Khoáng sản - Trọng tâm trong nỗ lực chấm dứt xung đột Ukraine

Giờ đây, chúng là trọng tâm, là tiêu điểm chính trong các cuộc đàm phán của Mỹ với Kiev và là mạch nổi bật của hoạt động ngoại giao đang diễn ra mạnh mẽ, có sự tham gia của Moskva, Liên minh châu Âu (EU) và các bên khác khi cuộc xung đột đã bước sang năm thứ tư.

Có những thông tin rõ ràng rằng một thỏa thuận khung đã đạt được và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky sẽ có mặt tại Washington vào ngày 28/2 tới để ký kết với phía Mỹ.

Thỏa thuận này sẽ bao gồm việc phát triển chung các khoáng sản quan trọng và các tài nguyên thiên nhiên khác của Ukraine, chẳng hạn như dầu mỏ và khí đốt, theo nhiều báo cáo tin tức trích dẫn các nguồn tin giấu tên trong chính phủ Ukraine. Các thông tin cho biết thỏa thuận này là một khuôn khổ cho một thỏa thuận kinh tế rộng lớn, bao gồm cả việc khai thác khoáng sản đất hiếm.

Mỹ tiếp tục hỗ trợ quân sự cho Ukraine?

Theo Reuters, hiện chưa rõ liệu thỏa thuận này có mang theo bất kỳ đảm bảo an ninh cụ thể nào của Mỹ hay liệu Washington có cam kết gửi thêm viện trợ quân sự hay không. Nhưng một quan chức chính phủ Ukraine được hãng tin AP trích dẫn cho biết Kiev hy vọng rằng việc ký kết thỏa thuận sẽ đảm bảo dòng chảy viện trợ quân sự liên tục của Mỹ mà Ukraine đang rất cần.

Không có xác nhận chính thức nào từ phía Mỹ, nhưng Tổng thống Donald Trump cho biết Tổng thống Zelensky muốn đến Washington để ký thỏa thuận. "Tôi nghe nói vậy. Tôi nghe nói ông ấy sẽ đến vào ngày 28/2", ông Trump nói với các phóng viên tại Nhà Trắng, đồng thời cho biết thêm Tổng thống Zelensky "muốn ký kết cùng với tôi" và thỏa thuận "đã được đàm phán khá nhiều".

Bloomberg trước đó đưa tin rằng nội các Ukraine ngày 26/2 sẽ thống nhất rằng thỏa thuận này sẽ được ký kết và AFP dẫn lời một quan chức cấp cao của Ukraine cho biết chính phủ đang "làm việc về các chi tiết" và "đang xem xét chuyến thăm Washington vào ngày 28/2 để ký kết thỏa thuận". Reuters dẫn hai nguồn tin mà họ không nêu tên cho biết Tổng thống Zelensky có kế hoạch đến Washington vào ngày 28/2 để gặp Tổng thống Trump.

Trong khi đó, tờ Financial Times dẫn lời các quan chức Ukraine cho biết Kiev hiện đã sẵn sàng ký kết thỏa thuận sau khi Mỹ bỏ yêu cầu về quyền nhận 500 tỷ USD doanh thu tiềm năng từ việc khai thác tài nguyên. Họ cho biết dự thảo thỏa thuận không bao gồm các đảm bảo an ninh cụ thể của Mỹ cho Ukraine khi đối mặt với cuộc tấn công của Nga, vốn là một trong những lời phàn nàn của Kiev về các phiên bản trước đó.

Mỹ mong muốn Ukraine sớm ký thỏa thuận

Các thông tin về thỏa thuận và các điều khoản được đưa ra chưa đầy một tháng sau khi ông Trump ngày 3/2 tuyên bố chính quyền của ông đang “xem xét thực hiện một thỏa thuận với Ukraine để đảm bảo những gì chúng tôi đang cung cấp cho họ bằng đất hiếm và những thứ khác của họ". Tuyên bố của ông đã phác thảo sơ lược về một sự đánh đổi: viện trợ của Mỹ, bao gồm hàng trăm tỷ USD hỗ trợ chủ yếu là quân sự mà Washington đã cung cấp, để đổi lấy quyền tiếp cận các khoáng sản quan trọng.

Kể từ đó, việc tranh cãi về một thỏa thuận tiềm năng đã diễn ra trong các cuộc thảo luận tại Hội nghị An ninh Munich từ ngày 14-16/2 và các chỉ trích công khai gay gắt giữa ông Trump và ông Zelensky, người cho biết ông đã bác bỏ đề xuất ban đầu của Washington một phần do thiếu các đảm bảo an ninh cụ thể.

Nhà Trắng đã tăng gấp đôi nỗ lực để đạt được thỏa thuận với Kiev sau những diễn biến đó và vào ngày 24/2, Tổng thống Trump cho biết ông hy vọng ông Zelensky sẽ đến Washington để ký một thỏa thuận trong vòng hai tuần tới. Trước đó cùng ngày, Phó Thủ tướng Ukraine Olha Stefanishyna cho biết trong một bài đăng trên X rằng các cuộc đàm phán về thỏa thuận đang ở "giai đoạn cuối cùng" và "gần như tất cả các chi tiết quan trọng đã được hoàn thiện".

Nga bất ngờ đề nghị khai thác khoáng sản với Mỹ

Vài giờ sau, Tổng thống Nga Vladimir Putin đột ngột thêm một yếu tố mới vào các cuộc thảo luận xuyên Đại Tây Dương về khoáng sản quan trọng, dường như nhằm mục đích làm phức tạp con đường hướng tới thỏa thuận Mỹ-Ukraine. Ông chủ trì một cuộc họp chính phủ cấp cao về kim loại đất hiếm và đề nghị Mỹ có cơ hội cùng khai thác các mỏ của Nga, đồng thời cho biết thêm: "Chúng tôi chắc chắn có, tôi muốn nhấn mạnh, nhiều tài nguyên loại này hơn đáng kể so với Ukraine".

Tổng thống Putin đã phát biểu sau khi ông Trump ca ngợi khả năng hợp tác kinh tế chặt chẽ giữa Mỹ và Nga trong trường hợp đạt được thỏa thuận hòa bình. Ông đã đề cập đến một vấn đề nhạy cảm nằm ở trung tâm của cuộc xung đột Ukraine và có thể sẽ là một vấn đề tranh chấp lớn khi những nỗ lực chấm dứt chiến sự đang được tiến hành, nói rằng các thỏa thuận thăm dò đất hiếm tiềm năng có thể bao gồm các mỏ ở các khu vực do Nga kiểm soát ở miền Đông Ukraine, trong khu vực giàu tài nguyên được gọi là Donbass.

Vào ngày 23/2, Phó Thủ tướng Ukraine Yulia Svyrydenko nói trong một cuộc họp báo rằng "khoảng 350 tỷ USD giá trị của những vật liệu quan trọng hữu ích này" nằm trong lãnh thổ do Nga kiểm soát.

Theo Cơ quan khảo sát địa chất Mỹ, với 3,8 triệu tấn, trữ lượng đất hiếm của Nga đứng thứ năm trên thế giới. Các công ty khai thác và sản xuất đất hiếm chính của Nga đã được quốc hữu hóa kể từ khi bắt đầu cuộc xung đột và hiện do Rosatom, công ty hạt nhân nhà nước, kiểm soát. Đất hiếm là một nhóm gồm hơn 17 khoáng chất - trong số đó có yttri, xeri và lanthan - được tìm thấy với một lượng nhỏ trên khắp bề mặt Trái đất. Chúng ngày càng có nhu cầu cao do được sử dụng trong các sản phẩm như pin, máy tính, điện thoại thông minh, nam châm, ôtô điện và vũ khí công nghệ cao.

Ukraine cho biết họ có trữ lượng một nửa trong số 50 khoáng sản mà Mỹ coi là "quan trọng đối với nền kinh tế và an ninh quốc gia của Mỹ" - một loại rộng hơn bao gồm liti và titan, cùng những loại khác và nhiều tài nguyên khoáng sản phổ biến hơn như than đá, quặng sắt, dầu mỏ và khí đốt.

Các quan chức Mỹ cho biết thỏa thuận khoáng sản sẽ tăng cường an ninh của Ukraine vì Mỹ sẽ muốn bảo vệ lợi ích của mình, nhưng Tổng thống Zelensky đã nhấn mạnh rằng Kiev cần những đảm bảo an ninh mạnh mẽ và đáng tin cậy trong trường hợp ngừng bắn hoặc thỏa thuận hòa bình.

Những bất đồng về giá trị

Ngoài những lo ngại về đảm bảo an ninh, số tiền mà Mỹ đề cập cũng gây ra sự lo lắng ở Kiev. Tổng thống Trump cho biết hồi đầu tháng này rằng ông muốn "tương đương với khoảng 500 tỷ USD đất hiếm", và một dự thảo mới do Washington đề xuất sau khi bị từ chối ban đầu kêu gọi Ukraine đóng góp vào một quỹ do Mỹ nắm giữ cho đến khi đạt đến số tiền đó.

Tuy nhiên, Tổng thống Zelensky đã chỉ ra rằng cho đến nay, viện trợ của Mỹ còn thấp hơn nhiều so với 500 tỷ USD và phần lớn số tiền đã được chuyển đến các nhà sản xuất vũ khí của Mỹ. Tính đến tháng 9/2024, Quốc hội Mỹ đã phân bổ 174,2 tỷ USD kinh phí bổ sung khẩn cấp cho các mục đích liên quan đến Ukraine, với 64% trong số đó dành cho Bộ Quốc phòng và các tài khoản liên quan đến quốc phòng.

Financial Times cho biết họ đã xem phiên bản cuối cùng của thỏa thuận, trong đó không yêu cầu 500 tỷ USD. Thỏa thuận này sẽ thành lập một quỹ mà Ukraine sẽ đóng góp 50% số tiền thu được từ việc kiếm tiền trong tương lai từ các nguồn tài nguyên khoáng sản thuộc sở hữu nhà nước, bao gồm dầu mỏ và khí đốt và hậu cần liên quan và quỹ sẽ "đầu tư vào các dự án ở Ukraine".

Theo tờ báo, thỏa thuận này không bao gồm các nguồn tài nguyên khoáng sản đã đóng góp vào ngân khố nhà nước Ukraine, "có nghĩa là nó sẽ không bao gồm các hoạt động hiện tại của Naftogaz hoặc Ukrnafta, các nhà sản xuất dầu khí lớn nhất của Ukraine".

Mặc dù dự thảo không bao gồm các đảm bảo an ninh cụ thể, nhưng AFP đã trích dẫn một nguồn tin cấp cao của Ukraine cho biết "có một điều khoản chung nói rằng Mỹ sẽ đầu tư vào một Ukraine có chủ quyền ổn định và thịnh vượng, rằng nước này hoạt động vì hòa bình lâu dài và Mỹ ủng hộ những nỗ lực đảm bảo an ninh".

Liên minh châu Âu không đứng ngoài

Trong bối cảnh căng thẳng giữa Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) về Nga và cuộc xung đột, hãng thông tấn AFP đưa tin rằng một quan chức EU cho biết khối này đã đề xuất một thỏa thuận riêng giữa EU và Ukraine trong chuyến thăm tới Kiev của Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula Von der Leyen vào ngày 24/2 nhân kỷ niệm ba năm ngày bắt đầu xung đột.

"Hai mươi mốt trong số 30 vật liệu quan trọng mà châu Âu cần có thể được Ukraine cung cấp trong một quan hệ đối tác đôi bên cùng có lợi", AFP dẫn lời ủy viên châu Âu phụ trách chiến lược công nghiệp, Stephane Sejourne. "Giá trị gia tăng mà châu Âu mang lại là chúng tôi sẽ không bao giờ yêu cầu một thỏa thuận không mang lại lợi ích cho cả hai bên".

Tuy nhiên, người phát ngôn của Ủy ban châu Âu Thomas Regnier ngày 25/2 cho biết rằng "không có đề xuất" nào từ EU, đồng thời cho biết thêm rằng khối này đã có quan hệ đối tác với Ukraine về khoáng sản quan trọng dưới hình thức một bản ghi nhớ được ký kết vào năm 2021.

Bà Von der Leyen “tái khẳng định cam kết thực hiện bản ghi nhớ này và đẩy nhanh công việc để tăng cường quan hệ đối tác cùng có lợi của chúng tôi", ông nói. "Như các bạn thấy, điều này thực sự ở đây là về hợp tác với Ukraine chứ không phải bất kỳ hình thức cạnh tranh nào với Mỹ".