Tương lai quan hệ Mỹ–Trung sau hội nghị thượng đỉnh giữa Tổng thống Trump và Chủ tịch Tập

Theo kênh CNA, cuộc gặp kéo dài 100 phút không mang lại những đột phá lớn, nhưng một số bước đi đối ứng cùng ngôn từ hòa giải cho thấy hai bên đều quan tâm đến việc giảm căng thẳng trong mối quan hệ song phương quan trọng nhất thế giới, ít nhất trong thời gian tới.

Ông Wu Se-chih, trợ lý giáo sư tại Đại học Công nghệ Hàng hải Đài Bắc, nhận xét không khí và hình ảnh tại cuộc gặp được chuẩn bị rất kỹ lưỡng. Chủ tịch Tập bày tỏ đánh giá tích cực về khả năng xử lý xung đột quốc tế của Tổng thống Trump, trong khi nhà lãnh đạo Mỹ ca ngợi ông Tập là nhà lãnh đạo xuất sắc của một quốc gia vĩ đại. Ông Wu cho rằng cả hai lãnh đạo đã nỗ lực tạo ra bầu không khí thân thiện, xây dựng, nhằm định hình tông giọng cho các cuộc đàm phán, điều này được xem là một điểm nhấn quan trọng của cuộc gặp.

Ông Andy Mok, nghiên cứu viên cao cấp tại Trung tâm Trung Quốc và Toàn cầu hóa (CCG) ở Bắc Kinh, đánh giá cuộc gặp là “tương đối tích cực”, nhờ vào những tín hiệu thay đổi trong quan điểm của phía Mỹ đối với Trung Quốc. Ông nhận định Mỹ đã điều chỉnh thái độ và kỳ vọng, xem Trung Quốc là một đối tác ngang tầm, thậm chí ở một số khía cạnh có vị thế vượt trội.

Với những kết quả được dự đoán trước, các chuyên gia cho rằng cả hai bên đều có thể ra về với sự hài lòng nhất định, mở ra một giai đoạn ổn định – ít nhất trong một năm tới, hoặc cho đến khi hai lãnh đạo thực hiện các chuyến thăm chính thức lẫn nhau.

Vùng biển tạm lắng 

Các cuộc đàm phán tại Busan diễn ra sau các cuộc thảo luận trước đó giữa quan chức thương mại Mỹ và Trung Quốc tại Kuala Lumpur, Malaysia nơi một số kết quả quan trọng đã được thảo luận trước.

Bà Su Yue, chuyên gia kinh tế tại Economist Intelligence Unit (EIU), nhận xét kết quả chung là “trung lập nhưng mang tính xây dựng”, phù hợp với những tín hiệu thị trường nhận được trước thượng đỉnh.

Theo Bộ Thương mại Trung Quốc, Mỹ đồng ý tạm hoãn trong một năm các cuộc điều tra thương mại theo Mục 301 đối với các lĩnh vực hàng hải, logistics và đóng tàu của Trung Quốc – một phần trong thỏa thuận “Giai đoạn Một” ký năm 2020 nhằm chấm dứt chiến tranh thương mại. Trung Quốc cũng tạm dừng các biện pháp trả đũa tương ứng.

Mỹ cam kết giảm 10% mức thuế đối với một số mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, trong khi Bắc Kinh sẽ điều chỉnh các biện pháp thương mại đối ứng tương ứng.

Ông Sun Chenghao, nghiên cứu viên tại Trung tâm An ninh và Chiến lược Quốc tế, Đại học Thanh Hoa, nhận định: “Các cuộc đàm phán đã xác định hướng đi và triển vọng cho các bước tiếp theo”. Ông cũng nhấn mạnh đây là lần đầu tiên có động thái giảm thuế trực tiếp, tạo điều kiện thuận lợi cho các vòng đàm phán tiếp theo.

Các biện pháp giảm hạn chế xuất khẩu cũng được đưa vào thỏa thuận. Mỹ đồng ý tạm hoãn trong một năm các quy định mở rộng hạn chế xuất khẩu đối với công ty nước ngoài có phần sở hữu liên quan đến doanh nghiệp bị Mỹ trừng phạt, trong khi Trung Quốc cũng tạm dừng các biện pháp quản lý xuất khẩu liên quan đến vật liệu đất hiếm, thiết bị và công nghệ.

Bà Su Yue đánh giá: “Động thái tạm hoãn trong một năm vượt ngoài dự đoán của thị trường, nhưng tạo áp lực để cả hai bên thực hiện các cam kết đã thông nhất”.

Theo thỏa thuận, Tổng thống Trump thông báo Trung Quốc đã đồng ý mua lượng lớn đậu nành và các sản phẩm nông sản Mỹ. Tuy nhiên, các chuyên gia lưu ý rằng trong nhiệm kỳ đầu của ông, một số cam kết tương tự chưa được thực hiện đầy đủ.

Những vấn đề đã và chưa được thảo luận

Tại Busan, hai bên cũng tái khẳng định các thỏa thuận trước đó – bao gồm cam kết đầu tư từ phía Mỹ và việc giải quyết các vấn đề liên quan đến TikTok từ phía Trung Quốc.

Đáng chú ý là những vấn đề nhạy cảm không xuất hiện trong chương trình chính thức, phản ánh nỗ lực tập trung vào duy trì ổn định quan hệ.

Ông Lim Tai Wei, chuyên gia về Đông Á, nhận định: “Các vấn đề này được giữ ngoài bàn đàm phán để ưu tiên việc gỡ bỏ hoặc tạm dừng các hạn chế. Những vấn đề khác có thể xử lý qua các kênh khác, quan trọng nhất là không làm gián đoạn các ưu tiên chính”.

Ông Trump thông báo trên chuyên cơ Không Lực Một rằng ông sẽ thăm Trung Quốc vào tháng 4 năm sau, trong khi Chủ tịch Tập sẽ có chuyến thăm Mỹ sau đó. Một số vấn đề công nghệ cao như chip tiên tiến, dù được đề cập trước thượng đỉnh, nhưng không trở thành trọng tâm. Các chuyên gia nhận định đây là kết quả của việc kiểm soát chặt chẽ chương trình nghị sự, nhằm tập trung vào những kết quả cụ thể có thể công bố.

Việc loại bỏ các vấn đề nhạy cảm cũng được coi là tín hiệu quan trọng về kiểm soát chương trình nghị sự. Ông Wu nhận định chính sự “im lặng” này cũng mang ý nghĩa chiến lược, tránh biến các vấn đề nhạy cảm thành đòn bẩy đàm phán.

Ai là bên giành thắng lợi?

Các chuyên gia đánh giá cả hai lãnh đạo Mỹ – Trung đều đạt được những kết quả đủ để tuyên bố thành công, nhưng không có bên nào giành thắng lợi quyết định.

“Cả hai bên đều lùi một bước mà không cảm thấy thua thiệt”, bà Sun nói, nhấn mạnh rằng các công bố gần như đưa mọi thứ trở lại trạng thái trước khi xảy ra căng thẳng.

Với Bắc Kinh, điều quan trọng nhất là tính nhất quán và dự đoán được của cuộc gặp. Với Washington, Tổng thống Trump dường như kiểm soát chương trình nghị sự tốt, đạt được những kết quả có thể công bố tại Mỹ, như tiến triển trong thương mại, thuế fentanyl và các hình ảnh hợp tác tích cực.

Các chuyên gia cũng nhận định việc tạm lắng căng thẳng thương mại và công nghệ giúp Chính quyền Tổng thống Trump có không gian chính trị trước kỳ bầu cử giữa nhiệm kỳ 2026. Các cơ chế theo dõi tiếp theo sẽ giúp củng cố hình ảnh và câu chuyện chính sách đối ngoại.

Cuộc gặp kéo dài khoảng 1 giờ 40 phút, ngắn hơn dự đoán, nhưng không ảnh hưởng nhiều đến kết quả bởi phần lớn công việc chuẩn bị đã hoàn tất từ trước.

Ổn định lâu dài hay tạm thời?

Các rạn nứt lâu dài vẫn tồn tại dưới những tiêu đề tích cực. Ông Wu cảnh báo rằng khi các vấn đề “sâu hơn” như Đài Loan, an ninh và công nghệ được đưa vào thảo luận, cạnh tranh chiến lược sẽ lại nổi lên.

Dù vậy, thượng đỉnh Busan mang lại thời gian và không gian để quản lý cạnh tranh một cách có dự đoán hơn. Việc tạm hoãn thuế quan và kiểm soát xuất khẩu trong một năm được xem là chiến lược “ổn định theo thời gian”.

Ông Lim nhấn mạnh những nhượng bộ thương mại, như khả năng giảm thuế fentanyl, cũng có thể mang lại lợi ích kinh tế nhất định, hỗ trợ tăng trưởng trong bối cảnh chuyển hướng chú trọng tiêu dùng nội địa.

Các cuộc thảo luận tại Busan là ví dụ về nỗ lực duy trì mối quan hệ trong khi kiểm soát kỳ vọng. Bà Sun nhận định ngoài những nhượng bộ ngay lập tức, cả hai bên dường như đang chuẩn bị cho sự ổn định lâu dài.

Hai bên cũng bày tỏ ủng hộ các hội nghị quốc tế quan trọng năm sau, như G20 do Mỹ đăng cai và APEC tại Trung Quốc. Nếu kế hoạch diễn ra đúng dự kiến, chuyến thăm Trung Quốc của ông Trump vào tháng 4 và chuyến thăm Mỹ của ông Tập sau đó sẽ tạo nên một “năm kỳ vọng chiến lược đầy đủ”.

Tạm thời, cuộc gặp tại Busan được mô tả như một “cân bằng tạm thời” – một sự tĩnh lặng có quản lý, dựa trên đối ứng vừa phải và kiềm chế có chủ ý. Bà Sun nhấn mạnh: “Đây là tạm dừng, chứ không phải hòa bình hoàn toàn”.