Toàn cảnh vụ cháy và những bất nhất trong thông tin rò rỉ thuỷ ngân của Công ty Rạng Đông

 “Nhiễu” thông tin ô nhiễm

Vào khoảng 18h30 ngày 28/8, vụ cháy lớn bùng phát và khói đen bao trùm khu xưởng gần 6000m2 của Công ty cổ phần Bóng đèn Phích nước Rạng Đông tại phố Hạ Đình, quận Thanh Xuân (Hà Nội). Ngọn lửa lan sang khu dân cư, nhiều hộ dân phải sơ tán khỏi khu vực cháy. Hàng trăm chiến sĩ phòng cháy chữa cháy với 50 xe cứu hỏa đã làm việc trắng đêm để khống chế đám cháy. Đến 1 giờ sáng ngày 29/8, cơ bản đám cháy được khống chế. 

Ngày 29/8, UBND phường Hạ Đình (Thanh Xuân, Hà Nội) đưa ra khuyến nghị người dân không ăn rau, hoa quả, gia cầm, cá, lợn được nuôi trong vòng bán kính 1 km kể từ tâm đám cháy tại Công ty Rạng Đông trong vòng 21 ngày. Theo nhiều chuyên gia, khuyến nghị của phường Hạ Đình là cần thiết, đánh giá đúng tính chất nghiêm trọng của sự việc. 

Đến ngày 30/8, Chủ tịch UBND phường Hạ Đình ra quyết định thu hồi văn bản trên khuyến cáo trên do ban hành không đúng thẩm quyền và không có cơ sở. Khi có thông tin trên, nhiều nhà khoa học tbất ngờ vì thông tin khuyến cáo của phường Hạ Đình rất kịp thời và nội dung chính xác, chi tiết, có chuyên môn.

Sáng 30/8, các kỹ sư thuộc Chi cục Bảo vệ Môi trường thuộc Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội đã đến phố Hạ Đình, nơi xảy ra đám cháy tại Công ty Rạng Đông để đo chất lượng không khí. Đến chiều tối ngày 30/8, UBND quận Thanh Xuân (Hà Nội) cho biết,  kết quả quan trắc nhanh cho thấy các thông số vi khí hậu, nhiệt độ, bụi... quanh khu vực nhà máy của Công ty Cổ phần Bóng đèn Phích nước Rạng Đông đều ở mức bình thường.  Cũng trong chiều 30/8, Công ty Cổ phần Bóng đèn Phích nước Rạng Đông cũng có văn bản gửi UBND quận Thanh Xuân và các cơ quan quản lý cấp trên cùng cổ đông, khách hàng về vụ cháy xảy ra vào ngày 28/8. Theo thông báo của Công ty Rạng Đông, ước tính thiệt hại ban đầu trong vụ cháy khoảng 150 tỉ đồng, trong đó số lượng sản phẩm có thể ảnh hưởng đến môi trường ước tính 480.000 sản phẩm bóng đèn huỳnh quang; 2 triệu sản phẩm đèn tròn công suất thấp; 1,6 triệu bóng đèn HQ compact. 

Công ty cũng cho biết, Công ty đã nghiên cứu sử dụng loại amalgam (một loại chất thường được sử dụng để hàn, có chứa dung dịch thủy ngân) thay thế cho thủy ngân lỏng trước đây và đưa vào sản xuất từ năm 2016, các vật tư - nguyên vật liệu chính được sử dụng để sản xuất bóng đèn huỳnh quang, CFL, đèn tròn đều an toàn với sức khỏe con người kể cả khi cháy. Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia, chất amalgam này vẫn có 50% thành phần thủy ngân và khi bị nung nóng, khí này vẫn thoát ra môi trường bên ngoài.

Chiều 30/8, Bệnh viện Bạch Mai tổ chức thông tin báo chí liên quan đến lo ngại về nhiễm độc sau vụ cháy ở Công ty Cổ phần Bóng đèn Phích nước Rạng Đông (phường Hạ Đình, Thanh Xuân, Hà Nội). Trước đó, trong buổi sáng, một số phóng viên tham gia tác nghiệp trong vụ cháy có triệu chứng buồn nôn, đau đầu đã đến Trung tâm Chống độc của bệnh viện này khám, xét nghiệm. Đại diện cơ quan này cũng đưa ra khuyến cáo với những người có nguy cơ cao, cần đi kiểm tra sức khỏe gồm: Những người trực tiếp tham gia trong thời điểm xảy ra đám cháy như công nhân nhà máy, cảnh sát phòng cháy chữa cháy, nhà báo tiếp xúc với đám cháy...; những người sống gần khu vực xảy ra cháy có biểu hiện như đau ngực, nôn, tiêu chảy hoặc các triệu chứng đáng kể khác.

Đến ngày 31/8, Bộ Tài nguyên và Môi trường ra thông báo khuyến cáo người dân sống gần khu vực vụ cháy Công ty Cổ phần  Bóng đèn Phích nước Rạng Đông, đặc biệt trong bán kính khoảng 1,5 km, thực hiện các biện pháp như tắm, giặt quần áo bằng xà phòng và nước ấm, thường xuyên tẩy rửa tường, sàn nhà và các đồ gia dụng trong gia đình... Nội dung khuyến cáo tương đối tương đồng với nội dung của UBND phường Hạ Đình.

Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng khẳng định, đây là sự cố cháy nổ có liên quan đến hoá chất, có thể tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến môi trường và sức khỏe của người dân. Tuy nhiên, thông tin về tình trạng ô nhiễm từ chất nguy hại như thủy ngân, lưu huỳnh, thì chưa được đề cập.

Trong khi đó, chiều 31/8, Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội có báo cáo về việc triển khai khắc phục sự cố môi trường, xảy ra tại vụ cháy kho xưởng sản xuất của Công ty Cổ phần Bóng đèn Phích nước Rạng Đông. Kết quả ban đầu không phát hiện nồng độ thủy ngân tại môi trường quanh vụ cháy.

Kết quả test nhanh môi trường trong và ngoài khu vực xảy ra vụ cháy đối với thông số thủy ngân (Hg) lấy tại 5 vị trí cho thấy nồng độ thủy ngân đều bằng 0 µg/m3 (microgam/mét khối).  Kết quả phân tích môi trường không khí xung quanh của Trung tâm quan trắc TN&MT Hà Nội tại 5 vị trí xung quanh khu vực cháy đều nằm trong quy chuẩn cho phép theo Quy chuẩn Việt Nam. Riêng thông số SO2 tại một số vị trí vượt  1,0057 và 1,02 lần so với QCVN 05:2013/BTNMT; các vị trí còn lại có kết quả cũng nằm trong giới hạn cho phép.

Việc nhiều thông tin được đưa ra thiếu thống nhất đã khiến người dân hoang mang. 

Công ty Rạng Đông "gian dối" vụ phát tán thủy ngân ra môi trường?

Chiều 4/9, các công nhân của Công ty Cổ phần Bóng đèn Phích nước Rạng Đông (Hạ Đình, Hà Nội) đã tiến hành dọn dẹp bên ngoài đường, che bạt phủ hiện trường sau vụ cháy.

Tại buổi họp báo Chính phủ thường kỳ tối 4/9, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Võ Tuấn Nhân cho biết qua tính toán số lượng đèn huỳnh quang và đèn compact bị cháy, cho thấy số lượng thủy ngân bị thất thoát ra môi trường là từ 15,1 - 27,2kg; 3 kho chứa nguyên liệu (đoàn khảo sát của Tổng cục Môi trường đã tiếp cận) chưa bị cháy. Bộ Tài nguyên và Môi trường đã yêu cầu công ty báo cáo rõ số lượng thủy ngân.  Thứ trưởng Võ Tuấn Nhân cũng cho biết thêm theo quy chuẩn Việt Nam, có 1/12 mẫu nước mặt có giá trị thủy ngân vượt quy chuẩn 1,3 lần; 1/8 mẫu trầm tích có giá trị thủy ngân vượt tiêu chuẩn 1,36 lần. Qua so sánh kết quả quan trắc với tiêu chuẩn của WHO, Mỹ, châu Âu và Canada cho thấy có 4 vị trí lấy mẫu vượt quy chuẩn, hướng phát tán tại vị trí cách hàng rào 200m, 500m và 1.000m đều phát hiện có thủy ngân vượt chuẩn, ảnh hưởng đến sức khỏe người dân ở đô thị. Các kết quả nước mặt, không khí trong khuôn viên khu vực bị cháy là vượt 10-30 lần theo tiêu chuẩn của WHO và là ngưỡng ảnh hưởng xấu tới sức khỏe con người. Đại diện Bộ Tài nguyên và Môi trường đánh giá sự cố mất an toàn hóa chất ở quy mô trung bình, sau khi phân tích kết quả cũng như căn cứ vào khuyến cáo chuyên môn của WHO thì "người dân sống trong bán kính 500 m tính từ hàng rào kho bị cháy sẽ chịu ảnh hưởng ô nhiễm thủy ngân". Bộ cũng  đề nghị Công ty khẩn trương cô lập khu vực cháy, che chắn bằng mái tôn, phủ bạt để tránh mưa, không để hơi thuỷ ngân tiếp tục phát tán.

Ngày 5/9, Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Nguyễn Đức Chung chủ trì buổi làm việc với Tổng cục Môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường), cùng các sở, ngành liên quan và người dân, nhằm đưa ra giải pháp khắc phục hậu quả vụ cháy, cũng như xử lý sự cố môi trường ở khu vực xung quanh nhà máy Công ty Cổ phần Bóng đèn Phích nước Rạng Đông. Tuy nhiên, rất nhiều phóng viên báo chí bị hạn chế, không được tham dự cuộc họp này.

Tại cuộc họp này, Phó Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Bóng đèn Phích nước Rạng Đông Trần Trung Tưởng cho biết: Khu vực xảy ra cháy là nơi sản xuất đèn huỳnh quang, đèn tròn, đèn compact... Kho hóa chất nằm trong khu vực xảy ra cháy có chứa khoảng 4,5 triệu viên hóa chất (trong đó có hàm lượng thủy ngân là 22%) và 34,3 kg thủy ngân. Các hộp chứa số hóa chất này vẫn chưa bị cháy, đám cháy chỉ làm vỡ cửa kính nhà kho do áp lực nhiệt độ nóng tăng cao. Bên cạnh đó, căn cứ số sản phẩm bị cháy hỏng, Công ty tính quy ra hàm lượng thủy ngân là khoảng 15,5kg đến 15,6kg. 

Công ty Cổ phần Bóng đèn Phích nước Rạng Đông đã đưa ra các biện pháp khắc phục hậu quả đám cháy như: Lắp tấm lưới mịn gom nước chảy ra cống và xây khoanh khu vực cháy để không cho nước mặt chảy ra ngoài; che phủ bạt kín khu vực tiếp giám khu dân cư. Công ty cũng thuê doanh nghiệp môi trường hút trầm tích, rác thải cống rãnh khu vực cháy và lắp hệ thống phun sương để hạn chế hơi khuếch tán.

Ngày 6/9, Hà Nội thực hiện khám miễn phí cho người sống trong bán kính 500m từ hàng rào vụ cháy Công ty Rạng Đông. Theo Trung tâm Y tế quận Thanh Xuân, tính đến cuối ngày 7/9, đã có 364 người tới khám miễn phí tại Trạm Y tế phường Hạ Đình và Thanh Xuân Trung sau vụ cháy Công ty Cổ phần Bóng đèn Phích nước Rạng Đông, trong số đó có 151 người có dấu hiệu nghi ngờ nhiễm độc  cần chuyển tuyến để tiến hành các xét nghiệm.

Nhiều hàng quán gần khu vực cháy đã đóng cửa từ sau vụ cháy, nhiều người dân sống quanh khu vực Công ty Cổ phần Bóng đèn Phích nước Rạng Đông vẫn cửa đóng then cài, lo sợ bị nhiễm độc nên vẫn chưa dám về nhà. Nhiều gia đình đã đóng cửa, treo biển bán nhà.

Ngày 7/9, Công ty Rạng Đông chính thức gửi lời xin lỗi sau vụ cháy. Trong thư không nêu về hàm lượng thuỷ ngân thoát ra môi trường và nguy cơ với sức khoẻ của con người.

Lời thừa nhận muộn màng 

Tuy nhiên, đến ngày 8/9, Tổng cục Môi trường phát đi thông tin, vụ cháy đã làm cháy khoảng 6.000m2 kho chứa sản phẩm gồm Bóng đèn huỳnh quang, bóng đèn compact và bóng đèn tròn công suất thấp. Cụ thể khoảng 480.000 bóng đèn huỳnh quang, chủ yếu là loại đèn dài 1,2m, sử dụng thủy ngân (Hg) lỏng với hàm lượng là 20mg/bóng. Bóng đèn compact có 1.600.000 sản phẩm, sử dụng 1 viên Amalgam/bóng đèn trọng lượng khoảng 11,5 mg, hàm lượng Hg khoảng 22-30%. Bóng đèn tròn công suất thấp dùng sợi đốt vonfram là 2.000.000 sản phẩm). Ngoài ra còn có nguyên liệu và một số loại hóa chất độc hại. Báo cáo của Tổng cục Môi trường nêu, kết quả quan trắc môi trường không khí xung quanh ngoài hàng rào Công ty cho thấy mặc dù hàm lượng thủy ngân không vượt tiêu chuẩn, quy chuẩn nhưng cũng đã xác định được hàm lượng đáng kể (thời điểm quan trắc, trời mới mưa, mát với nhiệt độ thấp). Thủy ngân lại có đặc tính tồn tại ở dạng lỏng, không tan trong nước, rất nặng và dễ sa lắng, dễ bốc hơi ngay cả ở nhiệt độ thường và có thể còn nằm lại trên các mái nhà, cây cối, trên các bề mặt và các vật dụng lưu chứa hở, nên có nguy cơ gây ô nhiễm trở lại môi trường.

Qua kiểm tra thực tế của Tổng cục Môi trường  cùng với quá trình đấu tranh với Lãnh đạo Công ty Cổ phần Bóng đèn Phích nước Rạng Đông, Công ty mới thừa nhận toàn bộ 480.000 bóng đèn huỳnh quang bị cháy sử dụng thủy ngân lỏng (có độc tính cao hơn so với viên Amalgam). Ước tính, lượng thủy ngân phát tán ra ngoài môi trường do sự cố cháy nổ là 15,1 kg đến 27,2 kg.  Điều này mâu thuẫn với báo cáo ban đầu của Công ty, từ năm 2016 Công ty chỉ sử dụng viên Amalgam (hỗn hợp của Hg – Zn và Bismut) để sản xuất bóng đèn và khối lượng viên Amalgam trong kho chứa hóa chất tầng 1 bị cháy chỉ còn vài kg. 

 Tổng cục Môi trường tiếp tục khuyến cáo người dân trong bán kính 500 m tính từ hàng rào của Công ty cần thực hiện các biện pháp như phun rửa mái nhà, tẩy rửa tường, sàn nhà và các đồ gia dụng, vệ sinh cá nhân theo khuyến cáo của cơ quan chức năng, thau rửa các bể chứa nước hở. Đối với người dân sống trong bán kính 200 m tính từ hàng rào Công ty cần đi khám sức khỏe định kỳ. Đối với người người dân trong bán kính từ 200 m – 500 m tính từ hàng rào Công ty cần đi khám khi có dấu hiệu ngộ độc thủy ngân. 

Đến nay, Viện Hóa học Môi trường Quân sự (Binh chủng Hóa học) đã lấy 25 mẫu đất, bùn, tro xỉ, vữa tường... từ đám cháy ở Công ty cổ phần bóng đèn, phích nước Rạng Đông. Công việc phân tích đang được khẩn trương tiến hành để sớm đưa ra kết quả. Dựa trên kết quả phân tích, Viện sẽ xây dựng phương án tiêu độc, thu gom xử lý các vật tư, hóa chấ t ở khu vực bị cháy của Nhà máy Rạng Đông.  Trong khi đó, xung quanh khu vực xảy cháy Công ty Rạng Đông, nhiều nhà dân tiếp tục phải đóng cửa, sơ tán; một số cửa hàng, trường học, đơn vị hoạt động cầm chừng trong sự lo lắng. Ngày càng nhiều hơn số gia đình rao bán nhà đất để tránh nguy cơ ô nhiễm.  Một số hộ dân đã tới Công ty Cổ phần Bóng đèn Phích nước Rạng đông yêu cầu đối thoại và có biện pháp bảo đảm sức khoẻ cho nhân dân sinh sống, học tập quanh khu vực xảy cháy.

Sự thừa nhận của Công ty Rạng Đông về số lượng thuỷ ngân thoát ra môi trường sau vụ cháy được công bố, nhưng chỉ là sau khi có các bằng chứng khoa học không thể chối cãi của cơ quan chức năng. Trong khi hàng ngày, hàng giờ, tình trạng ô nhiễm môi trường có thể ảnh hưởng trực tiếp tới sức khoẻ của người dân, thì sự thừa nhận muộn màng này thể hiện sự vô cảm, thiếu trách nhiệm của Công ty, khiến việc xử lý hậu quả vụ cháy bị kéo dài, tăng thêm những thiệt hại. Dư luận hết sức bất bình và yêu cầu Công ty Rạng Đông cũng như các ban ngành hữu quan của Hà Nội nhanh chóng hơn nữa trong việc triển khai các biện pháp hiệu quả, kịp thời tẩy độc cho môi trường, hỗ trợ người dân sớm ổn định cuộc sống.