Chủ động phát hiện, đề xuất bất cập về phân vùng lương tối thiểu

Phóng viên báo Tin tức và Dân tộc đã có cuộc trao đổi ông Lê Văn Hòa, Phó Chủ tịch Liên đoàn Lao động (LĐLĐ) TP Hồ Chí Minh xung quanh vấn đề này.

Với vai trò công đoàn cơ sở, đơn vi đã chủ động phát hiện đề xuất những chính sách liên quan đến tiền lương tối thiểu vùng trên cơ sở thực tiễn như thế nào, thưa ông?

Quan điểm của LĐLĐ TP Hồ Chí Minh coi tiền lương tối thiểu là “mức sàn” pháp lý bảo vệ người lao động yếu thế, đồng thời là chi phí đầu vào rất nhạy cảm của doanh nghiệp. Vì vậy, mọi điều chỉnh về mức lương, phân vùng tiền lương phải dựa trên bằng chứng, bảo đảm hài hòa lợi ích giữa người lao động, người sử dụng lao động và sự phát triển bền vững của địa phương.

Tổ chức Công đoàn không chỉ “phản ứng” trước chính sách đã ban hành, mà phải chủ động phát hiện sớm bất cập, từ thực tiễn cơ sở, kịp thời kiến nghị, tham gia ngay từ khâu soạn thảo, đánh giá tác động của các văn bản pháp luật, nhất là các quy định về tiền lương tối thiểu.

Trong bối cảnh sắp xếp đơn vị hành chính chính quyền hai cấp, tốc độ phát triển đô thị và hội nhập quốc tế sâu rộng, chính sách lương tối thiểu phải được điều chỉnh linh hoạt, có tính tới chi phí giá cả sinh hoạt, tốc độ tăng trưởng, điều kiện đi lại, thị trường lao động chung giữa các địa bàn giáp ranh, tránh tạo chênh lệch quá lớn dẫn đến dịch chuyển lao động, cạnh tranh không lành mạnh và rất xảy ra tranh chấp lao động.

Từ thực tiễn, sau khi sắp xếp tỉnh, thành phố và thực hiện chính quyền hai cấp, Thành phố Hồ Chí Minh có 168 đơn vị hành chính cấp xã; việc “kéo ngang” phân vùng lương tối thiểu từ cấp huyện cũ sang cấp xã mới dẫn đến một số xã, phường, đặc khu trong cùng một không gian lao động nhưng lại thuộc hai phân vùng lương khác nhau, cách biệt tới hai bậc vùng.

Theo dự thảo Nghị định quy định mức lương tối thiểu vùng năm 2026, mức lương dự kiến vùng I là 5.310.000 đồng; vùng II là 4.730.000 đồng; vùng III là 4.140.000 đồng; vùng IV là 3.700.000 đồng.

Như vậy, chênh lệch giữa vùng I và vùng III lên tới 1.170.000 đồng, tương đương hơn 28%, trong khi các địa bàn này chỉ cách nhau một cây cầu, một tuyến đường, người lao động làm ngành nghề, làm cùng loại công việc, cùng cường độ lao động.

Từ thực tiễn những năm 2013–2017, tại khu vực giáp ranh thị xã Phú Mỹ và huyện Châu Đức cũ, chỉ chênh 1 bậc vùng lương đã từng phát sinh nhiều vụ tranh chấp, ngừng việc tập thể phức tạp; chỉ khi Chính phủ điều chỉnh lại phân vùng thì quan hệ lao động mới ổn định. 

Phát huy kết quả nghiên cứu trước đây, từ kinh nghiệm thực tiễn đã có của tổ chức Công đoàn thành phố trong việc chủ động đề xuất địa phương và Trung ương trước đây nâng phân vùng từ vùng 2 lên vùng 1 của một huyện đã được chấp thuận vào năm 2017; từ ngày 1/7/2025 thực hiện mô hình chính quyền 2 cấp sắp xếp lại phân vùng mới đã thấy sự bất cập về phân vùng lương tối thiểu cấp, xã, phường đặc khu khác so với phân vùng huyện, thị xã, thành phố.

Từ phản ánh của công nhân lao động, công đoàn cơ sở, qua giám sát, đối thoại tại doanh nghiệp và khảo sát thực tế tại các địa bàn giáp ranh vùng I, Thường trực LĐLĐ Thành phố nhận thấy: Điều kiện phát triển kinh tế – xã hội, mức độ đô thị hóa, hạ tầng giao thông, giá cả hàng hóa, chi phí sinh hoạt ở một số xã, phường, đặc khu trước đây thuộc Bà Rịa – Vũng Tàu (nay thuộc Thành phố Hồ Chí Minh) đã tiệm cận vùng I, không còn phù hợp với mức lương vùng III.

Trên cơ sở đó, LĐLĐ Thành phố đã ban hành Công văn số 3494/LĐLĐ ngày 30/9/2025, kiến nghị điều chỉnh phân vùng lương tối thiểu từ vùng III lên vùng II đối với: xã Kim Long, xã Châu Đức, xã Ngãi Giao, xã Nghĩa Thành, xã Long Hải, xã Long Điền và đặc khu Côn Đảo.

Đề xuất này xuất phát từ nguyên tắc quản lý rất rõ ràng: “các đơn vị giáp ranh vùng I thì khoảng cách chênh lệch không quá một phân vùng”, nhằm thu hẹp khoảng cách về thu nhập, mức sống và điều kiện sinh hoạt giữa các khu vực, đồng thời hạn chế nguy cơ tranh chấp lao động do chênh lệch lương tối thiểu vì chênh lệch giữa vùng I và vùng III lên tới 1.170.000 đồng.

Trên cơ sở kiến nghị của LĐLĐ Thành phố, Sở Nội vụ đã chủ trì họp với sự tham gia củaLĐLĐ Thành phố, Ban Quản lý các Khu chế xuất – Khu công nghiệp, đại diện giới sử dụng lao động (VCCI – HCM) và UBND các xã, phường, đặc khu liên quan để rà soát, đánh giá tác động.

Kết quả, UBND các xã Kim Long, Ngãi Giao, Nghĩa Thành, Châu Đức, Long Hải, Long Điền và đặc khu Côn Đảo đều thống nhất với đề xuất của LĐLĐ Thành phố về việc điều chỉnh từ vùng III lên vùng II, khẳng định mặt bằng giá cả, chi phí sinh hoạt, tiền công lao động tại địa phương đã tiệm cận các địa bàn vùng I liền kề.

Ban Quản lý các Khu chế xuất và Khu công nghiệp Thành phố cơ bản đồng tình với việc điều chỉnh phân vùng, đồng thời đề nghị có cơ chế chuyển tiếp phù hợp đối với các khu công nghiệp nằm trên địa bàn có nhiều mức lương tối thiểu khác nhau để tránh “sốc chi phí” cho doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp sử dụng nhiều lao động.

Đại diện giới sử dụng lao động (VCCI  thống nhất chủ trương cập nhật phân vùng lương cho sát thực tế, song nhấn mạnh cần lộ trình, tăng cường truyền thông để doanh nghiệp hiểu rõ: việc điều chỉnh phân vùng là căn cứ quản lý, không phải yêu cầu tăng lương đồng loạt theo cùng tỷ lệ, mà mức lương cụ thể vẫn do các bên thương lượng.

Trên cơ sở đó, Sở Nội vụ đã tham mưu UBND Thành phố báo cáo, kiến nghị Bộ Nội vụ trình Chính phủ ban hành Nghị định 293/2025/NĐ-CP về mức lương tối thiểu áp dụng từ ngày 1/1/2026, trong đó chấp thuận điều chỉnh các đơn vị nêu trên từ vùng III lên vùng II. Qua đó giúp cho hàng chục ngàn lao động được hưởng mức lương tối thiểu vùng mới.

Đặc biệt nhất là LĐLĐ thành phố Hồ Chí Minh là một trong đơn vị đã phát hiện kịp thời tiền lương công việc nặng nhọc, độc hại nguy hiểm và tiền lương đặc biệt nặng nhọc độc hại nguy hiểm trong dự thảo Nghị định khi lấy ý kiến đã không còn được đưa vào, nhờ có kiến nghị của LĐLĐ thành phố kịp thời bằng văn bản qua kênh Tổng LĐLĐ Việt Nam về việc đề nghị giữ nguyên tiền lương công việc nặng nhọc độc hại, nguy hiểm ít nhất thêm 5% so với tiền lương công việc bình thường và tiền lương công việc đặc biệt nặng nhọc độc hại nguy hiểm ít nhất 7% so với tiền lương công việc bình thường và đã được Bộ ngành tiếp thu trình Chính phủ ban hành NĐ số 293/2025/NĐ-CP với đầy đủ nội dung đã kiến nghị giúp cho hàng triệu người lao động trong cả nước làm công việc ngành nghề nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm sẽ tiếp tục được hưởng chính sách tiền lương này.

Qua các trường hợp cụ thể này, có thể khẳng định: khi Công đoàn chủ động phát hiện vấn đề từ thực tiễn, kịp thời tham mưu, phối hợp chặt chẽ với chính quyền, doanh nghiệp và các bên liên quan thì chính sách sẽ “đi trước” tranh chấp, giữ được ổn định quan hệ lao động.

Từ thực tiễn đó, công đoàn TP Hồ Chí Minh rút ra bài học kinh nghiệm gì thưa ông?

Từ thực tiễn trên, LĐLĐ Thành phố rút ra một số kinh nghiệm gồm: Xây dựng hệ thống nắm bắt thông tin từ cơ sở qua đó tăng cường vai trò của công đoàn cơ sở, công đoàn khu công nghiệp, các trung tâm tư vấn pháp luật, đường dây nóng để thu thập kịp thời dữ liệu về tiền lương, thu nhập, chi phí sinh hoạt, biến động lao động; Sử dụng khảo sát trực tuyến, ứng dụng số để có số liệu rộng, nhanh, phục vụ đánh giá tác động chính sách.

Nâng tầm công tác phản biện xã hội của tổ chức Công đoàn với việc tham gia đầy đủ, chủ động trong các vòng góp ý dự thảo luật, nghị định, nhất là các văn bản về tiền lương, bảo hiểm xã hội, an sinh; Huy động cán bộ công đoàn là chuyên gia kinh tế – lao động, nhà khoa học, cán bộ thực tiễn cùng tham gia soạn thảo, góp ý; chuẩn bị hồ sơ, luận cứ đầy đủ, có so sánh số liệu vùng, miền.

Tăng cường đối thoại, đồng hành cùng doanh nghiệp khi kiến nghị chính sách về lương tối thiểu, luôn tính tới sức chịu đựng của doanh nghiệp, đặc biệt doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ, ngành sử dụng nhiều lao động; đề xuất lộ trình và cơ chế chuyển tiếp hợp lý.

Cùng người sử dụng lao động truyền thông rõ cho công nhân hiểu tính chất của lương tối thiểu và phân vùng, tránh kỳ vọng vượt quá khả năng thực tế của doanh nghiệp, gây căng thẳng quan hệ lao động.

Phát triển đội ngũ cán bộ công đoàn “hai trong một” không chỉ giỏi pháp luật lao động mà còn nắm vững kinh tế, tài chính doanh nghiệp, có kỹ năng thương lượng, phân tích chính sách, sử dụng dữ liệu; Chủ động nghiên cứu các mô hình Hội đồng tiền lương để tham mưu hoàn thiện cơ chế đối thoại ba bên tại Việt Nam.

Ông có kiến nghị gì từ sự việc đề xuất phân vùng tăng lương tối thiểu vùng vừa qua?

Từ thực tiễn của Thành phố Hồ Chí Minh, chúng tôi xin đề xuất: Hoàn thiện khung pháp lý về phân vùng lương tối thiểu quy định rõ nguyên tắc: Địa bàn giáp ranh vùng I không được chênh quá một phân vùng lương; các địa bàn hải đảo, có chi phí sinh hoạt đặc biệt cao như Côn Đảo cần được xem xét cơ chế vùng lương đặc thù.

Có quy định về điều khoản chuyển tiếp đối với các khu công nghiệp, khu chế xuất có sự thay đổi phân vùng lớn sau sắp xếp đơn vị hành chính, tránh áp lực đột ngột cho doanh nghiệp.

Tiếp đó thể chế hóa mạnh mẽ hơn vai trò của tổ chức đại diện người lao động gồm Quy định bắt buộc tham vấn Tổng LĐLĐ Việt Nam, LĐLĐ các tỉnh, thành phố trong quá trình xây dựng, sửa đổi chính sách tiền lương tối thiểu; Thí điểm cơ chế Hội đồng tiền lương vùng, đô thị đặc biệt, trong đó Công đoàn địa phương tham gia thường trực, để phản ánh sát hơn đặc thù từng vùng.

Tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền về lương tối thiểu khi xây dựng các bộ tài liệu, ấn phẩm, clip truyền thông giúp công nhân và doanh nghiệp hiểu đúng: lương tối thiểu là mức thấp nhất làm căn cứ thỏa thuận; điều chỉnh phân vùng là căn cứ quản lý, không đồng nghĩa việc buộc doanh nghiệp phải tăng lương theo cùng tỷ lệ cho tất cả lao động; Giao tổ chức Công đoàn chủ trì phối hợp với các sở, ngành triển khai tuyên truyền sâu rộng sau mỗi lần điều chỉnh mức và phân vùng lương tối thiểu.

Trường hợp kiến nghị điều chỉnh phân vùng lương tối thiểu đối với 7 xã và đặc khu Côn Đảo của Thành phố Hồ Chí Minh là một minh chứng rõ ràng cho thấy khi Công đoàn chủ động phát hiện vấn đề, dám đề xuất, kiên trì kiến nghị trên cơ sở số liệu, lý lẽ vững chắc, đồng thời biết lắng nghe tiếng nói của doanh nghiệp, thì chúng ta hoàn toàn có thể góp phần thiết thực vào việc hoàn thiện chính sách, pháp luật về tiền lương tối thiểu, bảo vệ tốt hơn quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao động, đồng thời giữ vững môi trường đầu tư, kinh doanh ổn định.

Xin trân trọng cảm ơn ông!