qua thỏa thuận này, Tehran có có thể mở rộng quan hệ với các nước phương Tây, gia tăng vị thế.

Với Trung Quốc - khách hàng dầu mỏ lớn nhất của Iran, và Nga - một đồng minh thân cận của Tehran, cũng đều có những lợi ích cả trước mắt và lâu dài về kinh tế, chính trị khi duy trì quan hệ với Iran dù có hay không thỏa thuận hạt nhân, vì vậy đều không do dự đứng về phía quốc gia Trung Đông này.

Trong khi đó, Pháp, Đức hay nhiều nước Liên minh châu Âu (EU)  khác là những nhà đầu tư tích cực nhất vào Iran kể từ khi thỏa thuận JCPOA có hiệu lực đầu năm 2016. Vì vậy, các nước này đã dễ dàng có được sự đồng thuận mạnh mẽ trong việc tìm đường hướng chung chống lại quyết định của Washington.

Tại hội nghị thượng đỉnh không chính thức của EU hồi tuần trước, các nhà lãnh đạo EU đã nhất trí đưa ra cách tiếp cận chung để duy trì thỏa thuận, cũng như đề xuất hàng loạt phương án để bảo vệ các doanh nghiệp khu vực, như: kích hoạt một đạo luật bảo vệ các doanh nghiệp làm ăn với Iran khỏi lệnh trừng phạt của Mỹ, thành lập ngân hàng riêng chuyên kinh doanh với Iran và không phụ thuộc vào giao dịch đồng đôla Mỹ .v.v.
         
Tuy nhiên, dù EU đã tuyên bố rất mạnh mẽ, nhưng cả Iran và EU đều hiểu việc đi ngược lại, hay vô hiệu hóa các biện pháp cấm vận của Mỹ là hoàn toàn không dễ dàng.

Với vị thế là nền kinh tế số 1 thế giới, Mỹ nắm trong tay các công cụ đủ để buộc các doanh nghiệp EU phải lựa chọn theo ý mình nếu không muốn bị trả giá. Nhất là khi, những tính toán thực chất của Mỹ là nhằm ngăn cản tầm ảnh hưởng của Iran trong khu vực, được thể hiện trong phát biểu chính sách mới đây của tân Ngoại trưởng Mike Pompeo, chính sách cứng rắn với Iran đã được Washington hiện thực hóa ngay bằng hàng loạt lệnh cấm vận. Mới nhất là các biện pháp trừng phạt vừa được áp đạt ngày 24/5 nhằm vào một số công ty của Iran và Thổ Nhĩ Kỳ cũng như nhiều hãng máy bay của Iran.

Giới chuyên gia cho rằng, xét về mọi khía cạnh, EU không đủ lực để đối chọi với Mỹ trong “trận địa” này và EU đang ở tình thế tiến thoái lưỡng nan. Trên thực tế, thời gian gần đây, nhiều công ty châu Âu đã bắt đầu rút khỏi các dự án ở Iran.
         
Hiểu được thế khó của EU trước áp lực của Mỹ, chính quyền Tehran một mặt thúc đẩy các biện pháp ngoại giao, song cũng đưa ra hàng loạt điều kiện để duy trì thỏa thuận hạt nhân. Đến với cuộc họp lần này, Iran muốn tìm kiếm các bảo đảm từ phía châu Âu cho các hợp đồng thương mại và các bên liên quan sẽ tiếp tục mua dầu của Iran, cùng với đó hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT phải tiếp tục hoạt động ở nước này. Ngay trước thềm cuộc gặp ngày 25/5, giới chức Iran đã đề nghị châu Âu trao cho Tehran một gói biện pháp kinh tế cụ thể ngay trong những ngày cuối tháng 5 này.
         
Dù khó khăn, nhưng các nước châu Âu vẫn thể hiện rõ nỗ lực và quyết tâm không từ bỏ mục tiêu là duy trì thỏa thuận. Trong cuộc hội đàm ngày 24/5 bên lề Diễn đàn kinh tế quốc tế ở St.Petersburg, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Tổng thống Nga Vladimir Putin đều khẳng định lập trường chung cần phải duy trì JCPOA.

Nga nhất trí tiến hành đàm phán với Iran về chương trình tên lửa và hạt nhân của Tehran sau năm 2025 cũng như hành động của Iran tại Trung Đông, tuy nhiên các cuộc đàm phán như vậy không được gây tổn hại JCPOA. Tổng thống Pháp cũng khẳng định lập trường nhất quán của Paris và các nước châu Âu khác về việc bảo vệ thỏa thuận với Iran, đồng thời cho rằng JCPOA cần được bổ sung các thỏa thuận khung về chương trình hạt nhân và tên lửa đạn đạo của Tehran sau năm 2025 và hành động của Iran trong khu vực.

Có quan điểm tương tự, trong chuyến thăm tới Bắc Kinh ngày 24/5, Thủ tướng Đức Angela Merkel và Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường đều  khẳng định cần phải duy trì thỏa thuận hạt nhân Iran như một biện pháp quan trọng để đảm bảo giải quyết những hồ sơ an ninh nóng khác trên thế giới. Hai nhà lãnh đạo cũng cảnh báo hậu quả kinh tế từ các biện pháp trừng phạt của Mỹ.

Có thể thấy, đường hướng mà các nước châu Âu đề xuất hiện nay là thiết lập một cơ chế đàm phán toàn diện để có thể mở rộng nội dung của thỏa thuận JCPOA, cũng là yêu cầu mà Mỹ đưa ra. Tuy nhiên, điều này không dễ dàng bởi trong tuyên bố cùng ngày, Đại giáo chủ Iran Ali Khamenei đã khẳng định không xúc tiến các cuộc đàm phán mới nếu liên quan chương trình tên lửa đạn đạo cũng như các hoạt động của Iran ở Trung Đông.

Bản thân EU, dù đã có nhiều nỗ lực  đối thoại với các quan chức Mỹ trong tuần qua để tìm cách thương lượng giải pháp các bên cùng chấp nhận được, song vẫn chưa thu hẹp được bất đồng để có thể đi đến một giải pháp thỏa hiệp.

Trong bối cảnh như vậy, cuộc gặp giữa Iran với 5 nước còn lại trong thỏa thuận hạt nhân có ý nghĩa rất quan trọng, là cơ hội để kiểm chứng mức độ nghiêm túc, quyết tâm của các bên liên quan đối với với thỏa thuận, cũng như là dịp để các bên đối thoại thẳng thắn hướng tới những bước đi cụ thể trong thời gian tới.

Lê Ánh (TTXVN)
Các cường quốc và Iran gặp nhau lần đầu kể từ khi Mỹ rút khỏi JCPOA
Các cường quốc và Iran gặp nhau lần đầu kể từ khi Mỹ rút khỏi JCPOA

Kể từ khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố Mỹ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran, các nước còn lại tham gia thỏa thuận mang tên Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA) này sẽ nhóm họp lần đầu tiên tại Vienna (Áo) ngày 25/5.

Chia sẻ:

doanh nghiệp - Sản phẩm - Dịch vụ Thông cáo báo chí Rao vặt

Các đơn vị thông tin của TTXVN