Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (trái) và Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev tại cuộc gặp ở Astana, Kazakhstan ngày 16/6/2025. Ảnh: THX/TTXVN
Theo mạng tin châu Âu euractiv.com ngày 7/10, tham vọng năng lượng hạt nhân của Kazakhstan đang tạo ra một cục diện địa chính trị mới, củng cố mối quan hệ với Moskva và Bắc Kinh, đồng thời khiến các cường quốc châu Âu dường như đang bị gạt ra ngoài lề trong cuộc đua giành các dự án lớn tại khu vực Trung Á chiến lược này.
Tham vọng hạt nhân mới và nhu cầu cấp bách
An ninh và độc lập năng lượng đã được Tổng thống Kassym-Jomart Tokayev nhiều lần nhấn mạnh là ưu tiên chiến lược hàng đầu của Kazakhstan, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu năng lượng ngày càng tăng cao. Dù là quốc gia sản xuất uranium lớn nhất thế giới với khoảng 12% trữ lượng toàn cầu, Kazakhstan đã không vận hành nhà máy điện hạt nhân nào kể từ khi bãi thử Semipalatinsk đóng cửa vào những năm 1990.
Hiện tại, cơ cấu năng lượng của nước này vẫn phụ thuộc nặng nề vào nhiên liệu hóa thạch, với than đá chiếm khoảng 50% nhu cầu. Quốc gia này đang phải nhập khẩu điện, chủ yếu từ Nga, để bù đắp sự thiếu hụt. Các quan chức Kazakhstan cho rằng việc khôi phục năng lượng hạt nhân là cần thiết để đa dạng hóa nguồn năng lượng, giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu nhập khẩu và nhiên liệu hóa thạch, đồng thời đảm bảo nguồn cung cấp điện ổn định.
Chiến lược an ninh năng lượng của Kazakhstan đang neo chặt vào năng lượng hạt nhân, được coi là yếu tố quan trọng của quá trình chuyển đổi năng lượng.
Dự án thứ hai: Lợi thế nghiêng về Trung Quốc
Sau khi đã giao hợp đồng xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên tại làng Ulken, vùng Almaty, cho Tập đoàn năng lượng nguyên tử nhà nước Nga, Rosatom, Kazakhstan tiếp tục công bố kế hoạch cho nhà máy thứ hai. Địa điểm xây dựng cũng được xác định tại miền nam đất nước, vùng Almaty, nơi đang bị thiếu hụt năng lượng.
Việc xây dựng nhà máy đầu tiên do Rosatom thực hiện sẽ bao gồm hai tổ máy điện hạt nhân VVER-1200, với tổng mức đầu tư dự kiến khoảng 14-15 tỷ USD và dự kiến hoàn thành trong khoảng 11 năm.
Đối với dự án thứ hai, ông Almasadam Satkaliyev, Chủ tịch Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Kazakhstan, đã xác nhận rằng các cuộc đàm phán với những nhà cung cấp tiềm năng đang diễn ra. Đáng chú ý, Tập đoàn hạt nhân quốc gia Trung Quốc (CNNC) đang chiếm ưu thế.
“Chưa có quyết định cuối cùng nào được đưa ra liên quan đến CNNC. Tuy nhiên, dựa trên các đề xuất đã nộp, chúng tôi coi đây là nhà thầu ưu tiên”, ông Satkaliyev phát biểu tại hạ viện (Mazhilis).
CNNC đang chào hàng lò phản ứng HPR1000, còn được gọi là “China Dragon One”, một công nghệ điện hạt nhân tiên tiến với tuổi thọ thiết kế 60 năm và tỷ lệ sử dụng trên 90%.
Châu Âu và những rào cản khó vượt qua
Trong khi Trung Quốc được xem là "nhà thầu ưu tiên", triển vọng của các đối thủ cạnh tranh châu Âu lại mờ mịt. Điều này lặp lại kịch bản của cuộc đấu thầu nhà máy điện hạt nhân đầu tiên, nơi các công ty châu Âu gần như bị loại khỏi vòng chiến.
Cụ thể, tập đoàn EDF của Pháp là công ty châu Âu duy nhất lọt vào danh sách rút gọn cho dự án đầu tiên nhưng cuối cùng đã không giành được hợp đồng, bất chấp nhiều nỗ lực ngoại giao.
Lý do mà cơ quan năng lượng nguyên tử Kazakhstan đưa ra cho sự lựa chọn của mình là: chỉ có Nga và Trung Quốc mới có thể cung cấp độc lập toàn bộ các dịch vụ – từ tài chính, đào tạo nhân sự, đến thiết kế, xây dựng và quản lý nhiên liệu đã qua sử dụng. Đây là một lợi thế cạnh tranh toàn diện mà các công ty phương Tây khó lòng sánh kịp.
Những diễn biến này nhấn mạnh những khó khăn mà các công ty châu Âu phải đối mặt khi cạnh tranh giành các cơ hội lớn ở Trung Á. Dù Liên minh châu Âu đang nỗ lực tăng cường hợp tác với Kazakhstan, tương lai hạt nhân của nước này dường như ngày càng được định hình rõ nét với các đối tác phía Đông. Sự kết nối chặt chẽ về tài chính, công nghệ và chính trị đang tạo ra một cán cân khó thay đổi, cho thấy ảnh hưởng ngày càng lớn của Nga và Trung Quốc trong lĩnh vực năng lượng chiến lược của Kazakhstan.
Ngoài ra, một địa điểm khác để xây dựng nhà máy điện hạt nhân tiềm năng ở khu vực Abai, phía Đông Kazakhstan, gần thành phố Kurchatov cũng đã được thông qua, cho thấy chiến lược mở rộng năng lượng hạt nhân của nước này là rất rõ ràng.