Để người dân không 'xẻ thịt' lòng hồ

Khu vực Đông Nam bộ có hai hồ nước ngọt lớn là hồ thủy điện Trị An (Đồng Nai) và hồ Dầu Tiếng (Tây Ninh) có sức chứa từ 1,6 đến hơn 3 tỷ m3 nước, cung cấp nước sinh hoạt cho hơn 10 triệu cư dân vùng hạ lưu và nước tưới cho hàng trăm nghìn ha đất nông nghiệp. Vậy mà nhiều năm qua, người dân sống quanh hai hồ chứa này lại “vô tư bức tử” hồ bằng nhiều hình thức như xả thải, khai thác cát, đánh bắt hủy diệt…


*Thực trạng đáng buồn

Tình trạng đăng chắn lưới tại các eo ngách trên hồ thủy điện Trị An để "đón lõng" mùa cá sinh sản, thả nuôi trong vùng cấm của lòng hồ đã khiến nguồn nước bị ô nhiễm, làm giảm sự đa dạng sinh học của hệ sinh thái hồ. Sự việc được kéo dài suốt từ khoảng năm 2010 đến nay, nhưng đơn vị được giao quản lý hồ Trị An cũng như chính quyền huyện Định Quán (Đồng Nai- nơi có các hộ dân làm đăng chắn) vẫn chưa thể xử lý dứt điểm các vi phạm này.

Lãnh đạo UBND huyện Định Quán cho rằng nguyên nhân sâu xa là do Khu Bảo tồn thiên nhiên - Văn hóa Đồng Nai đã cho Hợp tác xã Phước Lộc thuê mặt nước hồ khai thác, đánh bắt và làm dịch vụ nghề cá, nên đã dẫn đến việc lạm quyền cho người dân thuê lại mặt nước hồ đăng chắn thả nuôi cá trái quy định.

Hiện nay Hợp tác xã Phước Lộc vẫn còn trong thời hạn hợp đồng với Khu Bảo tồn trong việc khai thác, đánh bắt và làm dịch vụ nghề cá. Trong khi đó, những người dân đang làm đăng chắn để nuôi thả cá cũng vẫn còn hợp đồng (là hợp đồng miệng, có phiếu thu tiền) với Hợp tác xã Phước Lộc nên họ không chịu dỡ các đăng chắn này theo yêu cầu của UBND tỉnh Đồng Nai.

Còn 800 hộ dân làm nghề đánh bắt cá trên hồ Trị An có hợp đồng với Khu Bảo tồn thiên nhiên – Văn hóa Đồng Nai hiện rất bức xúc vì họ bị thu hẹp ngư trường khai thác, lượng cá tôm đánh bắt được cũng ít dần đi.

Anh Nguyễn Dũng, một chủ hộ làm nghề đánh bắt trên hồ, cho biết: Chúng tôi không cho rằng các hộ đăng chắn lưới ở vùng bán ngập cản trở cuộc sống mưu sinh, mà cái chính ở chỗ mùa sinh sản của cá họ ngăn không cho nó lọt ra ngoài, từ đây làm giảm lượng cá trong hồ. Thêm nữa là các eo ngách thường là nơi tránh trú giông lốc trên hồ thì họ lại chặn hết lối vào bờ của chúng tôi.

Cũng giống như hồ Trị An, hồ Dầu Tiếng còn bị xâm hại trầm trọng hơn bởi các cơ sở sản xuất tinh bột sắn, các trang trại chăn nuôi heo, các hộ nuôi cá bè, sản xuất nông nghiệp đều đổ hết chất thải xuống hồ. Mùa mưa, nước lên cao, mức độ ô nhiễm có giảm, nhưng mùa khô đến thì mức độ ô nhiễm và sự khai thác quá mức vùng lòng hồ lại càng trở nên trầm trọng hơn.

Hồ Dầu Tiếng nằm về phía Tây Bắc cách thành phố Hồ Chí Minh khoảng 90 km là nơi cung cấp nước sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp cho Tây Ninh, thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương, Long An.

Công ty Trách nhiệm hữu hạn một thành viên Khai thác thủy lợi Dầu Tiếng - Phước Hòa là đơn vị quản lý công trình này nhưng hiện có hàng trăm ngàn cư dân thuộc các tỉnh Tây Ninh, Bình Dương, Bình Phước đều được hưởng lợi từ hồ có sức chứa gần 1,6 tỷ m3 nước này.

Cuối năm 2011 đến đầu 2012 chính quyền các huyện Dương Minh Châu (Tây Ninh), Dầu Tiếng (Bình Dương), Hớn Quản (Bình Phước) cũng đã ra quân cưỡng chế các hộ nuôi cá lòng bè trái phép, các trang trại chăn nuôi xả thải xuống hồ, đặc biệt là các cơ sở chế biến tinh bột sắn… nhưng nay lại tái phát trở lại.

Bên cạnh đó, tỉnh Tây Ninh còn “đau đầu” chưa biết giải quyết làm sao để đưa khoảng 250 hộ dân là người Việt sống ở biển hồ Campuchia về lòng hồ Dầu Tiếng sinh sống. Họ không có đất sản xuất, chỉ sống bằng nghề đánh bắt cá trên hồ, trong khi không có gia đình nào có hộ khẩu, con cái đều thất học. Cuộc sống của họ là những túp lều di động trên vùng bán ngập lòng hồ thuộc huyện Dương Minh Châu.

Vấn đề an ninh trật tự trong vùng lòng hồ Dầu Tiếng hết sức phức tạp trong khi vấn đề ô nhiễm sẽ đẩy về cho cư dân vùng hạ lưu gánh chịu.

* Cần hài hòa các lợi ích

Hàng chục năm nay từ khi vụ việc “xẻ thịt” lòng hồ Trị An bị báo chí phanh phui, tình trạng xâm hại lòng hồ (có thể nói là lợi ích chung của cả cộng đồng) vẫn chưa thể giải quyết dứt điểm. Hồ Dầu Tiếng cũng đã nhiều lần được dư luận xã hội lên án về sự xâm hại, nhưng chính quyền địa phương cũng không thể xử lý được triệt để các cơ sở, cá nhân xả thải gây ô nhiễm nước hồ. Tình trạng khai thác quá mức nguồn lợi thủy sản ở đây lại rất khó kiểm soát.

Trong cuộc họp với các đơn vị liên quan bàn việc giải quyết tháo dỡ các đăng chắn trái phép trên lòng hồ Trị An, bà Phạm Thị Thanh Yên, Chủ tịch UBND huyện Định Quán (Đồng Nai) cho biết: huyện Định Quán sẽ tiếp tục phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Khu Bảo tồn thiên nhiên – Văn hóa Đồng Nai tham mưu UBND tỉnh cho chủ trương quy hoạch khu vực có thể sản xuất nông nghiệp theo Thông tư 03/TT- BTNMT ngày 24/4/2012 của Bộ Tài nguyên và Môi trường về sử dụng và quản lý vùng bán ngập và khu vực nuôi trồng thủy sản trên lòng hồ Trị An đảm bảo yêu cầu bảo tồn và các quy định quản lý lòng hồ, nhằm tạo điều kiện cho nhân dân sản xuất và phát triển kinh tế.

Thiết nghĩ, đây cũng là một đề xuất khả thi để giải quyết tình trạng xâm hại lòng hồ "vô tội vạ" như hiện nay, trong khi nhà nước bị thất thu về thuế, đơn vị quản lý lòng hồ và chính quyền địa phương phải luôn nghĩ cách đối phó với những vụ việc xảy ra trong phạm vi quản lý.

Theo ông Lê Văn Dũng, Giám đốc Công ty Trách nhiễm hữu hạn một thành viên Khai thác thủy lợi hồ Dầu Tiếng-Phước Hòa: Công ty ông là đơn vị quản lý hồ Dầu Tiếng, nhưng thẩm quyền xử lý các vi phạm lòng hồ lại thuộc về chính quyền các địa phương, các tỉnh liên quan.

Để bảo vệ an toàn cho hồ Dầu Tiếng, ông Dũng cho rằng, chính quyền các tỉnh cần kiên quyết xử lý nghiêm những đối tượng gây ô nhiễm, lấn chiếm lòng hồ… Vùng bán ngập các địa phương có thể xin chủ trương của Trung ương cho phép quy hoạch vùng sản xuất nông nghiệp, đảm bảo an toàn không ô nhiễm nguồn nước hồ. Cái chính là người dân được sản xuất, nuôi trồng hợp pháp để phát triển kinh tế.

Cách đây 5 năm, tỉnh Tây Ninh cũng đã từng chấp thuận chủ trương cho một doanh nghiệp lập dự án đầu tư khai thác du lịch trên đảo Nhím (nằm giữa hồ Dầu Tiếng), nhưng vì nhiều lý do khác nhau doanh nghiệp đã ngừng lại việc này.

Hiện nay hơn 100 ha đất đảo Nhím được một đơn vị quốc phòng trồng rừng và người dân trồng sắn. Nếu cuộc sống của người dân xung quanh hai hồ nước có tầm quan trọng này được ổn định, ý thức bảo vệ nguồn tài nguyên nước, sinh vật của người dân từ đó sẽ được nâng cao.


Thái Nguyên