'Giấc mơ đang chết' có thể hồi sinh?

Một năm trước, Chính phủ Anh đã trải qua thời kỳ biến động mạnh khi các quan chức hàng đầu trong nội các của Thủ tướng Theresa May lần lượt từ chức để phản đối kế hoạch duy trì quan hệ thương mại thân thiết với Liên minh châu Âu (EU) hậu Brexit, trong đó có cựu Ngoại trưởng Boris Johnson.

Sự ra đi của ông Johnson khi đó từng được Chủ tịch EU Donald Tusk ví như Brexit - chỉ tiến trình Anh rời EU - bị "ngắt nguồn điện", bởi cựu Ngoại trưởng Anh là người dẫn đầu chiến dịch vận động ủng hộ Brexit trong cuộc trưng cầu ý dân năm 2016.

Nhưng với tất cả những diễn biến rối loạn và khó dự đoán của tiến trình chuyển mình quan trọng nhất trong lịch sử Anh sau Chiến tranh thế giới thứ Hai, có lẽ ít ai ngờ rằng chỉ một năm nửa tháng sau, ông Johnson đã quay trở lại với một vị thế khác hẳn, quyền lực hơn khi đảm nhận vai trò lãnh đạo đảng Bảo thủ cầm quyền và cũng là thủ tướng tiếp theo thay thế bà Theresa May.

Chiến thắng của cựu Ngoại trưởng Johnson trong cuộc bỏ phiếu tại đảng Bảo thủ không gây bất ngờ bởi ngay từ khi Thủ tướng Theresa May tuyên bố từ chức, mở đường cho đảng cầm quyền thay lãnh đạo, ông Johnson đã được dự đoán là ứng cử viên nặng ký nhất. Việc một chính trị gia luôn ủng hộ Brexit từ đầu tới cuối lên lãnh đạo nước Anh được cho sẽ mang lại một sức mạnh mới cho phe ủng hộ Brexit và cũng không ít kỳ vọng rằng lập trường cứng rắn của ông Johnson sẽ khai thông thế bế tắc hiện tại.

Ông Johnson, 55 tuổi, từng là cựu Thị trưởng London (2008-2016) và cựu Ngoại trưởng Anh (2016-2018). Ngay từ khi nước Anh nóng dần lên với những phong trào vận động ủng hộ hay phản đối Brexit trong cuộc trưng cầu ý dân năm 2016, ông đã luôn kiên trì lập trường rời EU với cam kết mở ra một kỷ nguyên mới độc lập và tự chủ cả về kinh tế và chính trị cho Vương quốc Anh đầy kiêu hãnh. Và trong cuộc vận động bỏ phiếu lựa chọn lãnh đạo mới của nước Anh hơn 1 tháng vừa qua, ông Johnson vẫn đề cao tinh thần Brexit với chủ trương "Brexit hay là chết".

Ngay sau khi có thông tin giành chiến thắng, điều đầu tiên vị chính trị gia này khẳng định là Brexit sẽ diễn ra vào “đêm Halloween” 31/10 tới dù có hay không có thỏa thuận và ưu tiên chính sách tái đàm phán thỏa thuận Brexit với EU.

Tuy nhiên, thực hiện cam kết này không phải điều dễ dàng. Xét các yếu tố bên ngoài, cho tới nay EU chưa từng nhượng bộ trước mọi đề xuất của Anh liên quan tới đàm phán lại thỏa thuận Brexit, với khẳng định thỏa thuận được ký kết hồi cuối năm 2018 là "lựa chọn tốt nhất có thể".

Hai lần trì hoãn Brexit và một tuyên bố từ chức sau mọi nỗ lực của Thủ tướng May đã chứng minh rằng lập trường này của EU là không thể lung lay. Ngay cả khi mọi thứ trở nên hỗn loạn, các nguy cơ Brexit không diễn ra hoặc Brexit không thỏa thuận ngày càng tăng cao, EU vẫn khăng khăng "không đàm phán lại", mặc dù phần lớn lãnh đạo EU không muốn bị chỉ trích vì để Anh "rơi xuống vách đá", hay tạo ra thất bại ngoại giao ghê gớm làm EU xa lánh nước Anh và khiến mối quan hệ tương lai của hai bên càng thêm tồi tệ.

Khả năng được cho “lý tưởng hơn cả” là ông Johnson sẽ đưa ra một thỏa thuận mới thay thế thỏa thuận 3 lần bị quốc hội bác bỏ của bà May. Tuy nhiên, ông thừa nhận việc đưa ra một thỏa thuận mới sẽ tốn nhiều thời gian khi thỏa thuận hiện tại đã mất 17 tháng để thương lượng. Kỳ nghỉ mùa hè và sự chuyển giao lãnh đạo ở London và Brussels khiến các cuộc đối thoại chính thức phải kéo dài nhiều tuần trong tháng 9 và 10. Trong khi đó, từ nhiều tháng qua, 27 lãnh đạo EU đã không ngừng nói rằng họ giờ sẽ chỉ xem xét khi nhận được tài liệu riêng rẽ và có sức thuyết phục lớn, trong đó định hình mối quan hệ tương lai giữa Anh và EU.

Mặt khác, ông Johnson đã dùng khẩu hiệu "Brexit hoặc chết" như một đòn chiến lược để gia tăng sức ép với EU, song chiến lược này lại vấp phải một trở ngại to lớn từ nội bộ nước Anh. Kịch bản không thỏa thuận là bước đi mà vô số nhà đầu tư và kinh tế đã cảnh báo sẽ tạo ra những biến động mạnh trên thị trường thế giới, đẩy nền kinh tế thứ năm thế giới vào tình trạng suy thoái, thậm chí hỗn loạn. Đây cũng là kịch bản sẽ làm suy yếu vị thế của London như trung tâm tài chính hàng đầu thế giới.

Brexit không thỏa thuận là điều lâu nay Quốc hội Anh luôn phản đối, bởi vậy đã có không ít nỗ lực để xây dựng điều luật ngăn cản thủ tướng tiếp theo của Anh thúc đẩy kế hoạch này. Nguy cơ với ông Johnson càng lớn hơn khi tại Quốc hội Anh, đảng Bảo thủ hiện nay không đạt đa số mà phải dựa vào đảng Hợp nhất Dân chủ ở vùng Bắc Ireland để thúc đẩy các đề xuất.

Một giải pháp từng được nhắc tới là ông Johnson có thể sẽ hóa giải những thách thức hiện tại, bắt đầu bằng việc đưa "những nội dung tốt nhất" của thỏa thuận hiện tại ra để quốc hội thông qua. Những nội dung này bao gồm các vấn đề không gây tranh cãi như quyền lợi của công dân EU và mở rộng các hiệp ước hợp tác an ninh và ngoại giao.

Đương nhiên, ông Johnson sẽ không đưa điều khoản "rào chắn", vốn là điều khoản gây tranh cãi lớn nhất, ra bỏ phiếu. Có thể ông sẽ thực hiện chính sách "sự nhập nhằng có lợi", tức là "hóa đơn ly hôn" khoảng 39 tỷ bảng Anh (49 tỷ USD) sẽ chỉ được thanh toán chừng nào hai bên đạt được một thỏa thuận mới, qua đó buộc Brussels phải chấp nhận một thỏa thuận tạm thời. Thỏa thuận này là sự pha trộn giữa "các giải pháp dựa trên công nghệ" và các thỏa thuận miễn trừ để việc lưu thông tự do qua lại biên giới Ireland trong khoảng thời gian tạm thời nêu trên tiếp diễn.

Ông Johnson từng ngụ ý rằng mọi thứ sẽ được giải quyết "một cách đúng đắn” trước khi diễn ra cuộc bầu cử của Anh vào tháng 5/2022.

Trong trường hợp những tính toán của ông không được như ý, đối đầu và bế tắc chính trị giữa chính phủ và hạ viện Anh xung quanh Brexit tiếp diễn, mà cũng không có sự nhượng bộ nào từ phía EU, thủ tướng mới sẽ buộc phải tổ chức bầu cử sớm với kết quả rất khó dự báo.

Các cuộc thăm dò dư luận do một loạt  hãng tư vấn tại Anh thực hiện trên toàn quốc thời gian qua cho thấy tỷ lệ ủng hộ rất sít sao giữa các chính đảng. Công đảng giành được 23% ủng hộ, đảng Bảo thủ nhận được 22%, đảng Brexit có 21%, trong khi đảng Dân chủ Tự do được 19%.

Trong lá thư từ chức gửi bà May cách đây một năm, ông Johnson từng nhắc tới "giấc mơ Brexit" mà ở đó người dân Anh có một tương lai tự quyết chính sách nhập cư, tiết kiệm những khoản tiền khổng lồ phải đóng góp cho chi phí chung của toàn EU khi còn là thành viên, và trên hết là quyền tự quyết về luật pháp dựa trên lợi ích của người dân quốc gia này. Khi từ chức để phản đối kế hoạch duy trì quan hệ thương mại gần gũi với EU, mà ông cho là biến một quốc gia độc lập thành một quốc gia "thuộc địa" của EU, cựu Ngoại trưởng Anh đã nói "giấc mơ đang chết dần". Giờ đây, ông đang được trao cơ hội hồi sinh “giấc mơ” ấy, nhưng liệu những kinh nghiệm của một chính trị gia kỳ cựu có thể giúp ông tìm kiếm một ánh sáng nhỏ le lói cho bức tranh Brexit ảm đạm, đầy rẫy những chia rẽ và xung đột ở cả trong và ngoài nước Anh hay không?

Việc ông Boris Johnson luôn tin vào Brexit và tin vào nước Anh chính là lý do nhiều người tin rằng ông có thể sẽ thành công. Với kinh nghiệm hai lần giành chiến thắng trong cuộc bầu cử ở London, cùng tinh thần hăng hái, lạc quan và dễ gần, ông Johnson được đánh giá có những khả năng phù hợp. Nếu được kết hợp với các chính sách cần thiết để thực hiện Brexit thành công và mang lại sự thịnh vượng đến mọi miền đất nước, ông có thể vực dậy hình ảnh của đảng Bảo thủ, đưa Anh thoát khỏi những nguy cơ hiện tại và tiến lên phía trước.

Thực tế rằng ông Johnson lên cầm quyền khi chỉ còn 3 tháng trước hạn chót Brexit, trong khi những rối loạn, ngổn ngang và chia rẽ vốn đã khiến hai đời thủ tướng Anh đã phải từ chức vẫn còn nguyên vẹn, thậm chí còn chồng chất hơn. Việc hàng loạt quan chức chính phủ đã và tuyên bố sẽ từ chức vì bất đồng với chính sách Brexit của ông Johnson cũng đã dự báo chặng đường khó khăn đối với vị thủ tướng mới của nước Anh khi tìm cách hồi sinh “một giấc mơ đang chết”.