Khói bốc lên sau cuộc không kích của Israel xuống Kfar Hamam, Liban ngày 7/10/2024. Ảnh: THX/TTXVN
Theo các quan chức Mỹ và Arab quen thuộc với các cuộc đàm phán về vấn đề này, Mỹ đang muốn coi cuộc tấn công của Israel vào Hezbollah là một cơ hội để loại bỏ Hezbollah nhằm hướng tới thành lập chính phủ mới ở Liban.
Diễn biến này có thể đánh dấu thay đổi trong hướng đi của chính quyền Tổng thống Joe Biden so với những lời kêu gọi trước đây về ngừng bắn ngay lập tức trong cuộc xung đột giữa Israel và Hezbollah.
Theo các nguồn tin của WSJ, Tổng thống Liban, với tư cách là tổng tư lệnh lực lượng vũ trang, sẽ đóng vai trò quan trọng trong dẫn dắt chính phủ xử lý khủng hoảng hiện tại.
Trong vài tuần qua, Israel đã gia tăng tấn công Hezbollah và đã tiêu diệt hầu như tất cả các quan chức cấp cao của nhóm này, trong số đó có lãnh đạo lâu năm Hassan Nasrallah.
Khi Hezbollah bị suy yếu do các cuộc tấn công của Israel, Mỹ nhìn thấy một cơ hội để thay đổi tình hình chính trị ở Liban, nơi đã không bầu được tổng thống trong hai năm qua.
Vào đầu tuần này, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ Matt Miller đã nói với các phóng viên: “Điều chúng tôi muốn thấy từ tình huống này, cuối cùng là Liban có thể thoát khỏi tầm kiểm soát của Hezbollah, không chỉ là kiểm soát, mà là thoát khỏi sự kiềm chế mà Hezbollah đã áp đặt lên đất nước này và loại bỏ quyền phủ quyết của Hezbollah đối với một tổng thống”.
Trong những ngày gần đây, Ngoại trưởng Mỹ Anthony Blinken đã trao đổi với các lãnh đạo của Qatar, Ai Cập và Saudi Arabia để mong muốn họ ủng hộ việc bầu ra một tổng thống mới của Liban.
Các quan chức Saudi Arabia nói với WSJ rằng nước này ủng hộ ý tưởng nói trên, trong khi các quan chức Ai Cập và Qatar cho biết kế hoạch này không thực tế và có những nguy cơ. Họ đánh giá rằng Israel không thể tiêu diệt hoàn toàn Hezbollah và do đó sẽ cần phải đưa Hezbollah vào tiến trình chính trị để chấm dứt xung đột.
Một số người ở Liban lo ngại rằng đẩy nhanh quá trình bầu tổng thống ngay bây giờ có thể châm ngòi bạo lực sắc tộc mà đất nước này đã phải chịu đựng trước đây. Ai Cập cũng đã nêu ra những lo ngại tương tự.
Các nhà phân tích chính trị và nhà ngoại giao đã lưu ý rằng bất kỳ ai được xem là nắm quyền nhờ vào cuộc tấn công quân sự của Israel có thể bị coi là không hợp pháp và sẽ phải đối mặt với tâm lý tức giận từ người dân Liban cũng như các đối thủ chính trị.
Ông Ibrahim Mneimneh, một thành viên Quốc hội Liban, nhận định: “Chúng tôi thiếu lãnh đạo để ít nhất khởi đầu một con đường mà chúng tôi có thể thấy ánh sáng ở cuối đường hầm”.
Đặc phái viên của Nhà Trắng tại khu vực Amos Hochstein đã nói với các quan chức Arab rằng, khi Hezbollah bị suy yếu, có cơ hội để giải quyết bế tắc chính trị hiện tại mà đã khiến Liban không có tổng thống kể từ thời Tổng thống Michel Aoun, người kết thúc nhiệm kỳ vào năm 2022.
Cuộc khủng hoảng lãnh đạo kéo dài này đã tác động sâu sắc đến tình hình kinh tế khi đồng tiền Liban mất 97% giá trị so với đồng đô la Mỹ kể từ năm 2019, đẩy hàng triệu người vào cảnh nghèo đói và khiến chính phủ không thể giải quyết đúng cách cuộc xung đột hiện tại. Các cuộc chiến đã buộc hơn một triệu người phải di dời.
Tổng thống Liban do quốc hội gồm 128 thành viên bầu, nhưng không khối nào có đủ số ghế để tự bầu ra một tổng thống, khiến họ cần Hezbollah và các đồng minh hỗ trợ.
Chủ tịch Quốc hội Liban Nabih Berri chủ trì phiên bỏ phiếu bầu Tổng thống mới tại thủ đô Beirut ngày 14/6/2023. Ảnh: AFP/TTXVN
Theo WSJ, kế hoạch lập chính quyền mới này phụ thuộc vào các nhân vật quan trọng như Thủ tướng Najib Mikati và Chủ tịch Quốc hội Nabih Berri.
Ông Berri là người đứng dầu một phái Shiite và là kênh liên lạc với Hezbollah trong các cuộc đàm phán ngừng bắn. Cần có ông Berri để đoàn kết các phái chính trị khác để bầu một tổng thống mới.
Cả ông Berri và Mikati đều nói rằng họ ủng hộ bầu tổng thống mới, nhưng cũng đã hỗ trợ Hezbollah trong cuộc chiến chống Israel.
Vào đầu tuần này, quan chức cấp cao nhất còn sống sót của Hezbollah, Phó Tổng thư ký Naim Qassem, đã từ chối động thái tái cấu trúc chính trị trong khi chiến tranh tiếp diễn. Ông cũng cho biết nhóm Hezbollah ủng hộ ông Berri trong nỗ lực đạt được một lệnh ngừng bắn, mà không cung cấp thêm chi tiết về điều kiện nào mà Hezbollah yêu cầu.
Trong khi đó, ngày 9/10, Thủ tướng Benjamin Netanyahu đã kêu gọi người dân Liban thoát khỏi ảnh hưởng của Hezbollah.
Trong một thông điệp video bằng tiếng Anh gửi đến người dân Liban, ông Netanyahu nói rằng người dân Liban có cơ hội cứu Liban trước khi nước này rơi vào vực thẳm cuộc chiến kéo dài dẫn đến hủy diệt và đau khổ như ở Gaza. Ông kêu gọi: “Không nhất thiết phải như vậy… Hãy giải phóng đất nước khỏi Hezbollah để đất nước bạn có thể phát triển trở lại, để các thế hệ tương lai của trẻ em Liban và Israel sẽ không biết đến chiến tranh hay đổ máu, mà cuối cùng sẽ sống cùng nhau trong hòa bình”.
Trong khi đó, theo Reuters ngày 9/10, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova tuyên bố: “Theo đánh giá của chúng tôi, Hezbollah, bao gồm cả cánh quân sự, vẫn không mất cơ cấu chỉ huy và đang thể hiện tính tổ chức”.
Phó thủ lĩnh Hezbollah Naim Qassem phát biểu ở vùng ngoại ô phía Nam Beirut. Ản: AFP
Trước đó, ngày 8/10, phát biểu trên truyền hình, Phó thủ lĩnh Hezbollah Sheikh Naim Qassem khẳng định năng lực của nhóm vẫn toàn vẹn bất chấp những đòn tấn công như vũ bão của Israel trong những tuần gần đây. Ông Qassem phát biểu: "Tôi muốn đảm bảo với các bạn rằng năng lực của chúng tôi vẫn ổn".
Đồng thời, đại diện của Hezbollah khẳng định đội ngũ lãnh đạo cấp cao của nhóm vẫn đang chỉ đạo cuộc chiến chống Israel và các chỉ huy bị Israel sát hại đã được thay thế bằng những người mới. Hiện tại, tất cả các vị trí của Hezbollah đã được lấp đầy và lực lượng này sẽ chỉ định một lãnh đạo mới thay thế ông Hassan Nasrallah.
Hezbollah được Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran thành lập vào đầu những năm 1980 để chống Israel. Đây cũng là một phong trào xã hội, tôn giáo và chính trị lớn của người Hồi giáo dòng Shiite ở Liban.