Binh sĩ Ukraine nã pháo tự hành 2S7 Pion tại vùng Donetsk về phía mặt trận Nga, ngày 27/9/2024. Ảnh: Reuters/TTXVN
Theo nhận định của Miro Popkhadze, thành viên cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Toàn cầu Delphi và thành viên tại Viện nghiên cứu Chính sách Đối ngoại (FPRI), với trang tin realcleardefense.com mới đây, trong bối cảnh xung đột Ukraine kéo dài, cộng đồng quốc tế, đặc biệt là các quốc gia phương Tây, đã nỗ lực tìm kiếm một lối thoát ngoại giao. Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump đã và đang tập trung vào ngoại giao để thúc đẩy ngừng bắn, sử dụng các công cụ như trừng phạt và viện trợ quân sự để buộc Moskva và Kiev ngồi bàn đàm phán.
Tuy nhiên, những nỗ lực này dường như thất bại. Một loạt các cuộc gặp gỡ tại Saudi Arabia, Thổ Nhĩ Kỳ hay ở Alaska đều cho thấy cả Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) dường như không có đủ ảnh hưởng để buộc hai bên ngừng bắn, chưa nói đến một thỏa thuận hòa bình lâu dài. Sự thật phũ phàng là bất kỳ giải pháp hòa bình nào cũng không thể đạt được nếu không giải quyết một yếu tố quan trọng, thường bị bỏ qua: Trung Quốc.
Chuyên gia Popkhadze lưu ý, sau cuộc xung đột ở Ukraine năm 2022, vị thế của Nga đã thay đổi đáng kể. Các lệnh trừng phạt cứng rắn từ phương Tây đã cô lập Moskva, đẩy nước này ra khỏi các thị trường truyền thống và buộc phải xoay trục hoàn toàn sang châu Á. Trung Quốc đã nhanh chóng lấp đầy khoảng trống đó, trở thành nguồn tài chính chủ chốt cho nền kinh tế, nhà nhập khẩu lớn nhất dầu khí và là nhà cung cấp hàng tiêu dùng cùng công nghệ thiết yếu cho Nga. Có thể nói, chiến dịch quân sự, nền kinh tế và năng lực công nghệ của Nga ngày càng dựa vào Trung Quốc.
Trong bối cảnh trên, cuộc chiến Ukraine đã mang lại những lợi ích chiến lược bất ngờ cho Trung Quốc. Bắc Kinh mua nhiên liệu hóa thạch của Moskva với giá chiết khấu, đảm bảo nguồn năng lượng giá rẻ. Đồng thời, các công ty Trung Quốc đã thay thế các đối thủ phương Tây, xuất khẩu một loạt sản phẩm từ chất bán dẫn, xe cộ, thiết bị điện tử đến máy công cụ, củng cố vị thế trên thị trường Nga. Sự mất cân bằng kinh tế này nguy cơ khiến ngành công nghiệp quốc phòng Nga ngày càng phụ thuộc vào các nhà cung cấp Trung Quốc. Đáng chú ý, cuộc chiến còn biến Ukraine thành một "phòng thí nghiệm" cho Trung Quốc, nơi các thiết bị và chiến lược quân sự được thử nghiệm và nghiên cứu trực tiếp trên chiến trường.
Tác động với Nga không chỉ dừng lại ở kinh tế hay quân sự mà còn lan ra cả tầm ảnh hưởng địa chính trị. Từng được coi là “sân sau” của Nga, các khu vực như Trung Á và Nam Kavkaz giờ đây ngày càng nghiêng về phía Trung Quốc thông qua các sáng kiến như “Vành đai và Con đường” (BRI). Trong khi Nga bị sa lầy vào cuộc chiến ở Ukraine, Trung Quốc lại nổi lên như một đối tác đáng tin cậy và ít gây đe dọa hơn. Sự mất ảnh hưởng này càng củng cố vị thế của Bắc Kinh như một thế lực thống trị khu vực, làm suy yếu tầm ảnh hưởng truyền thống của Moskva.
Chuyên gia Popkhadze nhấn mạnh, tất cả những yếu tố trên cho thấy Trung Quốc có thể có tiếng nói nhất định với Nga để ngừng bắn ở Ukraine. Trung Quốc hiện là nguồn cung thực sự giúp duy trì nền kinh tế và các ngành công nghiệp của Nga. Nếu Bắc Kinh rút lại dù chỉ một phần hỗ trợ hoặc hợp tác, kinh tế Nga sẽ có nguy cơ gặp thách thức lớn. Điều này khiến Bắc Kinh, chứ không phải Washington hay Brussels, trở thành nhân tố có ảnh hưởng thực sự đến quyết định kéo dài hay chấm dứt cuộc chiến của Moskva với Kiev.
Về phần mình, ông Mykhailo Podoliak, cố vấn của Chánh Văn phòng Tổng thống Ukraine, nói với hãng thông tấn độc lập UNIAN (Ukraine) rằng, việc đóng băng chiến sự ở tiền tuyến đang được xem xét như một trong những kịch bản để chấm dứt giao tranh.
"Thực tế mà nói, đúng vậy, một trong những kịch bản có thể xảy ra là đóng băng ở tuyến đầu. Và Tổng thống (Ukraine Volodymyr Zelensky) đang thảo luận về điều này. Nhưng tôi nghĩ rằng quyết định về kịch bản, cũng là kịch bản cuối cùng, sẽ do tổng thống đưa ra", ông Podoliak nói. Theo ông Podoliak, các cuộc tham vấn vẫn đang diễn ra giữa Tổng thống Zelensky và các nhà lãnh đạo châu Âu.
"Chúng tôi đang có một quá trình đàm phán tốt đẹp với các đối tác Mỹ. Tôi nghĩ rằng sau các sự kiện ở Bắc Kinh và Thiên Tân, Mỹ sẽ nhìn nhận thực tế hơn về những gì đang diễn ra trên thế giới: loại hình tái cấu trúc nào đang diễn ra, ai sẽ thống trị. Nếu muốn quá trình tái cấu trúc này không mang tính chống Mỹ, chúng ta cần đầu tư vào Ukraine", ông Podolyak phát biểu.
Trong khi đó, Tổng thống Zelensky đã loại trừ khả năng Trung Quốc có thể đóng vai trò là nước bảo đảm an ninh trong trường hợp có một thỏa thuận hòa bình trong tương lai với Nga để chấm dứt chiến sự. Phát biểu của tổng thống Ukraine được đưa ra sau các cuộc thảo luận giữa các nhà lãnh đạo Mỹ và châu Âu về cách thành lập lực lượng gìn giữ hòa bình trong tương lai tại Ukraine nếu xung đột kết thúc.
"Tại sao Trung Quốc không được bảo đảm an ninh? Thứ nhất, Trung Quốc đã không giúp chúng tôi chấm dứt cuộc chiến này ngay từ đầu. Thứ hai, Trung Quốc đã giúp Nga bằng cách mở cửa thị trường thiết bị bay không người lái”, ông Zelensky nói.
Vào tháng 4 năm nay, Tổng thống Zelensky cáo buộc Trung Quốc cung cấp vũ khí cho Nga và hỗ trợ sản xuất vũ khí. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ninh đã phủ nhận những tuyên bố này và gọi chúng là "vô căn cứ" và "thao túng chính trị".
Theo Trung tâm Phân tích Chính sách châu Âu, cả EU và Mỹ đều cho rằng Trung Quốc giúp Nga lách lệnh trừng phạt và tiếp tục giao dịch với Moskva về năng lượng, điện tử, hóa chất và linh kiện vận tải.