Trang bình luận quân sự của Báo Độc lập (Nga) đánh giá năm 2013, khu vực chịu bất ổn do “Mùa xuân Arab” tiếp tục mở rộng. Bổ sung thêm vào bức tranh này là các nước khu vực Sahel ở Trung Phi rung chuyển bởi những cuộc nổi dậy của dân chúng và xung đột vũ trang giữa các thế lực khác nhau.Một trong những tác nhân chính trên diễn đàn quốc tế là chủ nghĩa Hồi giáo hiếu chiến. Châu Phi bắt đầu phân chia lại lãnh thổ, sự tan vỡ các quốc gia thành lãnh địa bộ lạc. Chủ nghĩa ly khai kèm theo các cuộc nội chiến sắc tộc và tôn giáo. Thay cho xung đột giữa các quốc gia là xung đột trong nội bộ quốc gia.
Cuộc chiến tranh đẫm máu ở Syria là một trong 10 sự kiện quân sự được báo Nga bình chọn. Ảnh: AFP/TTXVN |
Vai trò của lực lượng gìn giữ hòa bình quốc tế thay đổi. Thay vì vai trò biệt lập và quan sát viên, họ ngày càng trở thành lực lượng can thiệp, hỗ trợ quân sự cho một trong các bên xung đột. Có thể xem việc thủ tiêu vũ khí hóa học ở Syria và tạm ngừng chương trình hạt nhân của Iran là kết quả tích cực và thành công chiến lược.
Cuộc chạy đua vũ trang chuyển dịch từ châu Âu và châu Mỹ, vốn bị bao trùm bởi khủng hoảng kinh tế - tài chính, sang khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Vấn đề tranh chấp biển đảo đã kéo Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc... vào cuộc chạy đua vũ trang.
Trang mạng trên của Nga cũng công bố bảng xếp hạng truyền thống những sự kiện quân sự quan trọng nhất năm 2013 đã tạo ra thay đổi địa - chính trị to lớn, gây ảnh hưởng rõ rệt tới an ninh toàn cầu hay khu vực, và có ý nghĩa lớn với quân đội các nước quan trọng nhất trên thế giới như sau:
1. Chiến tranh ở SyriaBắt đầu mùa hè 2011, cuộc chiến ở Syria biến thành cuộc xung đột toàn cầu giữa các nhánh tôn giáo Hồi giáo Sunny và Shiite. Quân nổi dậy Sunny được các chế độ quân chủ ở Vùng Vịnh tài trợ và trang bị vũ khí. Sát cánh cùng họ là các tay súng đến từ hơn 70 quốc gia trên thế giới.
Chính phủ Syria, đại diện cho thiểu số người Alawite, nhận được sự ủng hộ của Iran, người Shiite ở Iraq, nhóm Hezbollah ở Leban, cũng như hỗ trợ tài chính của người Shiite ở một số nước Arab. Thực tế trên lãnh thổ Syria diễn ra cuộc chiến tranh giành quyền thống trị hoàn toàn thế giới Hồi giáo giữa Saudi Arabia và Iran.
Nhóm đối lập Quân đội Syria Tự do, được Mỹ và EU trang bị vũ khí, thực tế đã loại khỏi cuộc xung đột vì phần lớn các nhóm vũ trang của tổ chức này chạy sang phía người Hồi giáo. Nếu không được cung cấp quy mô lớn vũ khí và người từ bên ngoài, phe đối lập ở Syria đã thua cuộc từ lâu.
Theo tính toán của các chuyên gia quốc tế, cuộc chiến ở Syria đến nay làm gần 130.000 dân thường thiệt mạng, 2 triệu người sống trong trại tị nạn ở các nước láng giềng. Gần 5 triệu người khác, chủ yếu là các cộng đồng tôn giáo và sắc tộc thiểu số, trong đó có người Cơ đốc, phải di tản sang các nước khác.
2. Mali: Chiến dịch ServalNăm 2012, người Tuareg, chạy khỏi Libya, liên minh với các nhóm Hồi giáo chiếm giữ một phần lớn lãnh thổ Mali và tuyên bố thành lập nhà nước độc lập Azawad. Tuy nhiên, tháng 7/2013, toàn bộ Azawad nằm dưới quyền kiểm soát của các phần tử Hồi giáo có liên hệ với al-Qaeda, sau khi đánh đuổi các tay súng Tuareg. Vùng lãnh thổ bị chiếm được tuyên bố là nhà nước Hồi giáo Azawad, thực thi luật Sharia. Đã diễn ra cuộc khủng bố chống lại người dân địa phương theo đạo Hồi một cách không đúng đắn. Kế hoạch tiếp theo là chiếm toàn bộ Mali.
Đây là lần đầu tiên, một quốc gia bị xâm lược vũ trang bởi các nhóm quân sự bất hợp pháp hình thành trên lãnh thổ các nước láng giềng không thù địch. Tháng 10/2012, Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (HĐBA LHQ) đã cho phép triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình châu Phi ở Mali, song không tìm ra nguồn tiền tài trợ cho việc này.
Tháng 1/2013, các phần tử Hồi giáo phát động cuộc tấn công, chiếm thành phố Konna, mở đường tới miền nam Mali. Quân đội chính phủ không có khả năng chặn bước tiến của kẻ địch. Từng bày tỏ ý định giúp đỡ, Pháp đã khẩn trương đưa quân đến Mali. Chiến dịch Serval bắt đầu ngày 11/1/2013.
Máy bay chiến đấu Pháp ném bom các trại và vị trí của lực lượng Hồi giáo. Binh sĩ tham chiến chiến trường chủ yếu là lính Mali và lính gìn giữ hòa bình của Chad. Chính vì thế, Pháp chỉ tổn thất 3 người trong 1 tháng giao tranh. Sau đó người Tuareg, chấp nhận quyền tự trị khiêm tốn, cũng quay sang phe chính phủ. Vào tháng 2, lãnh thổ Azawad hoàn toàn được giải phóng, lực lượng Hồi giáo rút lên núi ẩn náu, hay tan rã. Thỉnh thoảng mới tập kích.
Trong thời gian giao tranh, lực lượng Hồi giáo ngày 16/1 đã tập kích ở Algeria, bắt hơn 600 con tin, trong đó có người nước ngoài, tại mỏ khí đốt ở thành phố Amenas, để đòi Pháp phải rút quân. Ngày 19/1, lực lượng an ninh Algeria kết thúc chiến dịch giải phóng con tin. 37 người nước ngoài thiệt mạng, 5 người mất tích.
3. Nguy cơ chiến tranh hạt nhân trên Bán đảo Triều TiênNgày 12/2/2013, Triều Tiên tiến hành vụ nổ hạt nhân dưới lòng đất công suất 5-7Kt. Đáp lại HĐBA LHQ áp đặt thêm các biện pháp trừng phạt Bình Nhưỡng. Triều Tiên phản ứng bằng cách xé bỏ thỏa thuận không xâm lược với Seoul, ban bố tình trạng chiến tranh, vô hiệu hóa tuyên bố chung đàm phán 6 bên về phi hạt nhân hóa Bán đảo Triền Tiên, nói rằng tuyên bố này từ lâu đã vô hiệu. Không quân Mỹ và Hàn Quốc bắt đầu cuộc tập trận chung thường niên. Bình Nhưỡng đã đe dọa tấn công hạt nhân. Mỹ ngừng thử tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM) Minuteman III để không làm tình hình xấu đi.
Bộ chỉ huy tối cao Triền Tiên ngày 15/4 ra tối hậu thư cho Hàn Quốc, yêu cầu ngừng các hành động thù địch. Triều Tiên cũng cam kết có thể sẽ tấn công kẻ thù mà không báo trước. Các tên lửa đạn đạo được đưa tới sát biên giới với Hàn Quốc. Không ít tuyên bố hiếu chiến và cam kết tấn công phủ đầu đã được đưa ra. Trong nhiều tuần, thế giới nằm bên bờ vực một cuộc chiến tranh hạt nhân. Cuối tháng 4, chính quyền Triều Tiên tuyên bố muốn nối lại hoạt động tất cả các cơ sở của trung tâm nghiên cứu hạt nhân Yongbyon. Tuy nhiên những ngôn từ hiếu chiến sau đó hạ nhiệt. Ngày 29/5, truyền thông Triều Tiên đưa tin Hàn Quốc đã đưa ra đề xuất ký hiệp ước hòa bình.
4. “Vụ Snowden”Cựu nhân viên Cơ quan Tình báo Quốc gia (NSA) Mỹ Edward Snowden đã chuyển cho truyền thông hàng trăm nghìn tài liệu mật, cho thấy các cơ quan tình báo Mỹ nghe lén điện thoại và thư điện tử của hàng nghìn người trên thế giới, trong đó có lãnh đạo nhiều nước, kể cả các đồng minh gần gũi của Mỹ, điều châm ngòi cho một vụ tai tiếng quốc tế lớn.
Nhiều quốc gia đã tiến hành điều tra các hoạt động bất hợp pháp của tình báo nước họ và Mỹ. Mỹ chuẩn bị cải tổ NSA và gói văn bản luật hạn chế do thám công dân nước này. Đại diện của NSA cho rằng điều này sẽ hủy hoại hệ thống chống khủng bố cũng như làm giảm hiệu quả hoạt động của họ. Snowden được trao quyền tị nạn tại Nga, còn ở Mỹ anh phải đối mặt với án tù nhiều năm.
5. Tiêu hủy vũ khí hóa học của SyriaSyria là 1 trong 7 quốc gia không ký Công ước cấm Vũ khí hóa học 1993. Tuy nhiên đến ngày 23/7/2012, nước này chính thức công nhận việc sở hữu vũ khí hóa học. Theo trang mạng Nga, trong cuộc nội chiến ở Syria, phe đối lập đã nhiều lần sử dụng các chất độc, rồi đổ lỗi cho quân đội Syria. Điều này được thực hiện với mục địch khiêu khích, lôi kéo phương Tây vào cuộc xung đột, khi Mỹ và các nước thành viên NATO đe dọa sử dụng vũ lực trong trường hợp Tổng thống Bashar al-Assad sử dụng vũ khí hủy diệt hàng loạt (WMD).
Ngày 21/8/2013 phe đối lập bịa đặt thông tin về vụ tấn công hóa học của quân đội chính phủ, khiến hơn 1.000 người thiệt mạng. Phương Tây bắt đầu chuẩn bị tấn công Syria. Tuy nhiên, theo khuyến cáo của Tổng thống Nga Vladimir Putin, ngày 14/9, Syria đã ký “Công ước Cấm phát triển, sản xuất, tàng trữ và sử dụng vũ khí hóa học và tiêu hủy chúng” cũng như công bố chi tiết các địa điểm lưu giữ vũ khí hóa học. Dưới sự giám sát của quốc tế, thiết bị chế tạo vũ khí hóa học được thủ tiêu. Năm 2014, tất cả các chất độc hại sẽ được tiêu hủy.
Phương Tây rút lại việc sử dụng vũ lực chống Syria. Cộng đồng quốc tế ca ngợi sự kiện này là thắng lợi lớn của Nga.
6. Thỏa thuận hạt nhân với IranTân Tổng thống Iran, Hassan Rouhani chọn con đường cải cách kinh tế và đối thoại với phương Tây. Đêm 24/11 tại Geneva, Iran và nhón P5+1 đã ký thỏa thuận nới lỏng trừng phạt kinh tế đổi lấy việc nước này tạm ngừng chương trình hạt nhân của mình. Thời hạn thỏa thuận là 6 tháng. Đây là bước đi đầu tiên.
Iran cam kết không làm giàu uranium quá mức 5% và “làm nghèo” xuống mức này khí uranium hexafluoride nồng độ 19,75%. Iran chưa làm chủ công nghệ sản xuất uranium kim loại và chưa bao giờ làm giàu uranium trên mức 20%, ngưỡng được xem là cao và bị các hiệp ước quốc tế cấm. Cùng lúc, Iran sẽ ngừng xây dựng lò phản ứng nước nặng, tất cả các cơ sở hạt nhân nước này được thanh tra IAEA liên tục giám sát. Iran cũng không lắp đặt thêm các máy li tâm.
Đổi lại, nhóm P5+1 (Mỹ, Nga, Trung Quốc, Anh, Pháp, cùng với Đức) thừa nhận quyền của Iran đối với chương trình hạt nhân và làm giàu uranium hòa bình trong tương lai, với điều kiện chương trình này được IAEA giám sát. Trừng phạt được nới lỏng trong lĩnh vực quyền giao dịch dầu, khí đốt và vàng của Iran. Các biện phát trừng phạt Ngân hàng Trung ương và 20 ngân hàng lớn của Iran vẫn được duy trì. Tuy nhiên nếu Tehran thực thi đúng các điều kiện trong thỏa thuận, trong vòng 6 tháng tới sẽ không có thêm các biện pháp trừng phạt nước này.
Tổng thống Mỹ Barack Obama tuyên bố trên truyền hình rằng trong vòng 6 tháng sẽ hoàn tất một thỏa thuận toàn diện với Iran. Israel và Saudi Arabia không thỏa mãn với thỏa thuận này. Còn Nga cho rằng thỏa thuận đã loại bỏ nguyên nhân dẫn tới việc Mỹ thiết lập hệ thống phòng thủ tên lửa.
7. Bộ Quốc phòng Nga sửa saiLãnh đạo Bộ Quốc phòng Nga, đứng đầu là Bộ trưởng Sergei Shoigu trong năm 2013 đã khôi phục khả năng sẵn sàng chiến đấu của Lực lượng vũ trang. Nga tích cực xây dựng, hiện đại hóa và tân trang các trại, căn cứ, sân bay quân sự, kể cả tại Bắc Cực. Ngừng một loạt đơn hàng dưới thời lãnh đạo tiền nhiệm Bộ Quốc phòng.
Điểm mới của Bộ Quốc phòng Nga là tiến hành các cuộc kiểm tra không báo trước, chuyển sang các cuộc tập trận qui mô lớn với sự tham gia của tất cả các quân chủng phối hợp với các cơ quan thực thi luật pháp khác như Bộ Nội vụ, trong đó có lính trực thuộc Bộ Nội vụ, Cơ quan an ninh liên bang, Bộ Tình trạng khẩn cấp và nhà chức trách địa phương. Các cuộc kiểm tra đã cho thấy các vấn đề về huấn luyện quân sự, phối hợp tác chiến và làm tăng khả năng sẵn sàng chiến đấu.
8. Nổ bom tại marathon ở Boston Vụ tấn công khủng bố liều lĩnh nhất trong năm diễn ra ở Boston (Mỹ) gần vạch đích cuộc đua marathon thường niên truyền thống – trong 12 giây, 2 quả bom đã phát nổ. 3 người thiệt mạng, hơn 260 người bị thương. Tổ chức và thực hiện vụ tấn công khủng bố là anh em nhà Tsarnaev người Chechen: Tamerlan (26 tuổi) và Dzhokhar (20 tuổi), cư dân lâu năm tại Mỹ đã nhận được trợ cấp.
Vài ngày sau khi Tamerlan bị bắn hạ, Dzhokhar bị thương cũng bị bắt. Đây là vụ khủng bố mà những kẻ tham gia không liên hệ trực tiếp tới các tổ chức cực đoạn, và được tiến hành chống lại đất nước đã cưu mang mình.
Vụ tấn công khủng bố này hoàn toàn có thể ngăn ngừa trước. Trong trường hợp anh em nhà Tsarnaev, Cơ quan an ninh LB Nga (FSB) đã cảnh báo tình báo Mỹ. Tuy nhiên Mỹ cho rằng những người Chechen này cần được hỗ trợ chứ không phải giám sát.
9. Nội chiến ở Nam SudanNam Sudan – quốc gia trẻ nhất thế giới, tách khỏi Sudan dưới sự trợ giúp của các nước phương Tây, một lần nữa trở thành điểm nóng. Cuộc xung đột giữa các sắc tộc nổ ra và biến thành nội chiến.
Tổng thống Salva Kiir, đại diện cho bộ lạc Dinka, đã cách chức Phó Tổng thống Riek Machar và các bộ trưởng của bộ lạc Nuer vốn nắm mọi quyền lực. Đêm 16/12, binh sĩ người Nuer làm binh biến. Tại thủ đô Juba, giao tranh bùng phát với xe tăng và pháo. Nam Sudan bắt đầu các cuộc thảm sát sắc tộc.
Phiến quân tấn công căn cứ của lực lượng gìn giữ hòa bình quốc tế. Kenya, Uganda và Mỹ đưa một lượng nhỏ quân vào Nam Sudan để sơ tán công dân. Đụng độ diễn ra không chỉ giữa các binh sĩ bị chia rẽ, mà cả giữa các công nhân làm việc tại mỏ dầu. Hàng trăm người đã thiệt mạng. Xung đột cũng có nguy cơ lan sang các nước láng giềng.
10. Nội chiến ở CH Trung Phi:Tại CH Trung Phi (CAR) diễn ra các cuộc đụng độ giáo phái, và bùng phát thành nội chiến. Tháng 3/2013 thủ lĩnh nhóm vũ trang Hồi giáo Seleka, Michel Djotodia phế truất Tổng thống François Bozizé và tự phong làm tổng thống. Phương Tây rộng lượng chấp nhận tổng thống mới với cam kết trong vòng 18 tháng tổ chức bầu cử. Tuy nhiên các đội vũ trang vô kỷ luật của Seleka trải khắp đất nước đã tiến hành diệt chủng đẫm máu người Thiên chúa giáo.
Tại CAR, 50% dân số là người Thiên chúa, 35% là người tôn thờ truyền thống, và chỉ 15% là người Hồi giáo. Vì thế trong các đội của Seleka có rất nhiều lính đánh thuê người Chad và Sudan. Đáp lại, người Thiên chúa thành lập các đội tự vệ và nhóm vũ trang “Anti-balaka” tiến hành khủng bố trả đũa người Hồi giáo. Số người ti nạn đã đạt tới 0,5 triệu trong khi dân số CAP là 5,1 triệu. Cuối tháng 11 đầu tháng 12, tại thủ đô Bangui, ít nhất 600 người đã thiệt mạng.
Để bảo vệ thiểu số người Hồi giáo, cùng với các biện pháp trừng phạt, HĐBA LHQ ngày 6/12 đã tiến hành chiến dịch gìn giữ hòa bình với 1.600 lính Pháp, 2.500 lính Liên minh châu Phi. Số lính châu Phi có thể tăng lên 6.000. Nhiệm vụ của các binh sĩ gìn giữ hòa bình là giải giáp các phe tham chiến. Một số lính Pháp và Chad đã thiệt mạng. EU không tài trợ cho hoạt động này, Mỹ cung cấp 100 triệu USD. Còn Pháp muốn tăng cường ảnh hưởng ở châu Phi.
Duy Trinh