Các tấm pin năng lượng Mặt Trời trên mái một nhà kho tại Mexico. Ảnh: AP
Trước khi thực hiện cải cách năng lượng năm 2013, Mexico phải đối mặt với một số vấn đề: giá điện cao, công suất phát điện khan hiếm và các “nhà máy điện bẩn” thường đốt dầu để sản xuất điện. Do vậy chính phủ Mexico đã xây các đường ống để nhập khẩu khí đốt tự nhiên sạch hơn từ Mỹ, tạo điều kiện để các công ty mua điện từ cơ sở sản xuất độc lập và khuyến khích doanh nghiệp tư nhân, nước ngoài lắp đặt turbine điện gió hoặc nhà máy điện khí.
Theo hãng thông tấn AP (Mỹ), Mexico có thể đã tạo quá nhiều điều kiện cho các doanh nghiệp tư nhân và nước ngoài liên quan đến lĩnh vực điện lực. Họ được ưu đãi về giá do vậy không phải trả phí cho Ủy ban Điện lực Liên bang Mexico để phân phối điện qua các đường dây truyền tải thuộc sở hữu nhà nước. Các thực thể nhà nước do đó đánh mất thị phần và thu nhập trong khi vẫn phải duy trì đường dây truyền tải điện.
Tổng thống López Obrador không hề muốn viễn cảnh Ủy ban Điện lực Liên bang Mexico phá sản hoặc mất thêm thị phần. Do đó, ông đề xuất đảm bảo thị phần tối thiểu 54% cho Ủy ban Điện lực Liên bang Mexico trong khi các doanh nghiệp tư nhân nhận được khoảng 46%. Theo đề xuất, Ủy ban Điện lực Liên bang Mexico sẽ được ưu đãi mua điện từ chính các nhà máy của cơ quan này trong khi năng lượng sạch từ các nhà sản xuất tư nhân sẽ được xét đến cuối cùng.
Một ví dụ là các nhà máy điện khí đốt tự nhiên tư nhân sẽ nằm cuối trong danh sách, chỉ đứng trước nhà máy năng lượng điện than của chính phủ, trong hoạt động bán điện bất chấp việc họ sản xuất điện năng với giá thành rẻ hơn đến 24%.
Tổng thống Mexico Andres Manuel Obrador tại thủ đô Mexico City ngày 12/4. Ảnh: AP
Trong khi đó, các công ty tư nhân chủ yếu từ Tây Ban Nha và Mỹ đã đầu tư hàng tỷ USD vào Mexico để xây dựng các nhà máy năng lượng gió, Mặt Trời và nhà máy điện khí dựa trên cải cách năng lượng tại quốc gia này năm 2013. Nhưng nay đột nhiên chính phủ Mexico lại muốn thay đổi những quy định này.
Các doanh nhiệp với nhà máy, cửa hàng tại Mexico sẽ phải lên kế hoạch về mức kinh phí dành cho năng lượng và mức độ “thân thiện với môi trường” từ năng lượng họ sử dụng. Do đó, các doanh nghiệp thường ký hợp đồng cung cấp điện năng dài hạn với nhà sản xuất điện tư nhân. Trong trường hợp Mexico chính thức điều chỉnh quy định, các hợp đồng này sẽ được coi là phi pháp.
Luật của Mexico yêu cầu cạnh tranh tự do trong công nghiệp năng lượng. Ngoài ra, Hiệp định thương mại Mỹ-Mexico-Canada (USMCA) cấm các quốc gia thành viên được ban hành luật ưu tiên nhà sản xuất nội địa hoặc doanh nghiệp nhà nước.
Nhiều ý kiến phản đối cho rằng cải cách được đề xuất có thể gây “tổn thương” cho các nhà đầu tư cũng như niềm tin của họ đối với thị trường Mexico. Những công ty này có thể đệ đơn lên tòa. Trong khi đó, chính phủ Mỹ có khả năng khiếu nại USMCA và dẫn đến thuế suất bù trừ đối với các sản phẩm Mexico.