Bài toán cân bằng kiểm soát COVID-19 và khôi phục kinh tế tại Italy

Tuy nhiên, trong bối cảnh quốc gia là tâm dịch đầu tiên của châu Âu này vẫn ghi nhận 1.327 ca nhiễm mới virus SARS-CoV-2 trong ngày 8/5, có thể nói Chính phủ Italy đang đối mặt với nhiều sức ép để dần mở cửa nền kinh tế khi vẫn phải “sống chung với virus”. Việc nới lỏng các quy định giãn cách xã hội đang được Chính phủ Italy triển khai thận trọng, theo từng bước và sẽ thường xuyên được điều chỉnh tùy theo tình hình diễn biến của dịch bệnh, bên cạnh những bước đầu tiên trong chiến lược khôi phục kinh tế sau đại dịch.

Các nhà máy phục vụ xuất khẩu và các công trường xây dựng được phép hoạt động ngay lập tức, với hơn 4 triệu người Italy, chiếm khoảng 20% lực lượng lao động nước này, đi làm trở lại. Những hoạt động thể dục, thể thao ngoài trời được cho phép nhưng mọi người phải giữ khoảng cách tối thiểu. Những người thân, họ hàng có thể đi thăm nhau mà không còn bị cảnh sát kiểm tra, nhưng hầu hết các quyền tự do đi lại khác vẫn bị hạn chế.

Cửa hàng, bảo tàng và thư viện sẽ được mở cửa từ ngày 18/5, tiệm làm tóc và phòng tập thể dục sẽ trở lại hoạt động từ 1/6. Các quán bar và nhà hàng có thể bán đồ mang đi, nhưng sẽ không thể mở lại hoàn toàn cho đến ngày 1/6. Các trường học sẽ bắt đầu đón học sinh từ tháng 9.

Thủ tướng Italy Giuseppe Conte tuyên bố rằng giai đoạn 2 của lệnh phong tỏa “không nên được coi như tín hiệu cho phép tất cả mọi người được thoải mái đi lại”. Ông nhấn mạnh nếu muốn cuộc sống bình thường trở lại, người dân cần hợp tác, nâng cao ý thức trách nhiệm và chấp hành nghiêm các quy định về giãn cách xã hội.

Việc duy trì giãn cách xã hội được coi là điều kiện tiên quyết để chống dịch COVID-19 tại Italy, khi dịch bệnh cho đến nay đã cướp đi gần 30.000 sinh mạng tại nước này. Mặc dù tương đối lạc quan và vui sướng khi được ra đường hít thở không khí trong lành sau 55 ngày phải thực thi lệnh phong tỏa nghiêm ngặt, người dân Italy vẫn lo lắng về làn sóng lây nhiễm thứ hai. Một ví dụ về những rủi ro của việc nới lỏng phong tỏa là có tới 14/60 lái xe, bị cảnh sát chặn lại ngẫu nhiên trên một con đường dẫn vào thành phố Naples hôm 4/5, có kết quả xét nghiệm dương tính với virus SARS-CoV-2. Tất cả số ca bệnh này đều không có triệu chứng nhiễm bệnh. Ông Walter Ricciardi, nhà khoa học tư vấn cho Bộ Y tế  Italy về các biện pháp chống COVID-19, cảnh báo Italy có thể sẽ phải phong tỏa trở lại nếu tỷ lệ nhiễm bệnh có dấu hiệu tăng.

Trong khi đó, Tiến sĩ Silvio Brusaferro, Chủ tịch Viện Sức khỏe quốc gia Italy (ISS), cho rằng chìa khóa để kiểm soát dịch là cách ly sớm những người nghi nhiễm và tăng số lượng người được xét nghiệm. Thủ tướng Conte cũng tuyên bố, trong giai đoạn 2, Italy sẽ thực hiện nhiều xét nghiệm hơn để phát hiện người nhiễm virus SARS-CoV-2. Chính quyền sẽ chuyển 5 triệu bộ xét nghiệm tới các vùng trong cả nước trong hai tháng tới. Ngoài ra, từ này 4/5, khoảng 150.000 xét nghiệm máu sẽ được thực hiện để xác nhận số lượng người Italy đã có kháng thể COVID-19.

Mặc dù vậy, sức ép vẫn đè nặng đối với Chính phủ Italy, trong bối cảnh trước đó giới lãnh đạo một số địa phương và doanh nghiệp Italy đã lên tiếng chỉ trích Thủ tướng Conte và kêu gọi chính phủ đẩy nhanh tiến trình nới lỏng lệnh phong tỏa. Italy là quốc gia phương Tây đầu tiên áp lệnh phong tỏa do COVID-19 từ ngày 9/3. Từ hồi đầu tháng Tư, nhiều công ty và các trung tâm nghiên cứu tại Italy đã thúc giục chính phủ cho phép mở cửa lại các cơ sở sản xuất để tránh thảm họa kinh tế. Ở Italy, dịch bùng phát chủ yếu từ vùng Lombardy và Veneto - khu vực công nghiệp quan trọng nhất đóng góp đến 30% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP), gần 50% kim ngạch xuất khẩu hằng năm của Italy. Ít nhất 1,1 triệu doanh nghiệp nhỏ tại Italy đứng trước bờ vực phá sản do ảnh hưởng của COVID-19.  

Trong báo cáo kinh tế hằng tháng công bố ngày 7/5, Viện Thống kê quốc gia Italy nhấn mạnh rằng dịch COVID-19 có ảnh hưởng sâu rộng đến nền kinh tế nước này. Số liệu GDP sơ bộ quý I/2020 cho thấy hoạt động kinh tế giảm 4,7%  so với cùng kỳ năm trước.

Trong tháng 3/2020, các biện pháp phòng chống dịch COVID-19 tại Italy và các đối tác thương mại chính đã tác động tiêu cực đến ngoại thương của nước này, với kim ngạch xuất khẩu sang các nước không phải thành viên Liên minh châu Âu (EU) giảm 13,9% và kim ngạch nhập khẩu giảm 12,4% so với tháng 2.

Kết quả khảo sát của Viện Nghiên cứu về dư luận và thị trường Italy (Demoskopika) cho thấy ngành du lịch Italy đang bị tàn phá với hơn 40.000 doanh nghiệp lữ hành có nguy cơ bị phá sản do sụt giảm doanh thu ít nhất 10 tỷ euro.  Demoskopika dự báo nguy cơ các công ty du lịch phá sản sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới thị trường việc làm với hơn 184.000 lao động. Trong khi đó, HIS Markit đánh giá hoạt động sản xuất và dịch vụ của Italy trong tháng 4 cũng giảm mạnh, khi chỉ số PMI (chỉ số thu mua) trong cả 2 ngành đã giảm xuống 10,9 điểm, so với 20,02 điểm của tháng 3.

Các dự báo mới của Ủy ban châu Âu (EC) cũng gây lo ngại không kém. Theo EC, nợ công của Italy sẽ tăng lên mức gần 160% GDP trong năm nay. Đây sẽ là mức cao nhất kể từ Chiến tranh Thế giới thứ Hai tại Italy. Thâm hụt ngân sách của Italy dự báo tăng lên mức 11,1% GDP trong năm nay, cao hơn rất nhiều so với mức trần 3% GDP mà EU đề ra, và là mức cao nhất trong EU (dự báo mức trung bình toàn khối là 8,5% GDP). EU cho rằng nền kinh tế Italy suy giảm 9,5% trong năm nay, tương đương với dự báo của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), trong khi ngân hàng đầu tư Goldman Sachs còn đưa ra mức giảm tới 11,6%.

Chính phủ Italy cũng dự báo rằng nền kinh tế nước này sẽ giảm 8% trong năm nay và đã đưa ra một loạt các biện pháp thúc đẩy kinh tế. Italy là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của dịch COVID-19. Chính phủ Italy thừa nhận việc phong tỏa đất nước nhằm ngăn chặn sự lây lan của dịch COVID-19 cùng với các gói cứu trợ lớn để giúp các hộ gia đình và doanh nghiệp đã gây tổn hại nặng nề cho nền kinh tế Italy, đồng thời sẽ đẩy nợ công và thâm hụt lên mức cao chóng mặt.
Theo tính toán của Chính phủ Italy, thâm hụt ngân sách năm nay tăng lên 10,4% GDP, tăng vọt so với mức thâm hụt dự kiến 2,2% trước khi xảy ra đại dịch và 1,6% vào năm 2019. Nợ công của Italy sẽ tăng lên 155,7% GDP, từ mức dự báo trước khi dịch COVID-19 bùng phát là 135,2% GDP và mức 134,8% được ghi nhận vào năm ngoái.

Thực tế những tác động của đại dịch COVID-19 đang có xu hướng đẩy Italy vào cuộc suy thoái tồi tệ nhất kể từ Chiến tranh Thế giới thứ Hai. Hơn thế nữa, Italy luôn được coi là mắt xích yếu nhất EU với tỉ lệ nợ công hay tỉ lệ thất nghiệp ở mức cao nhất Khu vực đồng tiền chung châu Âu (Eurozone). Tỷ lệ thất nghiệp của nước này luôn trên 10%, thậm chí con số này ở nhóm những người trẻ lên tới 40%. Nợ công của Italy hiện khoảng 2,4 nghìn tỷ euro, chiếm gần 135% GDP.

Sau hơn 1 thập niên mất mát do cuộc khủng hoảng kinh tế-tài chính 2008-2009, trong khi hầu hết các nền kinh tế châu Âu đã hồi phục thì kinh tế Italy vẫn  trì trệ. GDP hiện tại của Italy đang kém 5% so với năm 2008, điều này cho thấy trong thập niên vừa qua, kinh tế nước này không có bất cứ tăng trưởng nào. Giới chuyên gia cảnh báo bất kể một cú sốc kinh tế nào ở Italy cũng tác động mạnh tới EU. Hệ thống ngân hàng ở các nước EU nắm giữ gần 450 tỷ euro trong số nợ công của Italy. Nếu “con tàu” Italy bị chìm và số chứng chỉ nợ công này bị sụt giảm về mặt giá trị, nó sẽ làm chao đảo hệ thống ngân hàng của EU, có thể dẫn tới một cuộc khủng hoảng tài chính tương tự năm 2008. Điều này càng khiến bài toán cân bằng kiểm soát COVID-19 và khôi phục kinh tế tại Italy thêm hóc búa.