Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen cam kết thúc đẩy chính sách gắn kết giữa sức khỏe con người, động vật và môi trường. Ảnh: Politico.eu
Theo tờ Politico ngày 3/6, ngành công nghiệp hóa chất đóng vai trò thiết yếu đối với nền kinh tế châu Âu, sử dụng hàng triệu lao động trong khối. Tuy nhiên, nhiều hóa chất độc hại vẫn tiếp tục lưu hành, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người và hệ sinh thái. Trong đó, nhóm chất PFAS - được gọi là “hóa chất vĩnh cửu” - đã gây ô nhiễm tại hàng nghìn địa điểm và có thể phát hiện trong máu người.
Luật Đăng ký, Đánh giá, Cấp phép và Hạn chế Hóa chất (REACH), được Liên minh châu Âu ban hành và áp dụng từ năm 2007, là nền tảng quan trọng trong chính sách quản lý hóa chất của khối. Tuy nhiên, sau gần hai thập kỷ triển khai, văn kiện pháp lý này đang đối mặt với nguy cơ bị suy yếu do những đề xuất sửa đổi mới từ Ủy ban châu Âu. Theo nhận định của các cựu quan chức cấp cao trong lĩnh vực môi trường và chính sách EU, kế hoạch “đơn giản hóa” mà Ủy ban châu Âu đang thúc đẩy thực chất là nới lỏng các tiêu chuẩn quản lý hiện hành, có nguy cơ làm suy giảm hiệu quả kiểm soát các chất hóa học độc hại.
Một điểm đặc biệt đáng lo ngại là đề xuất thu hẹp phạm vi cấp phép đối với các chất cực kỳ đáng quan ngại, nhất là những hóa chất có phạm vi sử dụng rộng rãi. Điều này có thể dẫn đến việc nhiều chất độc hại tiếp tục tồn tại trên thị trường mà không được giám sát nghiêm ngặt.
Theo các chuyên gia, áp lực từ các chiến dịch vận động hành lang do các tập đoàn công nghiệp tổ chức - với danh nghĩa bảo vệ tính cạnh tranh kinh tế - là nguyên nhân chính khiến Ủy ban xem xét điều chỉnh luật REACH. Tuy nhiên, cách tiếp cận này bị đánh giá là thiển cận, khi bỏ qua lợi ích lâu dài từ việc loại bỏ các hóa chất độc hại. Việc thay thế các chất nguy hiểm bằng các hợp chất an toàn hơn không chỉ phù hợp với xu thế toàn cầu, mà còn mang lại lợi thế cho các ngành liên quan như dệt may, sản xuất nội thất và tái chế.
Ngoài ra, đề xuất hiện tại bị đánh giá là đi ngược với Chiến lược Hóa chất vì Phát triển Bền vững của EU công bố năm 2020, vốn đặt mục tiêu loại bỏ nhanh các chất có nguy cơ cao như chất gây rối loạn thần kinh hoặc tồn lưu lâu dài trong môi trường. Việc chuyển từ cơ chế bắt buộc sang tự nguyện bị cho là kém hiệu quả, đẩy gánh nặng giám sát về phía các quốc gia thành viên và có nguy cơ gây ra sự phân mảnh trong thị trường nội khối.
Dẫn chứng cho rủi ro này là nhóm chất PFAS - được xác định là chất gây rối loạn nội tiết và có khả năng gây ung thư. Các tác giả bài viết từng thực hiện xét nghiệm máu và ghi nhận mức PFAS trong cơ thể tương đương với mức trung bình của người dân châu Âu cùng độ tuổi. Họ cũng phát hiện dấu vết của các hóa chất độc hại khác như alkan clo hóa, cho thấy mức độ phổ biến đáng lo ngại của các chất nguy hiểm trong đời sống hàng ngày, từ nước uống đến thực phẩm.
Trước thực trạng đó, các chuyên gia nhấn mạnh vai trò quan trọng của khung pháp lý nghiêm ngặt và các tiêu chuẩn chặt chẽ. Dù Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã nhiều lần nhấn mạnh cam kết theo đuổi phương pháp “Một sức khỏe (One Health)” - kết nối giữa sức khỏe con người, động vật và môi trường, nhưng các thay đổi đang được cân nhắc hiện nay đi ngược lại tinh thần này.
Theo ước tính của chính Ủy ban châu Âu, chi phí xử lý ô nhiễm PFAS trên toàn khối có thể dao động từ 5 đến 100 tỷ euro mỗi năm, phản ánh hệ lụy kinh tế nghiêm trọng nếu thiếu các biện pháp ứng phó kịp thời. Trước thực trạng này, các chuyên gia kêu gọi EU nhanh chóng khắc phục các khoảng trống thông tin, đẩy nhanh quá trình loại bỏ các chất độc hại nhất và tăng cường thực thi nghiêm ngặt luật pháp tại tất cả quốc gia thành viên.
Để bảo vệ sức khỏe người dân và môi trường một cách hiệu quả, Liên minh châu Âu cần khẩn trương củng cố khung pháp lý và tăng cường năng lực thực thi luật REACH. Đây là điều kiện tiên quyết nhằm hiện thực hóa cam kết về một môi trường không độc hại mà EU đã đặt ra trong khuôn khổ Thỏa thuận Xanh châu Âu.