Dự án được Cơ quan Phát triển quốc tế Mỹ (USAID) và Chương trình tái chế rác thải đô thị (MWRP) hỗ trợ, được triển khai từ tháng 3/2018 - 3/2020. Với mục tiêu nhằm giảm thiểu ô nhiễm rác thải nhựa thông qua sự hợp tác của các bên, nhằm tăng cường hiệu quả quản lý rác thải trong các ngành nuôi trồng và đánh bắt thủy sản. Đồng thời đặt nền móng cho việc xây dựng thành phố Hạ Long (Quảng Ninh) và thành phố Hải Phòng thành khu vực kiểu mẫu về quản lý rác thải.
Đoàn viên thanh niên tình nguyện tham gia dọn sạch môi trường biển. Ảnh: Văn Đức/TTXVN
Ngập ngụa rác thải nhựa ven biển
Theo đánh giá của Chương trình Môi trường Liên hợp quốc, ước tính mỗi năm có khoảng 8 triệu tấn chất thải nhựa xâm nhập vào đại dương, trong đó châu Á chiếm hơn 60% lượng rác thải. Việt Nam là một trong 4 quốc gia hàng đầu về rác thải nhựa, chỉ đứng sau Trung Quốc, Inđônêxia và Philipin.
Kết quả khảo sát của GreenHub năm 2018 cho thấy, thành phố Hải Phòng một trong những địa phương của Việt Nam có nhiều rác thải nhựa trôi nổi trên biển từ các nguồn chất thải đô thị, sinh hoạt, nông nghiệp, bệnh viện, nuôi trồng thủy sản, giao thông vận tải biển… Rác thải nhựa trên biển còn bắt gặp ở các cửa sông, khu neo đậu tàu thuyền, khu dân cư và khu phát triển du lịch. Rác thải nhựa ở đây gồm những loại phao, xốp, nhựa, túi ni lông… là rác không phân hủy, gây ảnh hưởng đến hệ sinh thái, môi trường biển.
Cụ thể tại đảo Cát Bà, số lượng phao xốp chiếm hơn 20% trong tổng số vật liệu nổi được sử dụng, trong đó có các loại bọc bạt dứa, bạt ô tô, hoặc các mảnh vụn của chai, lọ, nhựa, hộp xốp bị vỡ....Kết quả kiểm tra rác thải tại một số khách sạn và nhà hàng tại thị trấn Cát Bà, về mặt thể tích nhựa không thể tái chế chiếm một phần lớn lượng rác thải từ các nhà hàng. Riêng túi ni lông và các loại bao bì chiếm 87% tổng lượng rác thải nhựa không thể tái chế.
Còn tại khu vực ven biển Hạ Long, ô nhiễm cũng đang làm ảnh hưởng đến danh tiếng của Kỳ quan thiên nhiên này, đặc biệt trong mắt du khách quốc tế. Tại khu vực giáp ranh với quần đảo Cát Bà, rác là các mảnh phao xốp nổi trắng cả một vùng biển rộng lớn. Dọc tuyến ven bờ vào những ngày mưa hay nước triều cường, rác vây kín ngập ngụa nhiều khu vực. Ngoài rác thải từ các cơ sở nuôi trồng thủy sản, các tàu đánh cá cũng là những nhân tố gây ô nhiễm biển. Vì ngư dân thường xuyên vứt rác thải hàng ngày (như đồ đựng thức ăn và đồ uống) xuống biển, chứ không thu gom rác vào đất liền để xử lý.
Thực hiện các biện pháp giảm thiểu
Bà Trần Thị Hoa, Giám đốc GreenHub cho biết: Thực hiện Dự án Hướng đến các thành phố kiểu mẫu về quản lý rác thải ở khu vực ven biển phía Bắc Việt Nam, từ năm 2016 - 2018, Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) đã phối hợp với GreenHub đã phối hợp hoạt động sự kiện làm sạch bờ biển và thu thập số liệu về rác thải biển. Kết quả thống kê sau 4 lần tổ chức sự kiện có sự tham gia của 425 tình nguyện viên, 4.739 kg rác thải được thu gom trên 4,4 km bờ biển, trong đó rác xốp thu được chiếm hơn 50%, tiếp theo là các túi và chai nhựa.
Hiện Dự án đã tiến hành khảo sát, nghiên cứu và triển khai thí điểm các biện pháp thân thiện với môi trường trong sử dụng phao xốp ở công trình nổi của khu nuôi thủy sản lồng bè quần đảo Cát Bà, vịnh Hạ Long. Đây được xem là “thủ phạm” gây ô nhiễm chính của 2 khu vực biển này. Các chuyên gia của Dự án đã tổ chức đào tạo và hỗ trợ thực hiện các biện pháp giảm thiểu và quản lý rác thải cho các ngư dân ở vịnh Hạ Long và quần đảo Cát Bà. Mặt khác còn tổ chức chiến dịch nâng cao nhận thức về ô nhiễm rác thải nhựa và các cuộc khảo sát về rác thải nhựa, để tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong việc giảm thiểu. Chính quyền địa phương sẽ phối hợp với Dự án trong việc thúc đẩy thực hiện kế hoạch hành động để giảm rác thải biển trên địa bàn.
Trong quá trình thực hiện, Dự án đã tổ chức các sự kiện làm sạch bờ biển bởi các thiếu niên và tình nguyện viên; tiến hành kiểm toán rác thải ở một số nhà hàng, hộ gia đình, khách sạn; thực hiện thí điểm các giải pháp thay thế (phao xốp được phủ sơn Line - X, ủ rác hữu cơ); điều phối cuộc họp giữa chính quyền địa phương và ngư dân thực hiện cải thiện môi trường trong khu nuôi trồng thủy sản lồng bè; tổ chức hội thảo về những thách thức trong quản lý rác thải và thực hiện quy định về môi trường, đặc biệt là vấn đề rác phao xốp trong khu vực lồng bè nuôi trồng thủy sản.
Quá trình triển khai, Dự án có những thuận lợi như đã thu hút được sự quan tâm của các bên liên quan và các tổ chức quốc tế. Hiện chính quyền địa phương và đại bộ phân cư dân nhìn nhận được các thiệt hại to lớn của rác thải nhựa tới môi trường biển nói chung và con người nói riêng, nên khi thực hiện Dự án được sự ủng hộ từ chính quyền địa phương và cư dân khu vực ven biển. Qua đó, khi nhận được số liệu rác thải trong lần đầu thu thập của GreenHub vào năm 2016, UBND thành phố Hạ Long đã có Công văn số 349 yêu cầu hạn chế và hướng đến cấm sử dụng phao xốp trong hoạt động nuôi trồng thủy sản trên vịnh Hạ Long. Một năm sau, UBND tỉnh Quảng Ninh ban hành Quyết định số 4760 về việc hạn chế sử dụng phao xốp trong hoạt động nuôi trồng thủy sản trên địa bàn tỉnh.
Tuy vậy, Dự án cũng gặp một số khó khăn trong quá trình triển khai. Đó là việc nghiên cứu và thí điểm giải pháp thân thiện với môi trường cho vật liệu nổi có rất nhiều chỉ số cần xem xét, những rủi ro xảy ra mà GreenHub phải liên tục giám sát và phải kịp thời có những điều chỉnh phù hợp. Bên cạnh đó, rác thải biển là một vấn đề mang tính khu vực và toàn cầu, vì rác trôi theo nguồn nước từ nơi này sang nơi khác. Nên đòi hỏi các giải pháp phải có sự phối hợp đồng bộ giữa các tỉnh lân cận và các quốc gia ven biển có liên quan.
Bà Trần Thị Hoa kiến nghị các cơ quan chức năng tại các địa phương trong khu vực biển cần phối hợp đồng bộ để thực hiện các biện pháp giảm thiểu rác thải; xây dựng và hoàn thiện cơ chế, chính sách pháp luật, tổ chức bộ máy về kiểm soát ô nhiễm môi trường biển; vận động chính quyền địa phương đẩy mạnh hệ thống chế tài xử lý những vi phạm về quản lý rác thải biển. Nhất là tăng cường triển khai các giải pháp thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải nhựa; áp dụng các biện pháp xử lý nghiêm đối với các cơ quan, doanh nghiệp vi phạm quy định tại Nghị định số 38 của Chính phủ về quản lý chất thải và phế liệu, Thông tư số 36/2015 của Bộ Tài nguyên và Môi trường về quản lý chất thải nguy hại; xây dựng quy trình phân loại và thu gom phế thải nhựa có thể tái chế và triển khai hình thức dán nhãn mác đối với các vật liệu để xác định khả năng tái chế chất thải nhựa…
Các cơ quan liên quan cần nghiên cứu, xây dựng phương pháp xác định lượng chất thải nhựa trên biển Việt Nam; áp dụng công cụ kinh tế để phòng ngừa, giảm thiểu chất thải nhựa; ứng dụng khoa học và công nghệ nhằm giảm tác động của các thiết bị nuôi trồng, đánh bắt hải sản sau thải bỏ. Ngoài ra, cần nhân rộng và ứng dụng các sáng kiến tái chế nhựa như sản phẩm nghệ thuật có sử dụng nguyên liệu tái chế; hỗ trợ mô hình xưởng tái chế rác thải nhựa; khuyến khích các tổ chức, cá nhân nghiên cứu, sản xuất các loại vật liệu thân thiện với môi trường thay thế cho các sản phẩm nhựa, nilon sử dụng một lần…
Bài 3: Xây dựng tiêu chí cảng biển sinh thái