Mục tiêu của Chiến lược phát triển dạy nghề 2011 - 2020 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt ngày 29/5/2012 là nâng tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề ở nước ta lên 40% vào năm 2015 và đạt tỷ lệ 55% vào năm 2020. Đây được kỳ vọng là một “cú hích” góp phần hóa giải dần những bất cập hiện nay trong công tác đào tạo nghề, tiến tới đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao của thị trường lao động trong và ngoài nước.
Một trong những hạn chế về chất lượng nguồn nhân lực đầu ra của các trường nghề là độ vênh giữa sản phẩm đào tạo và nhu cầu sử dụng từ phía doanh nghiệp: Học sinh, sinh viên tốt nghiệp chưa đáp ứng được đòi hỏi ngày càng cao của thị trường lao động.
Học xong, vẫn phải… học lại
Cả nước hiện có 130 trường cao đẳng nghề, trên 250 trường trung cấp nghề và trên 800 trung tâm dạy nghề được phân bố rải rác khắp các vùng miền trong toàn quốc. Riêng ở những vùng kinh tế trọng điểm thì mật độ của các cơ sở dạy nghề cao hơn.
|
Học sinh thực hành nghề tiện tại Trường Cao đẳng nghề Việt - Hàn. Ảnh: Hữu Việt - TTXVN |
Một thống kê của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐ-TB&XH) cho thấy: 25% học viên tốt nghiệp chương trình dạy nghề không đáp ứng được yêu cầu về tay nghề và kiến thức, có 44% các doanh nghiệp FDI phải tổ chức các khóa đào tạo lại cho lao động của mình. Hàng năm các doanh nghiệp FDI phải tiêu tốn khoảng 8% tổng chi phí kinh doanh cho đào tạo lao động.
TS Trần Anh Tài, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội phản ánh: Theo đánh giá của các nhà tuyển dụng sau khi tiếp nhận sinh viên làm việc, phần lớn sinh viên ra trường chưa thể bắt tay ngay vào làm những công việc chuyên môn. Thậm chí, không thể tự lên kế hoạch học tập để hoàn thiện mình trong công việc. Bên cạnh đó, sinh viên thiếu hoặc chưa có kỹ năng mềm cần thiết để thực hiện công việc được giao, thiếu các chuẩn mực nghề nghiệp, các yêu cầu làm việc chuyên nghiệp.
Phó Tổng Cục trưởng Tổng Cục Dạy nghề (Bộ LĐ-TB&XH) Cao Văn Sâm cũng nhận định, chất lượng nguồn nhân lực của nước ta hiện nay nói chung còn thấp, chưa đáp ứng được yêu cầu về phát triển nông nghiệp, nông thôn, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế- xã hội của đất nước trong thời kỳ phát triển công nghiệp hóa, hiện đại hóa và yêu cầu hội nhập.
Mặc dù nhìn nhận rằng trong nhiều năm qua, với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng của công tác dạy nghề, như: Chương trình, đội ngũ giáo viên dạy nghề, cơ sở vật chất và trang thiết bị, công tác quản lý… đã có nhiều cải thiện và có những khởi sắc nhất định, nhưng PGS TS Cao Văn Sâm vẫn cho rằng: “Công tác dạy nghề vẫn còn những hạn chế nhất định. Trong thời gian tới, để nâng cao chất lượng dạy nghề, quan trọng nhất là phải tiếp tục cải thiện các yếu tố đó”.
Mối liên kết doanh nghiệp - nhà trường chưa chặt
Về nguyên tắc, để gắn kết đào tạo với sử dụng, phía đào tạo phải nghiên cứu thị trường để nắm bắt nhu cầu đào tạo về quy mô, cơ cấu và trình độ lao động. Đồng thời, bên sử dụng lao động phải tư vấn hoặc trực tiếp đặt hàng với bên nhà đào tạo về đào tạo nguồn nhân lực theo nhu cầu doanh nghiệp.
Hiện nay, có hai mô hình “trường trong doanh nghiệp” và “doanh nghiệp trong trường” đang tạo thuận lợi cho cả nhà trường và doanh nghiệp. Theo ông Hoàng Xuân Hiệp, Phó hiệu trưởng trường Cao đẳng Công nghiệp Dệt may Hà Nội, trường đã tham gia sáng lập và giữ vai trò chi phối hai công ty. Mỗi năm có khoảng gần 2.000 học sinh được thực tập tốt nghiệp cuối khóa tại tất cả các bộ phận của công ty như điều hành sản xuất, xuất nhập khẩu, kế toán, kỹ thuật, dây chuyền sản xuất. Một ví dụ khác, theo ông Trần Văn Đông, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng nghề Cơ điện Hà Nội, 90% sinh viên của trường sau khi tốt nghiệp đều có việc làm ngay. Có kết quả này là nhờ trong quá trình đào tạo, trường đã liên kết chặt chẽ với trên 50 doanh nghiệp trong nước và hàng năm tổ chức lấy ý kiến đóng góp của doanh nghiệp để từ đó điều chỉnh chương trình, nội dung đào tạo cho sát với nhu cầu của doanh nghiệp.
Tuy nhiên, số trường nghề làm được điều này không nhiều. Thực tế, theo nhận định của ông Mạc Văn Tiến, Viện trưởng Viện Nghiên cứu khoa học dạy nghề (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội), điểm yếu nhất trong công tác đào tạo nghề hiện nay của nước ta chính là sự liên kết giữa nhà trường và khối doanh nghiệp. Kết quả là, theo một nghiên cứu của Viện Nghiên cứu khoa học và dạy nghề, năm 2011, chỉ có khoảng 25% lao động của số doanh nghiệp là nhỏ và vừa được đào tạo nghề, do đó khả năng làm việc, khả năng hợp tác theo tổ nhóm của đối tượng lao động này còn rất hạn chế.
Cùng quan điểm này, TS Trần Anh Tài cũng nhận định: “Mặc dù, cùng với quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường, sự gắn kết giữa đào tạo với sử dụng, giữa nhà trường với doanh nghiệp đã có xu hướng tăng lên, nhưng thực tế vẫn còn nhiều bất cập. Hiện nay, việc tư vấn hoặc liên kết với nhà trường đào tạo theo nhu cầu của doanh nghiệp là điều các nước trên thế giới đã làm thì chưa được quan tâm đúng mức ở nước ta. Sản phẩm đào tạo vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển của nền kinh tế - xã hội, của các nhà tuyển dụng”.
Thực tiễn phát triển kinh tế xã hội đặt ra yêu cầu bức thiết cần chấm dứt cách đào tạo “lệch pha” giữa nhà trường và doanh nghiệp như hiện nay. Thậm chí, theo một số chuyên gia, để siết chặt chất lượng trường nghề, phải có nhiều hội đồng nghề nghiệp theo từng chuyên ngành để ban hành quy chế chất lượng nghề nghiệp.
Mạnh Minh