Khi tàu ngầm hạt nhân đến giai đoạn “lão hóa”, việc tháo dỡ chúng là một quá trình phức tạp và mất nhiều thời gian.
Tàu ngầm hạt nhân từ lâu luôn là một chủ đề được yêu thích trong các bộ phim khoa học viễn tưởng. Từ những bộ phim như “Hunt for Red October” đến phim truyền hình "Voyage to the Bottom of the Sea". Chúng luôn luôn được miêu tả như là công cụ sức mạnh địa chính trị đáng kinh sợ, thực hiện các nhiệm vụ quan trọng và bí mật một cách thầm lặng.
Nhưng đến cuối đời, chúng lại trở thành những mối nguy hiểm hạt nhân trôi nổi. Lực lượng hải quân hạt nhân đã phải mất nhiều công sức để giải quyết những chiếc tàu ngầm hạt nhân trang bị tên lửa đạn đạo đang bị lão hóa thời Chiến tranh Lạnh của họ. Kết quả là, một số nghĩa địa công nghiệp kỳ lạ nhất trên hành tinh này đã được tạo ra – trải dài từ Tây Bắc Thái Bình Dương của Mỹ qua Vòng Bắc Cực đến thành phố Vladivostok, nơi có căn cứ Hạm đội Thái Bình Dương của Nga.
Tàu ngầm hạt nhân từ lâu luôn là một chủ đề được yêu thích trong các bộ phim khoa học viễn tưởng. |
Bãi phế liệu tàu ngầm diesel tại các lối vào vịnh Olenya Bay ở phía tây bắc bán đảo Kola của Nga tạo ra một cảnh tượng thu hút sự chú ý: Những mũi tàu bị sét để lộ những ống phóng ngư lôi bên trong, những buồng chỉ huy bị ăn mòn đến biến dạng và thân tàu đang vỡ ra từng mảnh, như những con trai bị đập vỡ trên đá bởi các con mòng biển.
Quỹ Bellona của Na Uy, một tổ chức quan sát về môi trường có trụ sở tại Oslo, cho rằng Liên Xô đã biến Biển Kara thành "hồ chứa rác phóng xạ". Dưới đáy biển có khoảng 17.000 thùng chứa chất phóng xạ hải quân, 16 lò phản ứng hạt nhân và năm tàu ngầm hạt nhân - 1 chiếc có các lò phản ứng vẫn còn nguyên nhiên liệu.
Giám đốc điều hành của Quỹ Bellona Nils Böhmer cảnh báo rằng, khu vực Biển Kara hiện là một mục tiêu của các công ty dầu mỏ và khí đốt – nhưng về nguyên tắc, một mũi khoan vô tình nhằm vào bãi rác thải này cũng có thể khiến các chất phóng xạ lan vào các khu vực ngư trường.
Nghĩa địa tàu ngầm chính thức có thể dễ phát hiện hơn: bạn có thể nhìn thấy chúng trên Google Maps hoặc Google Earth bằng cách phóng to vào các bãi rác thải hạt nhân lớn nhất của Mỹ tại Hanford, Vịnh Sayda, Washington, hoặc các nhà máy đóng tàu gần thành phố Vladivostok. Đó là những hộp kim loại khổng lồ xếp nối tiếp nhau, mỗi hộp dài khoảng 12m.
Các lò phản ứng hạt nhân của Nga đã được lưu trữ tại bến cảng tại Vladivostok. |
Những hộp kim loại là tất cả những gì còn lại của hàng trăm tàu ngầm hạt nhân. Chúng được bịt kín và qua quá trình xử lý tỉ mỉ theo theo phương pháp được gọi là “những đơn vị ba khoang". Đầu tiên, tàu ngầm không còn hoạt động được kéo đến một bến tàu để loại bỏ hết nhiên liệu một cách an toàn. Lượng nhiên liệu này sau đó được đưa lên tàu lửa để chuyển đến các nhà máy xử lý chất thải. Ở Mỹ, điều này được thực hiện tại Phòng thí nghiệm Quốc gia Idaho thuộc Cơ sở Phản ứng Hải quân và ở Nga là nhà máy sản xuất và tái chế plutonium Mayak ở Siberia.
Mặc dù các máy bộ phận phản ứng hạt nhân - máy phát điện hơi nước, máy bơm, các van và đường ống – giờ không còn chứa nhiên liệu uranium được làm giàu, nhưng chất liệu kim loại bên trong vẫn còn nhiễm phòng xạ và vì vậy, chúng sẽ được tách rời khỏi thân tàu. Sau khi loại bỏ nhiên liệu, tàu ngầm được kéo vào vũng cạn, nơi các thiết bị cắt và hàn điện được sử dụng để tách các khoang lò phản ứng, cộng với một khoang trống ở hai bên của nó, khỏi thân tàu ngầm. Sau đó, các tấm thép dày được hàn kín vào hai đầu.
Nga cũng sử dụng kỹ thuật này bởi vì phương Tây lo ngại rằng quá trình ngừng hoạt động của các vật liệu phân hạch nếu không được thực hiện nghiêm túc có nguy cơ rơi vào tay của những kẻ tội phạm hoặc khủng bố.
Hiểm họa trôi nổi
Theo ông Bohmer, vấn đề lưu trữ an toàn hơn trên đất liền có tầm quan trọng bởi vì việc phong tỏa các lò phản ứng hạt nhân đã bị bỏ lửng tại Vịnh Sayda. Trong khi đó, tại Pavlovks, gần Vladivostok, 54 hộp thép vẫn còn đang trôi nổi và phó mặc cho thời tiết định đoạt.
Tuy nhiên, ông Bohmer cho rằng việc ngừng hoạt động theo cách trên không phải lúc nào cũng dễ thực hiện. Một số tàu ngầm của Liên Xô có lò phản ứng được làm lạnh bằng kim loại lỏng. Khi các lò phản ứng ngưng hoạt động, chất bismuth đóng băng, biến chúng thành những khối cồng kềnh. Hiện vẫn có hai tàu ngầm như vậy chưa được xử lý và phải được di chuyển tới hai cảng hẻo lánh ở Vịnh Gremikha, Bán đảo Kola, vì lý do an toàn.
Những tàu ngầm hạt nhân không còn được sử dụng vẫn còn tồn tại mối nguy hiểm vì thân của chúng nhiễm phóng xạ. |
Bằng phương pháp “các đơn vị ba khoang”, đến nay Nga đã loại bỏ được 120 tàu ngầm hạt nhân của Hạm đội Biển Bắc và 75 tàu ngầm từ Hạm đội Thái Bình Dương của mình. Trong khi đó, tại Mỹ, 125 tàu ngầm thời Chiến tranh Lạnh đã được tháo dỡ theo cách này. Pháp cũng đã sử dụng biện pháp tương tự. Tuy nhiên, tại Anh, tàu ngầm hạt nhân của Hải quân Hoàng gia nước này được thiết kế sao cho các mô-đun lò phản ứng có thể được loại bỏ mà không cần phải cắt đứt các khoang giữa.
Phòng Thí nghiệm Quốc gia Idaho là điểm đến của tất cả các nhiên liệu cao cấp không còn được sử dụng của Hải quân Mỹ kể từ khi tàu ngầm hạt nhân đầu tiên, USS Nautilus, đi vào hoạt động năm 1953. Các nhóm bảo vệ môi trường cũng đã bày tỏ quan ngại về việc bảo quản nhiên liệu hạt nhân tại Mỹ.
Bà Beatrice Brailsford, từ Snake River Alliance, một tổ chức bảo vệ môi trường, nói: "Lò phản ứng của USS Nautilus được thử nghiệm tại INL và từ đó, tất cả nhiên liệu đã qua sử dụng của các tàu hạt nhân của hải quân đều được đưa về Idaho. Số nhiên liệu đã qua sử dụng này được trữ trên mặt đất, nhưng những chất thải còn lại được chôn phía trên tầng ngậm nước. Điều này đang khiến nhiều người dân ở Idaho lo ngại, không chỉ về nguồn nước mà các sản phẩm nông nghiệp như khoai tây cũng có thể bị ảnh hưởng".
Ngay cả khi được bảo quản tốt, chất phóng xạ có thể bị rò rỉ theo những cách khác nhau. Ví dụ như ở cả INL và Hanford, các cây bụi bên ngoài rơi vào các bể làm nguội, dính nước phóng xạ và sau đó bị gió thổi bay ra bên ngoài. Nhưng các quy trình xử lý tốn kém có vẻ như không làm cho các nhà chiến lược quân sự ngưng chế tạo thêm tàu chiến. "Cho đến nay Hải quân Mỹ vẫn tin rằng các tàu ngầm hạt nhân là một thành công lớn và hiện việc thay thế những lớp tàu ngầm chính đang được tiến hành", ông Edwin Lyman, một nhà phân tích chính sách hạt nhân tại Hiệp hội các nhà khoa học thuộc Đại học Cambridge, Massachusetts nhận định.
Không chỉ có Mỹ, Nga cũng đang chế tạo 4 tàu ngầm hạt nhân mới tại Severodvinsk và có thể chế tạo thêm 8 chiếc nữa trước năm 2020. Trung Quốc cũng đang làm điều tương tự. Có vẻ như các nghĩa địa tàu ngầm sẽ còn khá bận rộn trong thời gian tới.