Nhà khoa học nữ với niềm yêu thích hình ảnh 'lúa chín cúi đầu'

Cơ duyên đến với nghiên cứu khoa học thực vật

Sinh ra trên quê hương Sơn Tây (Hà Nội), một miền quê yên bình, thơ mộng, từ nhỏ Tô Thị Mai Hương đã được sống gần gũi với thiên nhiên với những cánh rừng. Tình yêu thiên nhiên, yêu cỏ cây hoa lá cùng với khát vọng tìm hiểu đã nuôi dưỡng trí tò mò, đó cũng là cơ duyên đưa chị đến với khoa học thực vật cho đến hôm nay.

“Khi còn bé, tôi có thể chơi hàng giờ với cây trinh nữ, kinh ngạc khi thấy lá của nó khép lại e dè chỉ sau một cái chạm nhẹ. Tôi bị cuốn hút bởi khả năng tái sinh diệu kỳ của cây cối. Không giống như thế giới động vật, thế giới thực vật mở ra một vũ trụ bất tận của đa dạng sinh học, nơi mỗi loài đều ẩn chứa những bí ẩn riêng”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Thị Mai Hương chia sẻ.

Có lẽ chính vì thế, Tiến sĩ Tô Thị Mai Hương đã có đam mê và thú vị thực sự với lĩnh vực khoa học. Nghiên cứu khoa học mang đến cho Tiến sĩ Tô Thị Mai Hương không gian tự do để suy nghĩ sâu, quan sát tỉ mỉ và theo đuổi trí tò mò.

Tiến sĩ Tô Thị Mai Hương chia sẻ thêm: “Tôi cảm thấy thoải mái nhất khi “giao tiếp” với cây cối và sinh viên của mình, hơn là ở giữa đám đông. Tôi đặc biệt yêu thích quan sát quá trình biến đổi dần dần như cách cây thích ứng với điều kiện khắc nghiệt của môi trường, hay cách các em sinh viên trưởng thành qua áp lực học tập và nghiên cứu. Nghiên cứu khoa học cho phép tôi “vén bức màn” bí ẩn của những quy luật di truyền đằng sau sự chuyển mình kỳ diệu ấy”.

Trao đổi với chúng tôi, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Thị Mai Hương cho biết, điều khiến chị cảm thấy mãn nguyện nhất trong nghiên cứu chính là cơ hội được kết nối ý tưởng với đồng nghiệp cùng “tần số” và chung niềm đam mê. Ngay cả việc trả lời những vòng phản biện khắt khe khi nộp bản thảo cũng mở ra những góc nhìn mới và giúp chị và cộng sự rèn luyện tư duy sâu sắc hơn.

Theo đuổi nghiên cứu khoa học thực vật trình độ cao tại Việt Nam, đặc biệt là với một nhóm nghiên cứu viên trẻ chưa bao giờ là dễ dàng. Tiến sĩ Tô Thị Mai Hương và các cộng sự của mình thường đặt ra những mục tiêu đầy tham vọng. Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Thị Mai Hương, với sự kiên trì và tinh thần làm việc nhóm, mỗi công bố khoa học không chỉ đơn thuần là một bài báo, mà là kết tinh của nỗ lực tập thể. Mỗi phát hiện mới giống như gieo trồng thêm một mầm cây nhỏ bé trong khu rừng tri thức bao la. Và đối với chị, đó chính là nguồn động lực ý nghĩa nhất.

Tốt nghiệp Tiến sĩ Khoa học Thực phẩm tại Đại học Tổng hợp Bourgogne, Pháp năm 2010, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Thị Mai Hương hiện đang là Phó Ban Nghiên cứu, Đổi mới và Đối ngoại của trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội (USTH), đồng thời là Trưởng nhóm nghiên cứu của Quỹ Phát triển khoa học công nghệ Quốc gia (NAFOSTED).

Tình yêu với cây lúa Việt Nam

Say mê khám phá tính đa dạng di truyền và mối liên hệ giữa kiểu hình và kiểu gen đã thôi thúc Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Thị Mai Hương đi tìm lời giải. Chị đã phân tích kiểu hình của gần 200 giống lúa bản địa Việt Nam để khám phá cơ chế mới cho sự đáp ứng stress (sốc, sinh lý của cây sẽ thay đổi để đối phó với điều kiện bất lợi) của cây lúa.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Thị Mai Hương cho biết, lúa là loài cây chị yêu thích nhất. Việt Nam có hơn 8.000 giống lúa bản địa, mỗi giống mang trong mình hương vị, màu sắc, năng suất và khả năng thích ứng riêng biệt.

Nghiên cứu hiện tại của Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Thị Mai Hương tập trung vào việc ứng dụng công nghệ chỉnh sửa gen chính xác để thay đổi các gen phân bổ carbon trong cây lúa, nhằm mục đích giảm phát thải khí metan từ ruộng lúa trong khi vẫn duy trì năng suất hạt cao. Công trình này mang lại tiềm năng lớn trong việc đảm bảo an ninh lương thực và chống biến đổi khí hậu thông qua việc tạo ra các giống lúa thân thiện với môi trường, phát thải thấp.

Những năm qua, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Thị Mai Hương đã đạt được nhiều thành tựu, ở đó có sự đồng hành bởi Quỹ Phát triển Khoa học và Công nghệ Quốc gia (NAFOSTED), Quỹ Đổi mới sáng tạo Tập đoàn VinGroup (VINIF) và tham gia nhiều các dự án quốc tế (GCRF của Vương quốc Anh, NRF với Hàn Quốc, IRP-CNRS với Pháp), cũng như nhiều công trình khoa học được công bố trên các tạp chí hàng đầu như The Plant Journal, Journal of Plant Physiology, Plant Physiology and Biochemistry... Chị được đánh giá cao về chuyên môn trong hợp tác quốc tế và hướng đi tiên phong trong việc áp dụng chỉnh sửa gen cho nông nghiệp bền vững.

Tiến sĩ Nguyễn Quỳnh Hoa, giảng viên Khoa Đào tạo Đại cương, trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội cho biết, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Thị Mai Hương là hình mẫu nữ nhà khoa học đồng nghiệp được nhiều người mong muốn noi theo. Cho dù công việc gia đình luôn bận rộn, nhưng trong suốt nhiều năm liền chị vẫn đạt được những thành tựu nghiên cứu khoa học xuất sắc. “Cá nhân tôi may mắn được làm việc trực tiếp với chị từ những ngày đầu công tác tại trường.

Mặc dù xuất phát điểm chuyên môn của tôi khác với hướng nghiên cứu của chị, chị Hương luôn kiên nhẫn lắng nghe tôi trình bày các ý tưởng nghiên cứu, đồng thời tạo điều kiện và nâng đỡ tôi trong quá trình định hình con đường học thuật của mình. Từ đó đến nay, chị Hương đã đóng vai trò là nhà bảo trợ cho hai đề tài nghiên cứu sau tiến sĩ của tôi do Quỹ VinIF tài trợ”, Tiến sĩ Nguyễn Quỳnh Hoa chia sẻ về Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Thị Mai Hương.

Không chỉ là một nhà khoa học say mê nghiên cứu, được đồng nghiệp yêu quý, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Thị Mai Hương còn là một giảng viên nhiệt huyết trong hoạt động nghiên cứu cùng sinh viên, chị luôn tận tâm hỗ trợ, tạo điều kiện và định hướng cho các học viên trẻ trên con đường phát triển sự nghiệp học thuật.

Đặng Thị Thùy Dương, nghiên cứu sinh Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội chia sẻ, cô Tô Thị Mai Hương là giảng viên hướng dẫn nghiên cứu sinh của tôi, trong quá trình học tập và thực hiện nghiên cứu tại Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội (USTH), tôi đã học được từ cô Hương rất nhiều kinh nghiệm quý báu. Cô đã tiếp cho chúng tôi một tinh thần thép, động lực dấn thân vào con đường nghiên cứu khoa học, ở đó chỉ cho chúng tôi thấy, nghiên cứu khoa học là quá trình khởi xướng ý tưởng mới, đòi hỏi sự dũng cảm trong thử nghiệm và chấp nhận rủi ro.

“Tôi lớn lên cùng câu nói xưa rằng: Sông sâu tĩnh lặng, lúa chín cúi đầu. Khi còn nhỏ, tôi từng không thích câu nói ấy. Tôi cho rằng nó đề cao sự khiêm tốn đến mức yếu đuối. Nhưng khi trưởng thành, tôi dần thấu hiểu trí tuệ thầm lặng ẩn trong đó. Cũng như cây lúa cúi đầu khi hạt đã đầy, con người càng từng trải càng biết cúi mình trước tri thức và cuộc đời. Sự trưởng thành đích thực đến từ nhận thức rằng, thành công của ta được vun đắp bởi biết bao người đã nâng đỡ và nuôi dưỡng ta trên hành trình ấy”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hương chia sẻ.

Với Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Thị Mai Hương, cây lúa không chỉ là một loài cây trồng, mà là biểu tượng của sự trưởng thành, lòng biết ơn và cả sự khiêm nhường – những giá trị mà Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hương luôn nuôi dưỡng trong cả nghiên cứu và cuộc sống.