Tổng thống Nga Vladimir Putin phát biểu tại phiên họp của Duma Quốc gia tại Moskva. Ảnh: AFP/TTXVN
Theo hãng tin Reuters, tình hình hiện nay liên quan Hiệp ước Cắt giảm Vũ khí Chiến lược mới (New START) ký năm 2010 này có thể không cứu vãn được, làm tăng nguy cơ xảy ra cuộc chạy đua vũ trang mới song song với cuộc xung đột ở Ukraine.
Các nhà phân tích an ninh cho rằng điều đó có thể làm phức tạp thêm tính toán liên quan răn đe lẫn nhau giữa Mỹ và Nga, đồng thời khiến các nước khác như Trung Quốc, Ấn Độ và Pakistan tăng cường bổ sung kho vũ khí hạt nhân riêng.
Trong Thông điệp Liên bang ngày 21/2, Tổng thống Nga Vladimir Putin cho biết Nga sẽ không từ bỏ hiệp ước New START.
Tuy nhiên, các chuyên gia hạt nhân nói rằng hiệp ước New START không có điều khoản nào cho phép các bên đình chỉ tham gia mà chỉ có lựa chọn rút khỏi hiệp ước.
Trong khi đó, Tổng thống Putin cho biết Nga sẽ chỉ nối lại thảo luận về hiệp ước khi có tính tới cả vũ khí hạt nhân của Pháp và Anh. Đây là một điều kiện mà các nhà phân tích cho là không khả thi vì Mỹ đã phản đối và điều kiện này sẽ đòi hỏi phải viết lại hoàn toàn hiệp ước.
Theo ông William Alberque, Giám đốc chiến lược, công nghệ và kiểm soát vũ khí tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế, Nga đã tính toán rằng hiệp ước sẽ “chết” và muốn quy trách nhiệm cho Mỹ.
Theo Liên đoàn Nhà khoa học Mỹ, Nga có tổng cộng 5.977 đầu đạn hạt nhân, trong khi Mỹ có 5.428. Ông Alberque dự báo số lượng đầu đạn hạt nhân của các bên có thể tăng theo cấp số nhân ngay lập tức nếu hiệp ước New START sụp đổ: “Cả hai bên có thể ngay lập tức tăng từ 1.550 đầu đạn chiến lược được triển khai lên 4.000. Điều đó có thể xảy ra ngay”.
Ông Alberque nhận định điều đó có khả năng gây mất ổn định vì tạo ra tình thế tiến thoái lưỡng nan: “sử dụng hoặc thất bại”, trong đó số lượng lớn đầu đạn của đối phương trở thành các mục tiêu hấp dẫn.
Theo Tổng thống Putin, Mỹ yêu cầu quyền kiểm tra các cơ sở hạt nhân của Nga theo khuôn khổ hiệp ước trong khi NATO lại đang giúp Ukraine tấn công các cơ sở này của Nga là điều vô lý.
Ông Putin dường như đang nhắc tới các cuộc tấn công nghi do Ukraine thực hiện vào tháng 12/2022 nhằm vào sân bay Engels, nơi đặt các máy bay ném bom chiến lược của Nga. Ông Putin cho rằng rằng các chuyên gia NATO đã trang bị và hiện đại hóa máy bay không người lái để giúp phía Ukraine thực hiện các cuộc tấn công.
Tổng thống Nga Vladimir Putin trình bày Thông điệp liên bang tại Moskva ngày 21/2/2023. Ảnh: AFP/TTXVN
Ukraine không công khai nhận trách nhiệm về các cuộc tấn công trên đất Nga.
Về phần mình, ông James Cameron, thành viên tại Dự án Hạt nhân Oslo, nói rằng nếu New START bị hủy bỏ, tình hình sẽ khiến các bên phải dò đoán về năng lực và ý định của đối thủ như thời Chiến tranh Lạnh. Ông nói: “Do đó, sẽ có bất ổn lớn trong mối quan hệ mà cả hai bên đều hành động theo tình huống xấu nhất, bổ sung thêm các hệ thống vũ khí và kế hoạch phức tạp hơn để sử dụng chúng, cuối cùng dẫn đến bất ổn hơn nhiều giữa hai bên và cũng gây ra rủi ro sử dụng hạt nhân lớn hơn”.
Cả hai nhà phân tích trên đều cho rằng điều đáng lo ngại là Tổng thống Putin có thể nối lại thử vũ khí hạt nhân, mặc dù khẳng định sẽ không làm như vậy trừ khi Mỹ thực hiện trước.
Ông Cameron cho rằng nếu Nga thử hạt nhân, đó sẽ là một bước leo thang căng thẳng ở Ukraine. Trong trường hợp New START sụp đổ hoặc hai bên không gia hạn trước khi hết hạn vào tháng 2/2026, đây sẽ là dấu chấm hết hơn nửa thế kỷ thực hiện các hiệp ước kiểm soát vũ khí giữa Nga và Mỹ, đồng thời gửi tín hiệu đến các nước đang hoặc sẽ là cường quốc hạt nhân.
Về rủi ro hạt nhân, trong 12 tháng kể từ cuộc xung đột ở Ukraine, ông Putin đã nhiều lần nhắc nhở phương Tây rằng Nga có vũ khí hủy diệt hàng loạt và tuyên bố bảo vệ lãnh thổ của Nga bằng mọi phương tiện. Nga cũng đã nhiều lần nói rằng học thuyết quân sự của mình cho phép sử dụng vũ khí hạt nhân nếu toàn vẹn lãnh thổ của Nga đang bị đe dọa.
Bộ Ngoại giao Nga cho biết nước này tuân thủ nghiêm túc và nhất quán nguyên tắc rằng không bao giờ có thể thắng trong một cuộc chiến tranh hạt nhân và không bao giờ được để cuộc chiến này nổ ra. Đồng thời, Bộ Ngoại giao Nga cũng kêu gọi các cường quốc hạt nhân khác thể hiện cam kết đối với điều này bằng hành động.
Sau khi Nga đình chỉ tham gia New START, ngày 21/2, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken cho biết Mỹ sẽ theo dõi mọi hành động của Nga nhằm đảm bảo rằng trong bất kỳ tình huống nào, Mỹ và các đồng minh của mình đều ở thế an toàn. Tổng Thư ký NATO Jens Stoltenberg bày tỏ lấy làm tiếc và kêu gọi Nga xem xét lại quyết định của mình.
Trong khi đó, Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres kêu gọi Nga và Mỹ tiếp tục thực thi đầy đủ New START. Ông Stephane Dujarric - người phát ngôn của Tổng thư ký Liên hợp quốc khẳng định: "Hiệp ước New START và các hiệp ước song phương kế tiếp về cắt giảm vũ khí hạt nhân chiến lược giữa hai nước đã mang lại an ninh không chỉ cho Nga và Mỹ mà còn cho toàn thể cộng đồng quốc tế".