Quần đảo Chuuk ở Liên bang Micronesia, cách Hawaii khoảng 5.800km về phía Tây. Ảnh: Julian Ryall/SCMP
Theo báo Bưu điện Hoa Nam buổi sáng, tàu Rio de Janeiro Maru – một trong những tàu lớn của Hải quân Nhật Bản, từng được sử dụng làm tàu hậu cần cho tàu ngầm trong Thế chiến II – bị máy bay ném bom Mỹ đánh chìm hơn tám thập kỷ trước. Hiện tại, dầu nhiên liệu từ xác tàu gỉ sét này đang rò rỉ, gây lo ngại sâu sắc cho cộng đồng và giới chức tại quần đảo Chuuk.
Ông Brad Mori, Giám đốc Cơ quan Bảo vệ Môi trường Chuuk, cho biết dấu hiệu rò rỉ dầu lần đầu được phát hiện vào ngày 11/9 khi các thợ lặn ghi nhận dầu tràn ra từ xác tàu Rio de Janeiro Maru.
“Hình ảnh ban đầu cho thấy có thể có tới 4.000 lít dầu mỗi ngày thoát ra, dù hiện tại tốc độ này đã giảm bớt. Dầu đã bám trên rễ đước và dọc ven bờ”, ông nói, đồng thời cảnh báo tình trạng này đang đe dọa sinh kế và an ninh lương thực của cộng đồng ngư dân địa phương.
Thiên đường của thợ lặn – Mối nguy của người dân
Chuuk, nơi sinh sống của khoảng 50.000 cư dân, là một trong bốn bang thuộc Liên bang Micronesia, cách Papua New Guinea khoảng 2.000 km về phía Đông Bắc và cách Hawaii 5.800 km về phía Tây. Đầm phá rộng hơn 2.100 km2 này được biết đến như một thiên đường lặn với hàng chục xác tàu đắm, nhiều trong số đó là tàu của Hải quân Nhật Bản bị Mỹ đánh chìm trong Chiến tranh thế giới thứ hai.
Ngoài Rio de Janeiro Maru, khu vực còn lưu giữ các tàu khu trục, tàu tuần tra, hàng chục máy bay, thậm chí cả tàu ngầm lớp Kaidai I-169. Tuy nhiên, những xác tàu từng là điểm thu hút khách lặn này giờ đây đang trở thành mối đe dọa nghiêm trọng đối với cư dân sống quanh vùng biển.
Nguyên nhân chính xác dẫn đến sự cố rò rỉ dầu tại xác tàu gần đảo Uman – một trong những đảo lớn nhất của Chuuk – vẫn đang được điều tra. Rio de Janeiro Maru vốn là tàu hành khách, sau đó được quân đội Nhật tái sử dụng và nằm trong đội tàu bị Hải quân Mỹ đánh chìm trong Chiến dịch Hailstone tháng 2/1944.
Một giả thuyết được đưa ra là hoạt động lặn đông đúc có thể đã vô tình kích hoạt sự cố.
“Có hơn 16 thợ lặn hoạt động trong khu vực vào ngày rò rỉ được phát hiện. Chúng tôi cho rằng lượng khí nén thoát ra từ bình dưỡng khí của họ đã làm dịch chuyển phần dầu mắc kẹt trong thân tàu”, ông Mori nói.
Ngoài ra, mỏ neo của tàu lặn có thể đã làm thủng vỏ tàu, hoặc kết cấu bên trong con tàu đã mục nát, khiến dầu bị ăn mòn kim loại và bồn chứa bị vỡ.
“Quả bom hẹn giờ” dưới đáy đại dương
Người đàn ông lặn xuống gần xác tàu Kiyosumi Maru, một tàu khác của Hải quân Nhật Bản, ở Chuuk hồi tháng 2. Ảnh: Julian Ryall/SCMP
Dù nguyên nhân thế nào, các chuyên gia đều đồng thuận rằng Rio de Janeiro Maru không phải là trường hợp rò rỉ duy nhất trong “đội tàu ma” hơn 60 xác tàu chiến nằm dưới đáy đầm phá Chuuk.
Ông Peter Aten, Trưởng phòng Bảo tồn Lịch sử của Chính quyền bang Chuuk, cho biết: “Chúng tôi nhận thấy đây chỉ mới là khởi đầu cho các vấn đề môi trường của mình. Hôm nay là Rio de Janeiro Maru, ngày mai sẽ là một con tàu khác, và tiếp theo nữa...”
Chính quyền địa phương đang tích cực triển khai các biện pháp ngăn chặn dầu lan rộng, bao gồm sử dụng thùng chứa, thảm hút dầu và hóa chất tẩy rửa. Tuy nhiên, công tác ứng phó gặp nhiều khó khăn do nguồn lực hạn chế và thiếu sự hỗ trợ quốc tế đồng bộ.
Ông Aten nhấn mạnh: “Chúng tôi cần sự hỗ trợ kỹ thuật để hút toàn bộ dầu còn sót lại trong các xác tàu, nhằm tránh thảm họa lớn hơn và bảo vệ môi trường cũng như sinh kế của người dân.”
Trong khi đó, theo khảo sát gần đây của Australia, ước tính có tới 39,5 triệu lít dầu và các chất thải độc hại đang mắc kẹt trong đội tàu chìm tại Chuuk. Các bồn chứa dự kiến sẽ bắt đầu hỏng hóc trong vòng 5 năm tới nếu không có biện pháp xử lý kịp thời.
Phần lớn các xác tàu là tàu chở hàng, tàu chở quân và tàu chiến, nhiều chiếc vẫn còn nhiên liệu, đạn dược và các chất độc hại. Rò rỉ đầu tiên được ghi nhận từ năm 2007, và các quan chức nhận định đây chỉ là vấn đề thời gian trước khi các sự cố tiếp tục xảy ra.
Ông Aten cảnh báo: “Tình hình rất cấp bách, cần có giải pháp ngay lập tức”.
Nỗ lực và hy vọng
Nhật Bản từng tài trợ một số dự án nhỏ nhằm hút dầu, trong đó có Japan Mine Action Service (trụ sở tại Tokyo), đã thu hồi hơn 21.000 lít dầu từ các xác tàu trong giai đoạn từ tháng 6/2024 đến tháng 2/2025.
Mỹ cũng từng cam kết nghiên cứu hợp tác sâu hơn trong công tác dọn dẹp. Tháng 8 năm ngoái, hai nước ra tuyên bố chung thừa nhận rủi ro môi trường từ các xác tàu tại Chuuk. Tuy nhiên, sau khi chính quyền Washington thay đổi, phạm vi hỗ trợ bị thu hẹp, chỉ còn lại hai sĩ quan tuần duyên được giao nhiệm vụ đánh giá tình hình.
Trong khi đó, hoạt động đánh bắt cá quanh đảo Uman đã bị đình chỉ, người dân được cảnh báo không tiêu thụ cá và khoai môn trồng ở khu vực ven biển. Các cuộc kiểm tra nước ngọt cũng đang được tiến hành để xác định nguy cơ ô nhiễm.
Ông Aten cho biết: “Vụ rò rỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống người dân, đặc biệt là cộng đồng ngư dân. Chính quyền đã cấm đánh bắt cá, người dân không thể ăn cá – đây là vấn đề rất nghiêm trọng bởi cá là nguồn thực phẩm và thu nhập chính của họ”.
Trước nguy cơ nhiều xác tàu khác có thể rò rỉ trong tương lai, chính quyền Chuuk đang kêu gọi sự hỗ trợ quốc tế khẩn cấp nhằm ngăn chặn thảm họa có thể kéo theo hậu quả dây chuyền.
Ông Mori cảnh báo: “Nếu không được can thiệp kịp thời, hậu quả sẽ là tổn thất môi trường lâu dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn thực phẩm và hệ sinh thái. Đồng thời, sẽ gây thiệt hại kinh tế lớn cho ngành đánh bắt cá và du lịch, cùng với nguy cơ đe dọa sức khỏe cộng đồng do ô nhiễm đất, nước và không khí”.