Hội nghị Thượng đỉnh Nga – châu Phi: Mở rộng hợp tác chiến lược

Nâng tầm ảnh hưởng

LB Nga và các nước châu Phi hiểu rõ đây là sự kiện rất quan trọng để xây dựng mối quan hệ đối tác giữa Moskva với châu lục gồm 54 quốc gia, tạo thành khối bỏ phiếu lớn nhất tại Liên hợp quốc (LHQ). Việc tăng cường quan hệ với lục địa có 1,3 tỷ dân đang ngày càng quyết đoán trên trường quốc tế sẽ đem lại nhiều lợi ích trong bối cảnh nước Nga đang bị phương Tây o ép bằng hàng chục nghìn lệnh trừng phạt.

Đối với châu Phi, Nga là nguồn cung cấp lương thực, phân bón hàng đầu (ước tính Nga cung cấp cho lục địa này tới 500.000 tấn phân bón). Đây là những mặt hàng chiến lược ở châu lục vốn phụ thuộc đáng kể vào nhập khẩu lúa mì, ngũ cốc..., và lãnh đạo các nước châu Phi hiểu rõ tác động của an ninh lương thực đối với ổn định chính trị. Bởi vậy, Nga được xem như một đối tác lâu dài đối với các nước châu Phi nhằm giải quyết các thách thức về phát triển và an ninh. Hơn thế, nhìn từ góc độ địa chính trị, nhiều nước châu Phi coi Nga là đồng minh trong nỗ lực tìm kiếm sự ủng hộ để nâng tầm ảnh hưởng của "lục địa Đen" trên trường quốc tế.

Trong các phát biểu tại hội nghị, Tổng thống LB Nga Vladimir Putin đã nêu bật vai trò ngày càng lớn của châu Phi trên trường quốc tế. Ông khẳng định lục địa châu Phi đang trở thành một trung tâm quyền lực mới với vai trò chính trị và kinh tế tăng lên nhiều lần và “thực tế khách quan” này cần được tính tới. Tổng thống Putin kêu gọi các quốc gia châu Phi cùng xây dựng một cấu trúc trật tự thế giới mới, công bằng hơn, cùng bảo vệ luật pháp quốc tế, Hiến chương Liên hợp quốc, cũng như vai trò trung tâm của tổ chức thế giới này và nỗ lực phối hợp các cách tiếp cận với các vấn đề chính trong chương trình nghị sự quốc tế.

Để tăng cường vai trò của "Lục địa Đen" trên trường quốc tế, Tổng thống Putin ủng hộ việc trao cho Liên minh châu Phi một vị trí trong Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới (G20). Nga cũng chia sẻ nguyện vọng của các nước châu Phi được tham gia nhiều hơn vào các hoạt động của LHQ.

Điểm nhấn đáng chú ý tại hội nghị thượng đỉnh lần này còn nằm ở những tuyên bố của LB Nga nhằm tăng cường, thúc đẩy quan hệ với các quốc gia châu Phi. Tại hội nghị, Tổng thống Putin đã tái khẳng định rằng trong vòng từ 3 - 4 tháng tới, Nga sẽ cung cấp miễn phí từ 25.000 - 50.000 tấn ngũ cốc cho 6 nước châu Phi. Động thái này diễn ra sau khi LB Nga quyết định rút khỏi thỏa thuận ngũ cốc Biển Đen với lý do phương Tây đã phớt lờ những trách nhiệm theo thỏa thuận đối với Nga, đồng thời Moskva cũng cho rằng chỉ một lượng nhỏ ngũ cốc đó đến được với các nước nghèo. Tổng thống Putin thông báo năm 2022, Nga đã cung cấp 11,5 triệu tấn ngũ cốc cho các nước châu Phi và gần 10 triệu tấn chỉ trong 6 tháng đầu năm nay.

Tổng thống Putin cũng cho biết sẵn sàng hợp tác với các hiệp hội hội nhập khu vực khác ở châu Phi. Ông đề cập tới sáng kiến thiết lập quan hệ hợp tác giữa Liên minh Kinh tế Á - Âu và Khu vực thương mại tự do Lục địa châu Phi nằm trong khuôn khổ của Liên minh châu Phi, để liên kết các quá trình hội nhập. Tổng thống Putin cũng bày tỏ hy vọng trong tương lai gần sẽ có thể khởi động một khu công nghiệp của Nga tại khu vực Kênh đào Suez của Ai Cập để thông qua đó xuất khẩu các hàng hóa công nghiệp tới toàn châu Phi. Cũng theo nhà lãnh đạo, LB Nga đã xóa tổng số nợ lên tới 23 tỷ USD cho châu Phi, và theo yêu cầu mới nhất, sẽ phân bổ hơn 90 triệu USD cho các mục đích này.

Thúc đẩy vai trò kiến tạo hòa bình

Trong khuôn khổ hội nghị, Tổng thống Putin và nguyên thủ một số quốc gia châu Phi cũng đã thảo luận về sáng kiến ​​hòa bình nhằm giải quyết cuộc xung đột Ukraine do 7 quốc gia thuộc lục địa này cùng đưa ra hồi tháng 6.

Các đề xuất nhấn mạnh sự cần thiết phải đạt được hòa bình thông qua các biện pháp ngoại giao, giảm leo thang xung đột, đảm bảo chủ quyền của từng quốc gia theo Hiến chương Liên hợp quốc, xây dựng và mở rộng các đảm bảo an ninh, sắp xếp cho việc vận chuyển ngũ cốc và xuất khẩu phân bón quan trọng, trao đổi tù nhân và tiến hành tái thiết sau xung đột.

Phát biểu khi kết thúc Diễn đàn châu Phi - Nga tại St Petersburg, ông Putin nêu rõ: “Theo tôi, sáng kiến ​​này có thể là cơ sở của một số quy trình nhằm tìm kiếm hòa bình, giống như các quy trình khác”. Trong khi đó, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova đánh giá cao sự chân thành trong nỗ lực của các nước châu Phi nhằm giúp giải quyết cuộc khủng hoảng Ukraine.

Trong khi đó, Chủ tịch Liên minh châu Phi (AU) Azali Assoumani bày tỏ sẵn sàng làm trung gian hòa giải trong cuộc xung đột Nga-Ukraine và sẽ tìm cách thuyết phục Kiev. Theo ông Assoumani, Tổng thống Putin đã thể hiện rõ với các nhà lãnh đạo châu Phi rằng ông sẵn sàng đối thoại về vấn đề Ukraine.

Đánh giá về vấn đề này, ông Andrey Maslov, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu châu Phi tại Trường Kinh tế Cao cấp Moskva (Đại học HSE) cho rằng, về triển vọng thực hiện sáng kiến ​​hòa bình châu Phi, đó chỉ là vấn đề thời gian. "Tuyên bố ngừng bắn là điểm mấu chốt trong kế hoạch của châu Phi và chính Ukraine chưa sẵn sàng chấp nhận điều kiện tiên quyết như vậy. Tuy nhiên, một khi khả năng phản công của Ukraine cạn kiệt, kế hoạch này sẽ được xem xét bởi vì các nước châu Phi sẽ là những nhà hòa giải thích hợp vì họ không phải là thành viên của NATO cũng như Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO)", chuyên gia này nhấn mạnh.

Về phần mình, ông Vadim Zaytsev, nhà nghiên cứu độc lập về chính sách đối ngoại của Nga ở châu Phi bình luận rằng: "Châu Phi là một trong những khối bỏ phiếu khu vực lớn nhất tại Liên hợp quốc. Họ sẽ đóng một vai trò trong tiến trình hòa bình cuối cùng ở Ukraine. Các nhà lãnh đạo châu Phi - cả cá nhân và tập thể - cũng có thể là nhà trung gian hòa giải giữa Moskva và Kiev".

Mặc dù vậy, Tổng thống Putin cũng lưu ý mặc dù Nga không từ chối song để có thể bắt đầu các cuộc đàm phán hòa bình như đề xuất của các nước trung gian thì cần phải có sự đồng thuận của cả hai bên.

Có thể thấy LB Nga đang nỗ lực xúc tiến một kế hoạch lớn nhằm nâng tầm và thúc đẩy quan hệ với "Lục địa Đen" và thông qua đó, đương nhiên LB Nga cũng sẽ nhận được những lợi ích đáng kể. Nếu thực hiện thành công, ảnh hưởng của "lục địa Đen" trên các diễn đàn quốc tế sẽ được nâng qua, và vị thế của Nga tại châu Phi cũng gia tăng.