Tàu điện ngầm Kiev - Biểu tượng cho sức sống của người Ukraine

Sáng sớm ngày 10/10, Svetlana Prystupa đang ở trong căn hộ của mình ở phía tây nam Kiev thì cô bị chấn động bởi những tiếng nổ lớn nhất từng nghe thấy kể từ những ngày đầu cuộc xung đột. Sau khi chộp lấy một chiếc túi khẩn cấp được đóng sẵn và lao xuống 9 tầng cầu thang, chuyên gia truyền thông 39 tuổi và cô con gái 15 tuổi, Lera, phải quyết định sẽ đi đâu: hầm tránh bom bên trong một bệnh viện gần đó hoặc ga tàu điện ngầm gần nhất. Cả hai chỉ cách nhà vài phút đi bộ.

“Hầm trú ẩn của bệnh viện là một nơi tuyệt vời, với những bức tường bê tông dày, hệ thống thông gió, giường và nước”, Prystupa nói với tạp chí Foreign Policy. “Nhưng khi chúng tôi đến đó, hóa ra là không có internet hay mạng di động… không có cách nào để gọi cho chồng tôi [người đang bị kẹt ở phía bên kia thị trấn], xem mạng xã hội hoặc tìm hiểu chuyện gì đang xảy ra”. Vì vậy, Prystupa và con gái lại ra ngoài, lần này là đến ga tàu điện ngầm Holosiivska, nơi hàng trăm người cũng đang nương náu để tránh tên lửa.

“Nhân viên nhà ga cực kỳ thân thiện và ngay lập tức chỉ cho chúng tôi chỗ ngồi”, Prystupa nhớ lại. Cô và con gái ở lại nhà ga gần 4 tiếng đồng hồ, lo lắng xem tin tức trên điện thoại cho đến khi báo động không kích được dỡ bỏ vào giữa trưa.

Khi Nga bắt đầu tấn công Ukraine vào ngày 24/2, 47 nhà ga của hệ thống tàu điện ngầm Kiev đã che chở cho khoảng 40.000 người - ông Viktor Brahinskyi, giám đốc Kiev Metro, nói với Foreign Policy. Một số người ở lại nhiều tuần trong các nhà ga được trang trí công phu bằng đá cẩm thạch, biến các sân ga và đoàn tàu thành nơi trú ẩn tạm thời, sử dụng nhà vệ sinh và vòi hoa sen thường chỉ có nhân viên tàu điện ngầm nhìn thấy. Họ dùng thức ăn và nước uống do các nhân viên cứu trợ và tình nguyện viên địa phương chuyển tới.

Tám tháng sau, khi Nga bắt đầu một chiến dịch không kích mới, sử dụng tên lửa hành trình và máy bay không người lái nhằm vào thủ đô Ukraine và cơ sở hạ tầng quan trọng trên khắp đất nước, các nhà ga tàu điện ngầm - một số nằm sâu gần 100 mét dưới lòng đất - một lần nữa trở thành nơi ẩn náu của hàng ngàn cư dân Kiev cũng như vật nuôi của họ.

Nhưng nếu như vào tháng 2, chính quyền thành phố đã tạm dừng dịch vụ đường sắt trong gần hai tháng để cung cấp chỗ ở cho dân thường tìm nơi trú ẩn, thì lần này, những toa tàu màu xanh – vàng của Metro Kiev vẫn tiếp tục hoạt động bất chấp cảnh báo không kích vang lên gần như hàng ngày kể từ hôm 10/10.

Ông Brahinskyi nói: “Kiev Metro luôn có hai chức năng: một là cơ sở hạ tầng giao thông và thứ hai là cơ sở hạ tầng phòng thủ dân sự. Mạng lưới đường sắt được xây dựng từ thời Xô Viết và các nhà ga của nó được thiết kế để tăng gấp đôi vai trò là hầm tránh bom trong một cuộc tấn công tiềm tàng của NATO. Nhiều cư dân cảm thấy kỳ lạ khi chính những nhà ga đó hiện đang che chắn họ khỏi tên lửa của Nga”.

Bà Nelia Shamraichuk, người phụ trách nhà ga tàu điện ngầm Obolon ở phía bắc Kiev, cho biết: “Chúng tôi vẫn không thể tin rằng điều đó đang xảy ra. Những hướng dẫn trú ẩn đã được viết từ thời Liên Xô, mặc dù tất nhiên chúng đã được cập nhật”.

Các ga tàu điện ngầm của Kiev Metro có hệ thống lọc và thông gió chuyên dụng, trang bị cửa nổ bằng kim loại dày có thể được bịt kín ở cả lối vào trên mặt đất và trong đường hầm. Những cánh cửa chống nổ, suốt nhiều thập kỷ qua, chỉ là những thứ gây tò mò và buồn cười cho hành khách sử dụng hệ thống giao thông công cộng. Nhưng bây giờ thì họ đã có cái nhìn khác.

Ông Shamraichuk cho hay, mặc dù mối đe dọa chiến tranh hạt nhân sau này gần như đã tan biến hoàn toàn, hệ thống tàu điện ngầm thay vào đó được dùng để chuẩn bị cho chiến tranh hóa học hoặc lũ lụt. “Chúng tôi đến ga tàu điện ngầm vào ban đêm, đánh giá tình hình, huấn luyện sơ cứu. … Chúng tôi chỉ cảm thấy như một trò chơi.”

Nhưng “trò chơi” đó đã trở thành hiện thực vào ngày 25/2, khi quân đội Nga tiến đến vùng ngoại ô Kiev và gần 2.000 cư dân hoảng sợ - cùng với hàng chục con chó, mèo, chim mà họ mang theo - trốn trong ga tàu điện ngầm Obolon.

“Chúng tôi luôn kết nối với các ga tàu điện ngầm khác, và chúng tôi nghe nói rằng tại Heroiv Dnipra [hai ga phía bắc Obolon], có lính dù và xe bọc thép BTR của Nga, và họ đã quyết định đóng cửa kín. Sau đó, họ kể điều tương tự xảy ra tại ga tàu điện ngầm Minska [phía bắc Obolon], và một nhân viên đã hỏi tôi phải làm gì. Tôi nói, 'Hãy đóng cửa lại. Chúng ta có 2.000 người ở đây. Đừng đợi cho đến khi họ bắt đầu bắn vào chúng ta,”, ông Shamraichuk nhớ lại. 

Số lượng người trú ẩn trong hệ thống tàu điện ngầm của Kiev đã giảm dần khi quân đội Ukraine đánh trả quân đội Nga, buộc họ rút khỏi khu vực thủ đô. Khi tàu điện ngầm dần mở cửa trở lại vào tháng 4, nó đã trở thành biểu tượng cho khả năng phục hồi của thành phố.

Ngày 23/4, Tổng thống Volodymyr Zelensky đã chọn ga tàu điện ngầm Khreshchatyk ở trung tâm Kiev để tổ chức cuộc họp báo hiếm hoi. Ông còn trở lại đó vào đầu tháng 11 này để trả lời phỏng vấn người dẫn chương trình truyền hình Mỹ David Letterman. 

Roman Tkachuk, giám đốc bộ phận an toàn của Kiev Metro, cho biết hệ thống tàu điện ngầm “đóng một trong những vai trò đầu tiên trong kế hoạch phòng thủ dân sự của chúng tôi”. Trên giấy tờ, 47 ga tàu điện ngầm chỉ chiếm một phần rất nhỏ trong số hơn 3.000 nơi trú ẩn được đăng ký bởi chính quyền thành phố. Nhưng không phải tất cả các nơi trú ẩn đều được tạo ra như nhau.

Olga Kotrus, một nhà văn 34 tuổi người Ukraine sống ở trung tâm Kiev, nhớ lại. “Nếu có chuyện gì xảy ra, chúng tôi hầu như không có nơi nào để đi ngoại trừ ga tàu điện ngầm”.

Tám tháng sau khi xung đột bùng phát, việc duy trì các nơi trú ẩn mở cửa vẫn là một khó khăn.

“Tình hình còn tệ hơn nhiều khi nói đến những nơi trú ẩn tư nhân", ông Tkachuk nói với Foreign Policy. Luật Ukraine yêu cầu chủ sở hữu các nơi trú ẩn tư nhân phải duy trì chúng miễn phí và công chúng có thể tiếp cận khi có báo động không kích. Hôm 12/10, chính quyền địa phương đã đe dọa sẽ cử cảnh sát đến “cắt khóa” những nơi trú ẩn tư nhân đóng cửa khi có cảnh báo không kích. 

Các ứng dụng và bản đồ mà chính quyền Kiev cung cấp cho phép người dân tìm nơi trú ẩn gần nhất, nhưng các ga tàu điện ngầm rộng rãi, luôn mở cửa của thành phố thường là nơi ẩn náu thuận tiện và dễ thấy nhất.

Khi tên lửa của Nga bắt đầu rơi xuống Kiev một lần nữa vào tháng 10, Kiev Metro điều chỉnh để vừa vận hành các chuyến tàu, vừa đóng vai trò như một nơi trú ẩn. 

Theo ông Brahinskyi, vào tháng 10, có khoảng 500.000 người đi tàu điện ngầm Kiev mỗi ngày, giảm mạnh so với gần 1,5 triệu người sử dụng nó hàng ngày trước chiến tranh, nhưng vẫn là một con số khá lớn.

Mặc dù các đoàn tàu tiếp tục chạy trong thời gian báo động không kích, một số quy tắc đã bị loại bỏ. “Tôi có thể lên tàu với con chó của mình. Thường thì điều đó không được phép", anh Dmytro Kucher, 35 tuổi, cho biết vào ngày 18/10, khi các cuộc không kích nã xuống Kiev.

Hôm đó, Kucher đã chờ đợi cùng với vài trăm người khác trong ga tàu điện ngầm Zoloti Verona, nằm sâu 95 mét dưới mặt đất và được trang trí bằng những tấm tranh khảm phức tạp mô tả các hoàng tử của Kyivan Rus thời trung cổ và thiên thần Michael, vị thánh bảo trợ của Kiev.

Các màn hình TV gần đó hiển thị quảng cáo cho thấy "cuộc thi marathon thông tin" của Ukraine, một chương trình truyền hình đặc biệt được thiết lập từ những ngày đầu của cuộc xung đột để cung cấp cho người dân Ukraine tin tức về chiến sự và các khuyến nghị về an toàn. Một số cư dân hồi hộp chờ chuông báo hết giờ không kích, trong khi những người khác vẫn đi tàu điện ngầm như bình thường.

Gần 9 tháng xung đột, khi các cuộc tấn công tên lửa diễn ra thường xuyên, Kiev Metro đang đóng vai trò trung tâm trong việc giữ an toàn cho cư dân thành phố. “Tất nhiên bây giờ nó khác so với ngày 24/2", chuyên gia truyền thông Prystupa cho biết, “Tôi đã biết cách hành động, nhưng nỗi sợ hãi vẫn còn đó. Tôi biết rằng tôi có thể ở một nơi an toàn cho gia đình và bản thân mình. Tàu điện ngầm là nơi đó".