Nhóm khảo cổ và cán bộ Bảo tàng tỉnh Yên Bái đang khai quật di chỉ Tuần Quán.
Di chỉ khảo cổ học Tuần Quán nằm ở tổ 14, phường Yên Ninh, thành phố Yên Bái, tỉnh Yên Bái, có độ cao 32m so với mực nước biển, nằm sát bờ trái của sông Hồng về phía Tây Nam và Đông Bắc, với 2 địa điểm là Tuần Quán 1 và Tuần Quán 2, cách nhau khoảng 500m, được giới hạn bởi tuyến đường sắt Hà Nội - Lào Cai. Nằm giữa hai địa điểm này là đền Tuần Quán, ngòi Tuần Quán, di chỉ cách ga Yên Bái khoảng 1,5km và cách trung tâm thành phố Yên Bái hơn 6km về phía Đông Bắc.
Phát hiện nhiều cổ vật có giá trị
Di chỉ Tuần Quán được phát hiện vào năm 2001; trong đó, di chỉ Tuần Quán 1 được tiến hành khảo sát năm 2018 và khai quật lần thứ nhất năm 2019; di chỉ Tuần Quán 2 được khảo sát từ năm 2002.
Quá trình khai quật tại di chỉ Tuần Quán 1, các nhà khảo cổ phân chia cấu tạo địa tầng văn hóa thành 7 lớp lớn, bao gồm nhiều lớp nhỏ có độ dày, mỏng khác nhau, điều đó cho thấy mức độ phức tạp về cấu tạo địa tầng văn hóa tại đây. Cổ vật được phát hiện gồm nhiều công cụ đá, đa dạng về loại hình và chất liệu.
Ông Hoàng Tiến Long, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Yên Bái, người chủ trì cuộc khai quật cho biết, nhóm các công cụ đá được phát hiện tại đây chủ yếu là Ghè, có tác dụng như như lưỡi dao, hình dạng dẹt một bên, dẹt hai bên, công cụ mũi nhọn và công cụ hai rìa lưỡi. Qua nghiên cứu, nhóm công cụ đá ở đây cho thấy, di chỉ được nhận định thuộc văn hóa Hòa Bình, tồn tại khoảng 11.000 năm trước.
Bên cạnh các công cụ đá (cuội) được ghè đẽo, nhóm các nhà khảo cổ phát hiện một số lượng nhỏ các mảnh sành, gốm tiền sử, gốm men Việt Nam, Trung Quốc; phía trên địa tầng này có một số đồng tiền bằng đồng thuộc triều Nguyễn. Theo nghiên cứu và đánh giá sơ bộ, nhóm các khảo cổ xác định mảnh gốm ở giai đoạn này có thể tương đương với giai đoạn Đồng Đậu - Gò Mun.
Nhóm khảo cổ và cán bộ Bảo tàng tỉnh Yên Bái đang khai quật di chỉ Tuần Quán.
Tại di chỉ Tuần Quán 2, các nhà khảo cổ đã khảo sát và mở hố khai quật trên một mặt bằng khoảng 100m2. Kết quả, đã phát hiện được một số gạch ngói, mảnh gốm và sành được xác định niên đại thuộc thời Lê và Nguyễn (thế kỷ XVII - XVIII). Đặc biệt, nhóm khảo cổ đã khai quật và phát hiện 2 kiến trúc lò nung có mặt bằng tương đối hoàn chỉnh nằm ở độ sâu 1,4m (lớp 2 ở địa tầng văn hóa).
Theo ông Lý Kim Khoa - Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh Yên Bái, người phụ trách tổ chức khai quật di chỉ Tuần Quán 2 cho biết, đây là loại lò nhỏ, ngắn dùng để nung đồ gốm; nhìn tổng thể mặt bằng lò có hình chữ nhật, được xây đắp bằng đất sét, cát và bùn mịn. Dựa vào cấu trúc bộ đôi lò này có những đặc trưng tương ứng với các lò thời Lê, niên đại từ khoảng cuối thời nhà Lê đến đầu thời nhà Nguyễn (thế kỷ 17-18).
Chứa đựng nhiều giá trị văn hóa
Từ kết quả khảo cổ về những cổ vật tại di chỉ Tuần Quán cho thấy, đây là một di chỉ được bảo tồn tốt và có giá trị nghiên cứu với sự dịch chuyển của các hình thức cư trú, từ trong các hang động ra các thềm sông, suối giai đoạn hậu kỳ Đá cũ ở Việt Nam.
Theo Tiến sỹ Phạm Thanh Sơn, Viện Khảo cổ học, Chuyên gia tư vấn khoa học khảo cổ và là người tham gia trực tiếp khai quật địa điểm Tuần Quán 1, tình trạng của di chỉ này khác biệt với phần lớn các di chỉ ngoài trời được khai quật trước đó. Mặc dù lớp văn hóa chứa các công cụ đá cuội nhưng vẫn giữ địa tầng ổn định và không bị xáo trộn. Di chỉ Tuần Quán 1 là di tích thuộc kỹ nghệ chế tác đá Hòa Bình ngoài trời, có niên đại dự đoán giai đoạn khoảng 10.000 -15.000 năm cách ngày nay ở Việt Nam.
Bằng chứng về hoạt động sinh hoạt và chế tác công cụ của con người ở đây rất rõ ràng với than tro và tàn tích thức ăn. Di chỉ đã cho thấy sự tồn tại những công cụ chuyển tiếp giữa kỹ nghệ Sơn Vi và kỹ nghệ Hòa Bình. Do đó, di chỉ Tuần Quán có giá trị cao trong nghiên cứu khảo cổ học, khoa học di sản và bảo tàng học.
Qua nghiên cứu, nhóm công cụ đá ở đây cho thấy, di chỉ được nhận định thuộc văn hóa Hòa Bình, tồn tại trong khoảng 11.000 năm cách ngày nay.
Cũng theo Tiến sỹ Phạm Thanh Sơn, với những tàn tích của vỏ hạt trám khá dày đặc trong tầng văn hóa và tàn tích than củi, chứng minh Tuần Quán 1 là di tích cư trú của người tiền sử với công cụ được chế tác tại chỗ. Điều đó, rất quan trọng trong việc nghiên cứu sự sống của con người Tiền sử tại Yên Bái, bởi đối với các di chỉ ngoài trời có tầng văn hóa nguyên vẹn cơ bản hiện nay mới chỉ tìm thấy ở Yên Bái.
Bên cạnh đó, đợt khai quật lần này đã phát hiện được một bộ đôi lò nung thuộc thời kỳ phong kiến, càng khẳng định thêm rằng nơi đây là trung tâm một thời của tỉnh Hưng Hóa, với dân cư đông đúc, buôn bán sầm uất vào thế kỷ XVII. Đây là một phát hiện cũng rất quan trọng trong việc nghiên cứu các công trình kiến trúc thời kỳ phong kiến tại Yên Bái.
Báo cáo kết quả của nhóm các nhà khảo cổ vào đầu tháng 7/2021 cũng khẳng định, di chỉ khảo cổ học Tiền sử Tuần Quán là di tích đặc biệt quý hiếm trong hệ thống các di tích khảo cổ thời kỳ tiền sử ở Việt Nam. Nơi đây chứa đựng các phế tích thời kỳ phong kiến có liên quan tới lỵ sở Hưng Hóa thế kỷ XVII. Các di chỉ này giữ một vai trò rất quan trọng để tìm hiểu các quan điểm khoa học về nguồn gốc văn hóa Sơn Vi - Hòa Bình ở Việt Nam và Đông Nam Á.