Khi nói đến Nhật Bản, Trung Quốc dường như bị “dị ứng”. Trong các vấn đề an ninh, Trung Quốc ngày càng trở nên quyết đoán, cụ thể là gần đây, Bắc Kinh đơn phương tuyên bố Vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) trên biển Hoa Đông, bao trùm cả quần đảo tranh chấp Điếu Ngư/Senkaku, nhưng về kinh tế, hai nước này vẫn có mối quan hệ mật thiết với nhau. Tuy nhiên, Trung Quốc đã bắt đầu tách biệt giữa kinh tế và chính trị.Điều này cho thấy một sự đảo ngược lớn so với năm ngoái, khi Bắc Kinh cho rằng có thể tận dụng sự phụ thuộc của Nhật Bản vào thị trường của Trung Quốc khiến Tokyo phải nhượng bộ về vấn đề chủ quyền. Vào mùa hè và mùa thu năm 2012, nhiều cuộc biểu tình lớn nổ ra tại Trung Quốc kêu gọi tẩy chay hàng hóa của Nhật Bản sau khi Tokyo quốc hữu hóa 3 trong số 5 hòn đảo thuộc quần đảo Senkaku/Điếu Ngư (do Nhật Bản kiểm soát, nhưng Trung Quốc cũng tuyên bố chủ quyền) từ một chủ sở hữu tư nhân của nước này.
Một dấu hiệu chứng minh về sự tách biệt trên từ phía Trung Quốc đó là trong bối cảnh căng thẳng về vấn đề chủ quyền giữa hai nước gia tăng thì phương tiện truyền thông nước này đưa tin về chuyến thăm của một phái đoàn doanh nghiệp cấp cao Nhật Bản đến Bắc Kinh vào tháng 11/2013. Đài truyền hình trung ương Trung Quốc, CCTV cho biết, hai bên đang "bỏ qua bế tắc ngoại giao để tìm kiếm các mối quan hệ kinh tế tốt hơn". Rõ ràng, việc bình thường hóa quan hệ kinh tế có thể đã bị gián đoạn từ việc Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã viếng thăm đền Yasukuni ngày 26/12 vừa qua. Nếu không, quan hệ kinh tế (không phải quan hệ chính trị) giữa hai nước có thể sẽ tốt hơn nhiều so với tình hình hiện nay.
Sự tách biệt này đã hạn chế những cách thức mà Bắc Kinh đang theo đuổi để gây áp lực đối với Tokyo, hoặc gây áp lực đối với Thủ tướng Abe thông qua việc tạo áp lực đối với các doanh nghiệp Nhật Bản. Ngược lại, nó buộc Trung Quốc phải dựa vào các chính sách, chẳng hạn như ADIZ, điều có thể làm cho các nước láng giềng khác ở châu Á xa lánh. Cụ thể, ADIZ mà Trung Quốc vừa tuyên bố không chỉ bao phủ quần đảo Senkaku/Điếu Ngư mà còn chồng lấn với ADIZ của Hàn Quốc. Hơn nữa, ADIZ của Trung Quốc không giống như của các quốc gia khác, sẽ ảnh hưởng đến máy bay chở khách dân sự của nhiều quốc gia đi qua khu vực này. Điều này làm tăng thêm cảm giác trong khu vực rằng Bắc Kinh đã chuyển từ chiến thuật "tấn công quyến rũ" để theo đuổi tham vọng lãnh thổ và lãnh hải ngày càng quả quyết hơn.
Điểm mấu chốt trong việc đảo ngược chiến thuật của Bắc Kinh đối với Tokyo so với năm ngoái đó là thực tế nền kinh tế Trung Quốc vẫn cần Nhật Bản như Nhật Bản cần Trung Quốc. Nhiều mặt hàng xuất khẩu của Trung Quốc đều đến từ Nhật Bản (ví dụ, ổ đĩa flash của Toshiba sử dụng trong iPhone được lắp ráp tại Trung Quốc). Trong tháng 10/2013, các giám đốc điều hành từ 10 công ty hàng đầu Trung Quốc ở tỉnh Quảng Đông đã đến thăm Nhật Bản, làm việc với các đối tác như Yoshihide Suga, Tổng thư ký nội các Nhật Bản và Hiromasa Yonekura, người đứng đầu Liên đoàn Doanh nghiệp Nhật Bản để tìm kiếm cơ hội đầu tư. Sau đó, cũng trong tháng, Yonekura dẫn đầu một phái đoàn kinh tế đến Bắc Kinh và đã được Phó Thủ tướng Trung Quốc Uông Dương đón tiếp. Báo chí Trung Quốc đã đăng tải bình luận của Xu Dunxin, cựu đại sứ Trung Quốc tại Nhật Bản: "Chúng tôi hy vọng các kênh liên lạc giữa các doanh nghiệp hàng đầu hai nước sẽ góp phần làm giảm căng thẳng trong mối quan hệ Trung Quốc - Nhật Bản".
Việc bình thường hóa quan hệ kinh tế giữa hai bên được thể hiện rõ nhất trong số liệu nhập khẩu của Trung Quốc: Sau các cuộc biểu tình tẩy chay hàng hóa của Nhật Bản tại Trung Quốc, kim ngạch xuất khẩu của Nhật Bản sang Trung Quốc đã giảm 26% từ giữa tháng 7/2012 và tháng 2/2013. Nhưng sau đó, xuất khẩu của Nhật Bản sang Trung Quốc đã tăng trở lại gần bằng mức trước khủng hoảng.
Bên cạnh đó, doanh số bán hàng của các công ty Nhật có chi nhánh ở Trung Quốc cũng đang hồi phục. Đặc biệt là trong lĩnh vực xe ô tô, Toyota đang trên đà đạt được doanh số bán hàng kỷ lục. Nissan, tập đoàn sản xuất xe của Nhật Bản lớn nhất tại Trung Quốc đã tăng gấp đôi doanh số bán hàng kể từ cuối tháng 11/2013 và Honda cũng vậy.
Mặc dù những con số trên có vẻ đầy hứa hẹn, nhưng chính quyền địa phương các tỉnh của Trung Quốc vẫn có lý do để lo lắng, cụ thể là đã có sự suy giảm trong đầu tư trực tiếp nước ngoài của Nhật Bản (FDI) vào Trung Quốc. Giới doanh nghiệp Nhật Bản luôn có truyền thống là các nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Trung Quốc. Tuy nhiên, tính đến quý 3/2013, FDI của Nhật Bản vào Trung Quốc giảm 36 % so với năm 2012.
Hiện nay, Bắc Kinh đã có dấu hiệu cho thấy sự phục hồi quan hệ kinh tế với Nhật Bản trong khi vẫn duy trì chính sách an ninh cứng rắn. Nhưng các chuyên gia vẫn trông đợi vào một triển vọng nhiều hơn thế trong mối quan hệ giữa hai bên. Yang Bojiang , Phó Giám đốc Viện Nghiên cứu Nhật Bản tại Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Trung Quốc cho rằng việc cải thiện quan hệ kinh tế sẽ giúp “làm lành” mối quan hệ tổng thể giữa hai nước, “nếu mối quan hệ Trung - Nhật bị phá vỡ, không nước nào có thể chịu đựng nổi”. Để vượt qua bế tắc và thúc đẩy quan hệ song phương trở lại “thời kỳ hoàng kim”, điều quan trọng trong thời gian tới là hai nước phải là tăng cường hợp tác, giảm đối đầu và xử lý đúng đắn các vấn đề còn tồn tại, dựa trên một thực tế là “Trung Quốc không muốn đối đầu với Nhật Bản”.
CT (Theo F.P)