Mặc dù chi tiêu tăng mạnh, sự phân mảnh trong mua sắm vũ khí khiến châu Âu kém hiệu quả. Các chuyên gia cảnh báo nguy cơ chuỗi cung ứng rời rạc và hệ thống quốc phòng thiếu sức mạnh thực sự (trong ảnh: Xe tăng Leopard 2A4 của Đức tham gia tập trận). Ảnh: REUTERS/TTXVN
Chi tiêu quốc phòng của châu Âu đang tăng lên mức kỷ lục, nhưng Tiến sĩ Robert Brüll, nhà sáng lập và CEO của FibreCoat (công ty hàng đầu về vật liệu tiên tiến cho ngành quốc phòng), nhận định với mạng tin châu Âu Euractiv.com rằng, trừ khi các quốc gia vượt qua được sự phân mảnh và tiến tới chuẩn hóa, hàng trăm tỷ euro có nguy cơ bị lãng phí, làm suy yếu khả năng phòng thủ chung của lục địa.
Đầu tư kỷ lục nhưng mua sắm phân tán
Tiến sĩ Brüll thừa nhận, châu Âu cuối cùng cũng đang nghiêm túc nhìn nhận vấn đề quốc phòng. Sau nhiều thập kỷ dựa vào sự đảm bảo an ninh của Mỹ, ngân sách quốc phòng đang tăng lên đáng kể. Theo Cơ quan Quốc phòng châu Âu (EDA), chi tiêu mua sắm dự kiến trong năm nay sẽ đạt 100 tỷ euro nhờ các hợp đồng mới. Thêm vào đó, Ủy ban châu Âu còn cung cấp khoản vay 150 tỷ euro thông qua công cụ tài chính mới, Hành động An ninh cho châu Âu (SAFE).
Sự gia tăng này là một phản ứng trước một thế giới ngày càng bất ổn. Cuộc xung đột Nga - Ukraine chỉ là dấu hiệu rõ ràng nhất. Châu Âu đang bị thử thách bởi chiến tranh mạng, sự xâm nhập của thiết bị bay không người lái và các hình thức công nghệ khác.
Tuy nhiên, chỉ riêng tiền bạc sẽ không thể tạo nên sức mạnh cần thiết. Vấn đề lớn nhất hiện nay là sự phân mảnh đang đe dọa kìm hãm toàn bộ nỗ lực quốc phòng mới này.
EDA đã cảnh báo trong nhiều năm rằng tình trạng quốc phòng phân mảnh của châu Âu đang kìm hãm sự phát triển, dẫn đến tình trạng lãng phí, chậm trễ và chi phí cao mà lục địa này không thể gánh chịu nổi. Mặc dù có nhiều cam kết, thực tế vẫn không thay đổi: các công ty hàng đầu trong ngành công nghiệp quốc gia vẫn chiếm ưu thế, các quốc gia vẫn khăng khăng xây dựng hệ thống riêng, và việc mua sắm mang tính địa phương thay vì hợp tác châu Âu.
Hãy nhìn vào những con số để thấy rõ sự thiếu hiệu quả: Châu Âu vận hành 12 loại xe tăng chiến đấu chủ lực khác nhau. Nhiều quốc gia có các loại máy bay chiến đấu, hệ thống tên lửa và pháo binh khác nhau, kéo theo chuỗi cung ứng, phụ tùng thay thế, nhu cầu đào tạo và hậu cần riêng biệt.
Tiến sĩ Brüll phân tích, việc mua sắm phân mảnh gây ra rủi ro đạn dược không tương thích và bảo trì riêng biệt. Trong khủng hoảng, điều này làm mọi thứ chậm lại. Ông so sánh với Mỹ, quốc gia chi tiêu nhiều hơn nhưng lại chi tiêu hiệu quả nhờ kho vũ khí thống nhất, đạt được quy mô kinh tế lớn hơn và sản xuất nhanh hơn với chi phí thấp hơn. Tình trạng này khiến một lực lượng NATO đa quốc gia gặp khó khăn trong việc chia sẻ nguồn cung nếu vũ khí của họ không tương thích.
Tất cả những điều này đều có thể được khắc phục. Điều bí ẩn là tại sao, phần lớn, vấn đề lại không được giải quyết. Nhiều người cứ nghĩ rằng sự yếu kém trong thời điểm nguy hiểm này sẽ thúc đẩy các cường quốc châu Âu nỗ lực hết sức để phá bỏ rào cản, xóa bỏ bộ máy quan liêu vô dụng và giải quyết các điểm nghẽn.
Bài học tiêu chuẩn hoá từ Pháp
Để tận dụng tối đa mỗi đồng euro, Tiến sĩ Brüll cho rằng châu Âu phải khắc phục sự trùng lặp và thiếu phối hợp. Điều này đòi hỏi sự hợp tác và thiết kế các giao diện phù hợp.
Pháp là một bài học đắt giá cho các nước láng giềng. Dù có nhiều biến động chính trị (như sự sụp đổ gần đây của chính phủ), Pháp đã nhanh chóng cải tổ toàn bộ hệ sinh thái quốc phòng. Nước này nới lỏng các quy định về nhập cư, tài trợ mạo hiểm, mua sắm và cắt giảm thủ tục hành chính rườm rà. Họ đã tạo ra Cơ quan Đổi mới Quốc phòng (Agence Innovation Défense) làm cánh cửa cho sự hợp tác giữa quân đội và các công ty, thu hút vốn đầu tư mạo hiểm vào các công nghệ lưỡng dụng. Dù Pháp vẫn đang cạnh tranh với Đức về máy bay chiến đấu thế hệ thứ 6; nhưng những thay đổi của họ phần lớn là tích cực.
Bài học rút ra là tiêu chuẩn hóa phải là một phần của giải pháp. Châu Âu càng có thể tiêu chuẩn hóa, từ phụ tùng thay thế cho xe tăng đến các hệ thống thông tin liên lạc, thì các công ty ở mọi quy mô càng có thể kết nối, cạnh tranh và đóng góp.
Châu Âu có đủ năng lực không chỉ để tái vũ trang thành công mà còn dẫn đầu về quốc phòng trong một số lĩnh vực. Các công ty của họ đạt đẳng cấp thế giới về hàng không vũ trụ, an ninh mạng và vật liệu tiên tiến. Sự phân mảnh đang lãng phí tiềm năng này.
Để xây dựng khả năng phục hồi đáng tin cậy, châu Âu phải xóa bỏ rào cản đối với các công ty khởi nghiệp, học hỏi từ những cải cách của Pháp và đảm bảo việc thiết lập sản xuất nội địa dễ dàng hơn trên toàn cầu. Hơn nữa, châu Âu phải phát huy thế mạnh của mình. Không phải quốc gia nào cũng cần xây dựng mọi hệ thống. Đức có một ngành công nghiệp xe tăng và tàu ngầm mạnh mẽ - họ nên tập trung vào điều đó, trong khi Pháp có thể tập trung vào thiết kế và chế tạo máy bay.
Cuộc chiến ở Ukraine là lời cảnh tỉnh rõ ràng: Châu Âu không thể cung cấp quá ít và quá muộn. Quốc phòng phụ thuộc vào sản xuất ổn định, chuỗi cung ứng an toàn và các hệ thống phối hợp nhịp nhàng. Nếu không có các tiêu chuẩn chung và một nền tảng công nghiệp rộng lớn, châu Âu sẽ không thể là một lục địa sẵn sàng chiến đấu, đủ sức bảo vệ những giá trị mà họ đã dày công vun đắp.