Binh sĩ Nga bắn pháo trong cuộc giao tranh với các lực lượng Ukraine. Ảnh: TASS
Theo trang web tin tức RBC-Ukraine và đài phát thanh châu Âu tự do RFE/RL, sự thay đổi quan điểm đột ngột và gây xôn xao dư luận của Tổng thống Mỹ Donald Trump về cuộc chiến Nga -Ukraine đang làm rung chuyển chính trường quốc tế. Trong một bài đăng trên mạng xã hội Truth Social sau cuộc hội đàm với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky bên lề khóa họp Đại hội đồng Liên hợp quốc tại New York, ông Trump tuyên bố Ukraine "có thể giành lại toàn bộ lãnh thổ do Nga kiểm soát" với sự hỗ trợ của châu Âu.
Tuyên bố này đánh dấu một bước ngoặt đáng chú ý so với lập trường trước đây của ông và các quan chức Mỹ khác, những người từng mạnh mẽ gợi ý rằng Kiev sẽ phải nhượng bộ một phần lãnh thổ cho Moskva trong bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào. Thậm chí, trong một cuộc họp căng thẳng vào tháng 2 năm nay, Tổng thống Trump còn nói thẳng với ông Zelensky rằng Ukraine "không có quân bài" để giành chiến thắng trong cuộc chiến.
Các yếu tố tác động đến lập trường của ông Trump
Theo RBC-Ukraine, truyền thông phương Tây đưa ra nhiều đánh giá khác nhau về lý do dẫn đến sự thay đổi bất ngờ này.
Thực tế chiến trường và chiến lược mới: Tờ Wall Street Journal cho rằng các quan chức trong chính quyền Mỹ, những người ủng hộ lập trường cứng rắn hơn với Nga, đã trình bày với Tổng thống Trump một bức tranh chính xác về tình hình chiến trường ở Ukraine, đặc biệt là tiến triển rất hạn chế của Nga trên mặt trận. Thêm vào đó, trong cuộc gặp, ông Trump đã nhận được thông tin từ Tổng thống Zelensky về một cuộc phản công mới do quân đội Ukraine lên kế hoạch, đòi hỏi sự hỗ trợ của Mỹ.
Áp lực ngoại giao và thỏa hiệp: Tờ New York Post lại đưa ra một đánh giá khác, cho rằng việc ông Trump nói Ukraine có khả năng giành lại toàn bộ lãnh thổ từ tay Nga là một động thái chiến lược nhằm lôi kéo Moskva vào tiến trình đàm phán. Các nguồn tin trong Nhà Trắng nhấn mạnh đây là chiến thuật đàm phán nhằm gây áp lực lên Nga, quốc gia mà họ cho rằng hiện không quan tâm đến lệnh ngừng bắn.
Chuyển giao trách nhiệm cho châu Âu: Tuy nhiên, tờ Telegraph và hãng tin Reuters lại có chung quan điểm rằng ông Trump đang thực chất chuyển giao trách nhiệm đối với Ukraine sang cho châu Âu và NATO. Một quan chức Tây Âu giấu tên nói với Reuters: "Hình như ông ấy sắp nói lời tạm biệt".
Ý nghĩa chính sách
Sự thay đổi trong giọng điệu của Tổng thống Trump làm dấy lên nhiều câu hỏi quan trọng về chính sách của Washington đối với cuộc xung đột ở Ukraine.
Thứ nhất, giảm áp lực lên Kiev? Trong bối cảnh Nga hiện đang kiểm soát khoảng 20% lãnh thổ Ukraine và tuyên bố chủ quyền đối với các khu vực Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhya và Kherson, mối lo ngại lớn nhất của Ukraine là ông Trump sẽ gây sức ép buộc họ chấp nhận một thỏa thuận hòa bình bất lợi về lãnh thổ.
Tuy nhiên, những phát biểu mới của ông Trump đã phần nào xoa dịu mối lo ngại này, ngụ ý rằng Washington sẽ không thúc ép Ukraine phải nhượng bộ về lãnh thổ. Sam Greene, Giáo sư chính trị Nga tại Đại học Kings London, nhận định với RFE/RL rằng: "Ông Trump chưa từng nói điều gì tương tự như vậy trước đây và nếu điều đó thực sự cho thấy ông ấy sẵn sàng chấp nhận một kết cục của cuộc chiến mà không liên quan đến việc Ukraine phải thỏa hiệp về chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, thì đó là một dấu hiệu đáng chú ý".
Thứ hai, vấn đề hỗ trợ vũ khí và trừng phạt năng lượng Nga? Trong bài đăng của mình trên Truth Social, Tổng thống Trump ám chỉ vấn đề kinh tế của Nga là lý do ông tin rằng Ukraine có thể khôi phục biên giới "với thời gian, sự kiên nhẫn và sự hỗ trợ tài chính từ châu Âu, đặc biệt là NATO".
Tuy nhiên, trong khi ông Trump cảnh báo áp đặt "một loạt thuế quan mạnh mẽ" lên Nga nếu Moskva không sẵn sàng đạt được thỏa thuận chấm dứt chiến sự (trong bài phát biểu trước Đại hội đồng Liên hợp quốc), bài đăng mạng xã hội lại không hề nhắc đến các biện pháp trừng phạt mới.
Ngoài ra, thay vì cam kết viện trợ trực tiếp, ông Trump lại nhấn mạnh việc Mỹ sẽ "tiếp tục cung cấp vũ khí cho NATO để NATO tùy ý sử dụng". Olga Oliker, Giám đốc chương trình châu Âu và Trung Á tại Nhóm Khủng hoảng Quốc tế, cho biết trong một bình luận qua email với RFE/RL rằng: "Có một thay đổi sẽ là cam kết cung cấp thêm tên lửa Patriot cho Ukraine và Mỹ cung cấp thêm vũ khí cho Kiev".
Sự tập trung vào châu Âu và việc nhấn mạnh giải pháp quân sự đã khiến một số nhà quan sát cho rằng Mỹ có thể đang từ bỏ nỗ lực làm trung gian cho một thỏa thuận hòa bình. Thậm chí, một số phần trong bài đăng của ông Trump, như lời chúc: "Dù sao đi nữa, tôi cũng chúc cả hai quốc gia tốt đẹp" và "Chúc tất cả mọi người may mắn!", có vẻ như là lời từ biệt đối với vai trò trung gian.
Về vấn đề cấm vận năng lượng, ông Trump tiếp tục đưa ra điều kiện rằng các nước EU, bao gồm Hungary và Slovakia, phải ngừng mua năng lượng từ Nga trước khi Mỹ áp đặt các lệnh trừng phạt mới.
Ông Trump đề cập đến việc sẽ nói chuyện với Thủ tướng Hungary Viktor Orban về vấn đề này. Tuy nhiên, Bộ trưởng Ngoại giao Hungary, Péter Szijjártó, đã ngay lập tức trả lời rằng họ không có ý định ngừng mua dầu của Nga.
Ông Trump cũng đã hối thúc Thổ Nhĩ Kỳ giảm mua năng lượng từ Nga, thậm chí cân nhắc khả năng cho phép Ankara tham gia sản xuất máy bay chiến đấu F-35 trở lại để gây ảnh hưởng.
Phản ứng của các bên liên quan
Nga đã tỏ ra phớt lờ những bình luận của ông Trump, khẳng định chúng sẽ không dẫn đến thay đổi chiến lược hay chiến thuật. Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov đã bác bỏ tuyên bố Ukraine có thể giành lại phần lãnh thổ mà Nga đang kiểm soát, nói rằng diễn biến trên chiến trường "cho thấy rằng đối với những ai không muốn đàm phán ngay bây giờ, tình hình sẽ còn tồi tệ hơn nhiều vào những ngày tới".
Ông Peskov lưu ý thêm rằng Điện Kremlin không đồng tình với tất cả các tuyên bố của lãnh đạo Mỹ, và sự thay đổi trong giọng điệu có liên quan đến cuộc gặp với nhà lãnh đạo Ukraine.
Nigel Gould-Davies, thành viên cấp cao về Nga và Âu-Á tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế, lưu ý rằng ông Trump đã không nhất quán, vì vậy Nga có thể sẽ theo dõi chặt chẽ những gì Washington sẽ làm hơn là những gì họ nói.
Trong khi đó, các nhà lãnh đạo châu Âu có thể hoan nghênh những bình luận này "như một tín hiệu cho thấy nếu họ tiếp tục tìm kiếm các biện pháp tài chính để hỗ trợ Ukraine, Washington sẽ cho phép châu Âu mua vũ khí của Mỹ và cung cấp cho Ukraine", theo Giáo sư Greene. Tuy nhiên, giới chuyên gia nhận định rằng cả châu Âu và Ukraine vẫn lo lắng rằng "mọi thứ có thể thay đổi một lần nữa".
Dù vẫn còn nhiều hoài nghi về sự nhất quán của Tổng thống Trump, nhất là khi ông chưa đưa ra bất kỳ hành động cụ thể nào để gây áp lực lên Nga, nhưng một tín hiệu tích cực với Ukraine đã được đưa ra: ông Trump hứa rằng Mỹ sẽ tiếp tục cung cấp vũ khí cho NATO để liên minh này có thể sử dụng theo ý mình (tức là cung cấp cho Ukraine). Việc ông Trump xác nhận dỡ bỏ các hạn chế đối với việc bán vũ khí của Mỹ cho Ukraine là một tín hiệu tích cực cho tương lai của sự hỗ trợ quân sự với Kiev.