Cơ hội hòa bình Trung Đông từ quan hệ chiến lược Saudi Arabia – Mỹ

Bình luận với tờ Tin tức Arab (Arab News) ngày 24/11, nhà nghiên cứu người Saudi Arabia Hassan Al-Mustafa cho rằng, chuyến thăm Mỹ của Thái tử kiêm Thủ tướng Saudi Arabia Mohammed bin Salman tuần trước đã mở ra những kỳ vọng mới về hòa bình và ổn định ở Trung Đông, trong bối cảnh khu vực đang đối mặt với nhiều cuộc khủng hoảng kéo dài kể từ năm 2023. Người dân Saudi Arabia hy vọng rằng quan hệ đối tác Saudi - Mỹ sẽ được sử dụng như một công cụ để quản lý và giải quyết các cuộc khủng hoảng ở Trung Đông, chứ không chỉ đơn thuần là bảo vệ lợi ích song phương.

Tổng thống Mỹ Donald Trump đã mô tả Thái tử Salman là "một đối tác thực sự cho hòa bình và thịnh vượng của hai nước, cho thế giới và cho hòa bình ở Trung Đông". Đáp lại, Thái tử Salman khẳng định rằng "mối quan hệ chặt chẽ giữa Mỹ và Saudi Arabia sẽ góp phần loại bỏ chủ nghĩa cực đoan và khủng bố".

Những tuyên bố này phác thảo một khuôn khổ chính trị cho hợp tác về nhiều vấn đề quan trọng, bao gồm chống khủng bố và các nhóm vũ trang ở Trung Đông, chương trình hạt nhân của Iran, bảo vệ an ninh của vùng Vịnh, hỗ trợ sự ổn định nhà nước ở Syria và Liban, hòa bình ở Palestine và chấm dứt chiến tranh Sudan.

Quyết định đột phá

Quyết định trao cho Saudi Arabia quy chế đồng minh quan trọng ngoài NATO, như Tổng thống Trump đã công bố tại Nhà Trắng, đánh dấu bước ngoặt quan trọng. Điều này đồng nghĩa với việc an ninh của khu vực vùng Vịnh Arab không còn là vấn đề thứ yếu trong tính toán của Mỹ, mà đã gắn chặt hơn với các thỏa thuận quân sự, bao gồm thỏa thuận phòng thủ chiến lược và hợp tác hạt nhân dân sự.

Mặc dù các chi tiết và hình thức pháp lý cuối cùng của những thỏa thuận này vẫn chưa được tiết lộ, thông báo trên vẫn mang một thông điệp chính trị và biểu tượng quan trọng: Washington phản đối việc đặt an ninh của khu vực vùng Vịnh Arab vào tình thế nguy hiểm, cho dù mối đe dọa đến từ Israel hay Iran.

Sự phát triển này cho phép Riyadh xây dựng một hệ thống răn đe vững chắc, bảo vệ các tuyến đường biển, các cơ sở năng lượng và công nghiệp thiết yếu. Đồng thời, nó cũng giúp hạ nhiệt căng thẳng thông qua đối thoại nghiêm túc với Tehran, hướng tới việc biến Thỏa thuận Bắc Kinh (thỏa thuận hòa giải quan trọng do Trung Quốc làm trung gian vào tháng 3/2023, đưa quan hệ ngoại giao giữa Saudi Arabia và Iran trở lại bình thường) thành một khuôn khổ thực tiễn.

Trong bối cảnh này, tiến trình đối thoại Mỹ - Iran trở nên dễ kiểm soát hơn và có khả năng tiến triển. Saudi Arabia có thể đóng vai trò lớn hơn, vì nước này duy trì mối quan hệ tốt đẹp với cả Washington và Tehran.

Saudi Arabia cũng mong muốn có một thỏa thuận hòa bình giữa Mỹ và Iran về chương trình hạt nhân, đồng thời đảm bảo chương trình tên lửa của Iran không gây ra mối đe dọa an ninh. Điều này cần được đổi lấy việc nới lỏng các lệnh trừng phạt và tạo cơ hội cho sự phục hồi kinh tế của Iran, cũng như giảm thiểu nguy cơ từ các lực lượng dân quân xuyên biên giới ở Iraq, Syria, Liban và Yemen.

Giải pháp cho xung đột và giảm căng thẳng

Về vấn đề Gaza và Bờ Tây, chuyến thăm của Thái tử Salman tái khẳng định rằng Vương quốc này ủng hộ hòa bình cho cả người Palestine và người Israel, đồng thời gắn kết bất kỳ mối quan hệ nào trong tương lai với Tel Aviv với sự tồn tại của "một con đường rõ ràng hướng tới giải pháp hai nhà nước".

Riyadh tin rằng không thể đạt được ổn định khu vực nếu không có lệnh ngừng bắn vĩnh viễn ở Dải Gaza. Việc Israel tiếp tục các hoạt động cưỡng bức di dời sẽ tiếp thêm động lực cho tư tưởng cực đoan giữa các bên, đồng thời củng cố luận điệu của các nhóm cực đoan.

Liên quan đến Syria và Liban, Riyadh và Washington tìm cách củng cố cấu trúc nhà nước ở Damascus và Beirut, đồng thời ngăn chặn các lực lượng dân quân đóng bất kỳ vai trò tiêu cực nào. Tầm nhìn chung này có thể dẫn đến việc tăng cường đầu tư vào cả hai quốc gia và tái hòa nhập vào thế giới Arab một cách thiết thực. Tuy nhiên, điều này phụ thuộc vào hiệu quả hoạt động của hai chính phủ.

Chuyên gia Al-Mustafa kết luận, mặc dù rõ ràng về mặt chính trị, những con đường này vẫn rất phức tạp, đặc biệt khi có những tác nhân khác, bao gồm Israel và các lực lượng dân quân vũ trang muốn lợi dụng tình hình hỗn loạn. Sự thành công của những con đường chính trị và an ninh trên ở Trung Đông sẽ không được quyết định về mặt lý thuyết, mà dựa trên mức độ hợp tác giữa các quốc gia trong khu vực và việc họ áp dụng các chính sách giảm thiểu bất ổn, như trường hợp ngoại giao tích cực của Saudi Arabia.