Toàn cảnh cuộc đàm phán giữa phái đoàn Nga và Ukraine tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ, ngày 16/5/2025. Ảnh: THX/TTXVN
Theo Wall Street Journal, cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine đang đứng trước những nỗ lực ngoại giao mới khi Mỹ công bố kế hoạch hòa bình sửa đổi. Tuy nhiên, đằng sau những hy vọng về một thỏa thuận chấm dứt chiến sự là hàng loạt cạm bẫy địa chính trị và các điểm bất đồng cốt yếu mà hai bên khó có thể nhượng bộ. Dưới đây là 5 trở ngại lớn nhất đang cản trở tiến trình hòa bình, dựa trên các diễn biến ngoại giao mới nhất.
Thứ nhất, vấn đề lãnh thổ tại vùng Donetsk: Trở ngại đầu tiên và trực tiếp nhất liên quan đến quyền kiểm soát lãnh thổ. Nga đang gia tăng áp lực yêu cầu Ukraine phải rút quân hoàn toàn khỏi các vùng lãnh thổ thuộc khu vực Donetsk. Tổng thống Nga Vladimir Putin khẳng định Moskva muốn giải quyết xung đột qua ngoại giao nhưng cảnh báo sẽ "giành lại các vùng đất lịch sử bằng biện pháp quân sự" nếu các yêu cầu không được đáp ứng.
Ngược lại, phía Ukraine khẳng định họ không nhượng bộ lãnh thổ. Tổng thống Volodymyr Zelensky cảnh báo rằng nếu Ukraine rút lui, quân đội Nga có thể xâm nhập sâu hơn và định nghĩa về "vùng đất lịch sử" của Nga sẽ tiếp tục mở rộng sang các quốc gia khác ở châu Âu.
Thứ hai, nguyện vọng gia nhập NATO: Vấn đề "nguyên nhân gốc rễ" theo cách gọi của Điện Kremlin – việc Ukraine nghiêng về phương Tây và mở rộng NATO – vẫn là một nút thắt khó gỡ. Nga yêu cầu Ukraine phải cam kết trong Hiến pháp về việc không gia nhập liên minh quân sự này.
Tuy nhiên, Tổng thống Zelensky khẳng định người dân Ukraine mới là bên có quyền quyết định tương lai của Hiến pháp. Theo Giáo sư Khoa học Chính trị Oleksiy Haran tại Đại học Quốc gia Kiev-Mohyla; Giám đốc Nghiên cứu Quỹ Sáng kiến Dân chủ, việc sửa đổi Hiến pháp cần đa số 2/3 phiếu bầu tại Quốc hội hoặc tổ chức trưng cầu dân ý, một điều kiện mà ông đánh giá rằng "đơn giản là bất khả thi" trong bối cảnh hiện tại.
Thứ ba, giới hạn quy mô quân đội và chủ quyền: Một điểm gây tranh cãi khác trong đề xuất của Mỹ là việc áp đặt giới hạn quân số của Ukraine. Mặc dù con số dự kiến đã được điều chỉnh từ 600.000 lên 800.000 người để phản ánh thực tế, nhưng phía Ukraine coi đây là sự vi phạm quyền tự quyết.
Cựu đại sứ Ukraine tại Mỹ Valeriy Chaly nhận định rằng vấn đề không nằm ở con số cụ thể mà là nỗ lực nhằm hạn chế chủ quyền của Ukraine. Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc Ukraine tự quyết định mô hình và quy mô quân đội để bảo vệ độc lập, tránh lặp lại những bài học từ sự yếu kém trong lịch sử.
Thứ tư, xung đột văn hóa và ngôn ngữ: Nga thúc đẩy yêu cầu khôi phục truyền thông và giáo dục tiếng Nga tại miền Đông Ukraine, coi đây là cách bảo vệ quyền lợi của người nói tiếng Nga. Tuy nhiên, phía Kiev nhìn nhận đây là công cụ để Moskva khôi phục ảnh hưởng chính trị.
Dẫn chứng từ số liệu thực tế cho thấy sự thay đổi lớn trong thái độ của người dân Ukraine: Năm 2019: Chỉ 8% người Ukraine phản đối dạy tiếng Nga trong trường học. Năm 2024: Con số này đã vọt lên 58% theo cuộc thăm dò của KIIS. Theo kết quả cuộc khảo sát của Viện Xã hội học Quốc tế Kiev công bố hồi mùa xuân năm nay, hiện khoảng 32% người Ukraine vẫn nói tiếng Nga hoặc song ngữ tại nhà, nhưng phần lớn ủng hộ các hạn chế đối với truyền thông Nga.
Thứ năm, quyền kiểm soát Nhà máy Điện hạt nhân Zaporizhzhia: Trở ngại cuối cùng nằm ở việc quản lý nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu. Ukraine coi đề xuất chia sẻ quyền kiểm soát cơ sở này là không công bằng. Tổng thống Zelensky chỉ ra rằng kế hoạch hiện tại thiếu các chi tiết cụ thể về: Cách thức phi quân sự hóa nhà máy, nguồn tài chính để sửa chữa hư hại, đảm bảo nguồn cung nước, điện và điều kiện sống cho công nhân.
Trong khi đó hãng thông tấn TASS (Nga) ngày 23/12 dẫn lời Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết các cuộc đàm phán giữa Nga và Ukraine nhằm giải quyết xung đột đang diễn ra tích cực.
"Các cuộc đàm phán về Ukraine và Nga đang diễn ra tốt đẹp. Chúng tôi đang nói chuyện. Các cuộc đàm phán đang tiến triển ổn thỏa. Tôi nghĩ tất cả họ đều mệt mỏi vì cuộc chiến đó. Ai cũng mệt mỏi vì cuộc chiến đó. Nó phải chấm dứt", ông Trump nói với các phóng viên tại khu nghỉ dưỡng Mar-a-Lago gần West Palm Beach, Florida khi đề cập đến cuộc xung đột Nga - Ukraine.
Về phần mình, Thứ trưởng Ngoại giao Nga Sergey Ryabkov nói với các phóng viên rằng Moskva ủng hộ việc đảm bảo một nền hòa bình bền vững ở Ukraine dựa trên các thỏa thuận nhằm loại bỏ tận gốc nguyên nhân của xung đột.
Ông Ryabkov nhấn mạnh: "Kế hoạch ngừng bắn tạm thời sẽ không giúp chúng ta tiến lên phía trước. Chúng tôi không ủng hộ một lệnh ngừng bắn tạm thời, chúng tôi ủng hộ một lệnh ngừng bắn bền vững trong khuôn khổ một thỏa thuận đảm bảo giải quyết các vấn đề là nguyên nhân gốc rễ của cuộc xung đột này và đảm bảo trật tự hiến pháp của Nga, có tính đến các quyết định được đưa ra bởi người dân các vùng lãnh thổ liên quan trong những năm gần đây".
Khi được hỏi về triển vọng của quá trình đàm phán giải quyết vấn đề Ukraine, Thứ trưởng Ngoại giao Nga nêu rõ: "Chúng ta cần làm việc một cách tập trung, và đó chính xác là những gì chúng tôi đang làm. Cơ sở cho công việc của chúng tôi là các thỏa thuận đã được thảo luận trong những ngày gần đây, đặc biệt là trong các cuộc họp ở Florida, và được các tổng thống (của Nga và Mỹ) nêu ra ban đầu khi họ gặp nhau ở Anchorage, Alaska".