Lan tỏa giá trị di sản
Tròn mười năm trước, vào ngày 2/12/2015, tại phiên họp của Ủy ban Liên Chính phủ về Bảo vệ Di sản Văn hóa Phi vật thể của UNESCO ở Namibia, Nghi lễ và trò chơi Kéo co của Việt Nam, Campuchia, Hàn Quốc và Philippines đã chính thức được ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Sự kiện này không chỉ là niềm tự hào chung mà còn là nguồn động lực to lớn cho các cộng đồng thực hành di sản tại Việt Nam nói riêng.
Bà Lê Thị Ánh Mai - Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội.
Bà Lê Thị Ánh Mai, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội cho biết, nghi lễ và trò chơi Kéo co là một thực hành văn hóa độc đáo, được hình thành bởi cộng đồng cư dân nông nghiệp nhằm phản ánh ước vọng mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt. Ở Việt Nam, trò kéo co đã trở thành một phần không thể thiếu trong sinh hoạt văn hóa của cộng đồng, được gìn giữ, trao truyền qua nhiều thế hệ, mang trong mình tinh thần đoàn kết, sức mạnh và niềm vui hội làng.
Trong một thập kỷ qua, các cộng đồng thực hành di sản Nghi lễ và trò chơi Kéo co trên khắp Việt Nam, từ Hà Nội đến Bắc Ninh, Phú Thọ, Lào Cai, Hưng Yên, Ninh Bình... đã không ngừng nỗ lực bảo vệ, phát huy và lan tỏa giá trị di sản. Các hoạt động thực hành, giới thiệu, quảng bá diễn ra thường xuyên trong cộng đồng, công tác truyền dạy cho thế hệ trẻ luôn được quan tâm, chú trọng. Nhiều địa phương còn chủ động kết nối, giao lưu giữa các cộng đồng kéo co trong nước, tạo nên một mạng lưới di sản sống động và bền chặt.
Đặc biệt, Việt Nam đã nhận diện và ghi nhận thêm bốn cộng đồng mới đang thực hành di sản này, làm phong phú thêm di sản quốc gia này. Sự kết nối quốc tế giữa Việt Nam với Hàn Quốc, Campuchia, Philippines cũng mở ra một không gian giao lưu văn hóa rộng mở, gắn kết các cộng đồng, tôn vinh sự đa dạng bản sắc văn hóa, củng cố tình hữu nghị giữa các dân tộc và vun đắp hòa bình, hợp tác, phát triển bền vững trong khu vực.
Tiến sĩ Lê Thị Minh Lý, Phó Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam cũng cho rằng: Di sản kéo co là một trong những bài học thành công của việc bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể với sự tham gia hiểu biết và tự chủ của cộng đồng. Trong 10 năm qua, cộng đồng di sản kéo co Việt Nam ngày một phát triển, lớn mạnh, lan tỏa giá trị, thương hiệu và những ý nghĩa tích cực trong cuộc sống. Sự ra đời của Câu lạc bộ Mạng lưới Cộng đồng di sản kéo co Việt Nam là một ví dụ điển hình cho sự kết nối và bền vững của Kéo co Việt Nam. Mạng lưới này phản ánh tinh thần của Công ước 2003 của UNESCO về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, đó là thúc đẩy tôn trọng đa dạng văn hóa, tăng cường đối thoại giữa các cộng đồng và bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể như một nền tảng cho hòa bình và phát triển bền vững.
Kéo co trong dòng chảy phát triển văn hóa đương đại
Đền Trấn Vũ, phường Long Biên (Hà Nội) nổi tiếng với nghi lễ và trò chơi Kéo co ngồi và là niềm tự hào của cộng đồng người dân nơi đây. Cộng đồng Kéo co ngồi ở đây đã trở thành một trung tâm kết nối thành công các cộng đồng kéo co trong nước và quốc tế, việc này càng được đẩy mạnh. Chính quyền địa phương, cùng với sự hỗ trợ của các sở, ban, ngành và sự hợp tác từ các cộng đồng kéo co, đang hướng tới việc biến nơi đây thành một điểm đến văn hóa, du lịch đặc sắc.
Cộng đồng Kéo co ngồi ở phường Long Biên đã trở thành một trung tâm kết nối thành công các cộng đồng kéo co trong nước và quốc tế, việc này càng được đẩy mạnh.
Để hiện thực hóa mục tiêu đó, phường Long Biên tập trung vào việc gắn bảo tồn di sản Kéo co ngồi, quần thể di tích đền Trấn Vũ, chùa Vạn Linh với phát triển công nghiệp văn hóa. Bên cạnh đó, địa phương đang xây dựng các sản phẩm du lịch văn hóa đặc trưng, đưa di sản văn hóa phi vật thể vào đời sống đương đại thông qua giáo dục, du lịch, truyền thông số, tổ chức các hoạt động trải nghiệm, trình diễn, trưng bày và quảng bá di sản, hướng tới hình thành không gian văn hóa sáng tạo mang bản sắc riêng. Việc tôn vinh các nghệ nhân gìn giữ di sản và phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng trong công tác bảo tồn và lan tỏa giá trị văn hóa cũng là một trọng tâm quan trọng.
Với những định hướng này, phường Long Biên kỳ vọng trở thành điểm đến văn hóa, du lịch hấp dẫn không chỉ đối với nhân dân Thủ đô và du khách trong nước mà còn là nơi bạn bè quốc tế đến thăm quan, trải nghiệm nghi thức kéo co ngồi độc đáo và khám phá chuỗi văn hóa du lịch phong phú, đa dạng. Ông Nguyễn Mạnh Hà, Bí thư Đảng uỷ phường Long Biên, Chủ tịch Hội đồng Nhân dân phường Long Biên bày tỏ mong muốn tiếp tục nhận được sự quan tâm, đồng hành của chính quyền cũng như nhân dân để di sản nghi lễ và trò chơi kéo co mãi mãi được gìn giữ, lan tỏa và phát huy trong thời đại mới.
Kéo co luôn là trò chơi dân giân được các em nhỏ yêu thích.
Còn tại phường Kinh Bắc, tỉnh Bắc Ninh, Nghi lễ và trò chơi Kéo co Hữu Chấp được cộng đồng dân cư gìn giữ, cơ quan quản lý văn hóa và địa phương quan tâm trong công tác bảo tồn và phát huy. Ông Nguyễn Văn Sơn, đại diện cộng đồng Kéo co Hữu Chấp cho biết: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh tập trung tuyên truyền, quảng bá giá trị của di sản đến với khách du lịch trong và ngoài nước, tổ chức trình diễn nghi thức kéo co trong các sự kiện văn hóa lớn của tỉnh; quan tâm nghiên cứu, sưu tầm các tài liệu gắn liền với lễ hội để có thêm cơ sở phục dựng các nghi lễ của địa phương. Ông cũng mong muốn chính quyền quan tâm quy hoạch một khu đất phù hợp để trồng tre nguyên liệu phục vụ cho việc tổ chức trình diễn hàng năm và đầu tư kinh phí, trang thiết bị để tổ chức ngày càng quy mô, bài bản.
Không chỉ ở Việt Nam, tại Campuchia, để đảm bảo việc truyền thụ qua các thế hệ, Nghi lễ và trò chơi Kéo co đã được đưa vào chương trình văn hóa trường học và các hoạt động giáo dục thể chất. Giáo viên và cán bộ thanh thiếu niên được đào tạo về di sản văn hóa phi vật thể, khuyến khích tích hợp các trò chơi truyền thống vào sự kiện và hoạt động ngoại khóa của trường học. Các cuộc thi giữa các trường và giữa các tỉnh được tổ chức hàng năm, tạo cơ hội cho thanh thiếu niên vừa học về di sản văn hóa vừa rèn luyện tinh thần đồng đội và thể chất. Các sáng kiến này giúp củng cố cả bản sắc văn hóa lẫn sự gắn kết xã hội trong thanh thiếu niên Campuchia.
Sau 10 năm kể từ khi được ghi danh, nhìn lại các hoạt động giao lưu và hợp tác, có thể thấy, tương lai của Nghi lễ và Trò chơi Kéo co đang ngày một rộng mở, nhận được nhiều phản hồi tích cực của cộng đồng. Không chỉ là niềm tự hào của các làng quê Việt Nam, di sản còn là biểu tượng sống động của tinh thần đoàn kết, ý chí vươn lên và tình hữu nghị giữa các dân tộc trên toàn thế giới. Kéo co không chỉ là một trò chơi, một nghi lễ cổ truyền, mà đã trở thành một nền tảng vững chắc để xây dựng một tương lai phồn vinh, đa dạng văn hóa và hòa bình bền vững.