Thỏa thuận ngắn ngủi chỉ giúp hạ nhiệt tạm thời, khi cả Mỹ và Trung Quốc tiếp tục đẩy mạnh cuộc đua chip, đất hiếm và sức mạnh hạt nhân (trong ảnh: Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, phải, trong cuộc gặp tại Busan ngày 30/10/2025). Ảnh: THX/TTXVN
Cuộc gặp 100 phút giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Busan, Hàn Quốc hôm 30/10 đã mang lại những nhượng bộ thương mại nhất định, nhưng các chuyên gia đồng loạt cảnh báo đây chỉ là "đình chiến chiến thuật" trong cuộc cạnh tranh dài hạn giữa hai siêu cường, theo đài phát thanh RFE/RL (châu Âu tự do) và đài phát thanh quốc tế DW (Đức).
Thỏa thuận ngắn ngủi, kết quả mong manh
Thời lượng cuộc gặp chỉ kéo dài 100 phút, ngắn hơn nhiều so với dự kiến ba đến bốn giờ ban đầu. DW dẫn nhận xét của Deborah Elms, người đứng đầu chính sách thương mại tại Hinchrich Foundation ở Hong Kong, cho rằng đây là "một kết quả thú vị" khi không có thông báo chuẩn bị trước và không có cuộc họp báo chung. Theo chuyên gia Elms, cả hai bên đều chưa có sự rõ ràng về những gì có thể được công bố và lo ngại về khả năng thay đổi các cam kết.
Phản ứng thị trường phản ánh sự hoài nghi này. Đà tăng ban đầu của cổ phiếu Trung Quốc nhanh chóng lắng xuống khi các nhà đầu tư chờ đợi chi tiết cụ thể. Anna Wu, chiến lược gia tài sản chéo tại Van Eck Associates Corp, nhận định thỏa thuận được xem là "thỏa thuận ngừng bắn chiến thuật" và cảnh báo triển vọng "có thể vẫn còn biến động".
Về thuế quan, Mỹ giảm thuế fentanyl từ 20% xuống 10% để đổi lấy cam kết của Bắc Kinh cắt giảm hoạt động buôn bán loại thuốc này. Trung Quốc cũng chấm dứt lệnh cấm nhập khẩu đậu tương Mỹ - mặt hàng xuất khẩu có giá trị hàng chục tỷ USD mỗi năm, và đồng ý mua "một lượng lớn" các sản phẩm nông nghiệp khác của Mỹ.
Về đất hiếm, Trung Quốc đồng ý thỏa thuận có thời hạn một năm để đảm bảo nguồn cung các khoáng sản thiết yếu này, vốn chiếm 70-80% sản lượng toàn cầu. Bắc Kinh cũng tạm thời dỡ bỏ kiểm soát và miễn phí cảng trong một năm. Tuy nhiên, Alicia Garcia-Herrero, chuyên gia kinh tế trưởng khu vực châu Á - Thái Bình Dương tại ngân hàng Natixis, chỉ ra việc giảm thuế 10% được đưa ra mà không có chi tiết về việc nới lỏng giấy phép xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc.
Tổng thống Trump cũng tuyên bố Trung Quốc đã đồng ý sớm bắt đầu mua năng lượng của Mỹ, ám chỉ "giao dịch quy mô lớn" để mua dầu và khí đốt từ Alaska. Về chip bán dẫn, ông ám chỉ Trung Quốc có thể tăng cường mua chip của Mỹ, mặc dù không phải dòng chip Blackwell cao cấp nhất của NVIDIA.
Vấn đề cốt lõi vẫn bị bỏ qua
RFE/RL dẫn lời Zsuzsa Anna Ferenczy, học giả thuộc Viện Martens ở Brussels, nhận xét hai bên đang tìm cách ổn định quan hệ, nhưng các vấn đề cốt lõi vẫn còn nguyên. Các vấn đề nhạy cảm như eo biển Đài Loan hay việc Trung Quốc mua dầu Nga đều không được thảo luận. Tổng thống Trump chỉ nói hai bên trao đổi về cách hợp tác chấm dứt xung đột Ukraine, nhưng không công bố chi tiết.
Các vấn đề cốt lõi về cấu trúc như bảo vệ sở hữu trí tuệ, trí tuệ nhân tạo và cạnh tranh chiến lược phần lớn bị bỏ qua. Craig Singleton thuộc Quỹ Bảo vệ Dân chủ cho rằng "cuộc gặp ở Busan giúp mua thêm thời gian nhưng không tạo ra lòng tin". Hai bên vẫn đang tìm cách tận dụng thời cơ để củng cố lợi thế trong các lĩnh vực then chốt như chip bán dẫn, trí tuệ nhân tạo và chuỗi cung ứng công nghệ cao.
Cuộc đua vũ trang hạt nhân
Chỉ vài giờ trước cuộc gặp, Tổng thống Trump tuyên bố sẽ ngay lập tức nối lại các cuộc thử nghiệm hạt nhân của Mỹ lần đầu tiên sau 33 năm, tập trung vào năng lực tàu ngầm. Ông cảnh báo Trung Quốc và Nga có thể bắt kịp Mỹ về sức mạnh hạt nhân trong vòng 5 năm tới.
Chuyên gia Garcia-Herrero, đồng thời là thành viên cấp cao tại viện nghiên cứu Bruegel có trụ sở tại Brussels, nhận định: "Ông Trump biết rằng đó là nơi họ [Mỹ] có đòn bẩy, so với các vấn đề kinh tế", đồng thời nói thêm rằng thông báo này "thực sự đáng sợ". Bà cảnh báo phản ứng của thị trường có thể "rất tiêu cực nếu điều này thực sự leo thang trên mặt trận hạt nhân thay vì kinh tế".
Để đối phó với "vũ khí đất hiếm" của Trung Quốc, Tổng thống Trump cũng đã ký hàng loạt thỏa thuận khai thác khoáng sản với Australia, Nhật Bản, Malaysia, Pakistan, Thái Lan và Ukraine. Các nước G7 đã họp khẩn để tìm nguồn cung thay thế, còn EU lên kế hoạch gặp đại diện phía Trung Quốc ngày 31/10 để đàm phán về kiểm soát xuất khẩu.
Chuyên gia Ferenczy nhận định Trung Quốc đã đi quá xa khi "vũ khí hóa đất hiếm", khiến phương Tây đoàn kết hơn trong việc tìm lối thoát.
Triển vọng dài hạn
Cả nền kinh tế Mỹ và Trung Quốc vẫn đang chịu ảnh hưởng dai dẳng của cuộc chiến thương mại kéo dài gần một năm. Khủng hoảng bất động sản Trung Quốc và nhu cầu nội địa trì trệ đã làm xói mòn niềm tin người tiêu dùng. Trong khi đó, Mỹ đang phải đối mặt với áp lực lạm phát dai dẳng và sản lượng công nghiệp suy yếu.
Chuyên gia Da Wei, Giám đốc Trung tâm An ninh và Chiến lược Đại học Thanh Hoa, cho rằng hai nước không cần trở thành bạn, nhưng phải tránh trở thành kẻ thù. Tuy nhiên, cuộc cạnh tranh giữa hai siêu cường vẫn mang tính cấu trúc. Hai nền kinh tế chiếm hơn 40% GDP toàn cầu tiếp tục va chạm trong các lĩnh vực từ năng lượng, dữ liệu, công nghệ đến ảnh hưởng địa - chính trị.
Các nhà phân tích tin rằng nguy cơ leo thang trở lại vẫn rất lớn nếu không có những cải cách sâu sắc hơn hoặc hợp tác bền vững. Thỏa thuận đình chiến thương mại ở Busan chỉ là "khoảng nghỉ chiến lược" trong cuộc đấu dài hơi, và căng thẳng trong lĩnh vực hạt nhân, công nghệ và tài nguyên chiến lược sẽ tiếp tục quyết định cục diện toàn cầu trong thập niên tới.