Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae Myung phát biểu họp báo tại Seoul. Ảnh: Yonhap/TTXVN
Trong bối cảnh thế giới vẫn đang tập trung vào cuộc xung đột khốc liệt tại Ukraine và thảm kịch nhân đạo ở Gaza, một sự thay đổi lặng lẽ nhưng đầy tham vọng đang diễn ra tại một trong những khu vực quân sự hóa căng thẳng nhất hành tinh: Bán đảo Triều Tiên. Tân Tổng thống Hàn Quốc, ông Lee Jae Myung, vừa nhậm chức sau một cuộc khủng hoảng chính trị, đang nỗ lực xoay chuyển tình thế, phá vỡ hiện trạng bị đóng băng kéo dài suốt nhiều năm. Tuy nhiên, theo chuyên gia Daniel DePetris, thành viên của Defense Priorities và là cây bút chuyên mục đối ngoại cho tờ Chicago Tribune, thành công của ông Lee sẽ phụ thuộc vào thiện chí hợp tác từ Triều Tiên và sự ủng hộ của chính quyền Mỹ.
Ông Lee Jae Myung đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tháng 6 năm nay sau khi người tiền nhiệm Yoon Suk Yeol bị luận tội. Chiến dịch tranh cử của ông Lee diễn ra giữa lúc Hàn Quốc chìm trong bất ổn chính trị và khủng hoảng hiến pháp, sau sự kiện thiết quân luật ngắn ngủi nhưng bất thành của ông Yoon. Với thông điệp mạnh mẽ và đơn giản: "sửa chữa những gì người tiền nhiệm đã làm hỏng", ông Lee đã giành được sự tin tưởng của công chúng. Trong đó, chính sách đối ngoại, đặc biệt là quan hệ liên Triều, được ông Lee xác định là một lĩnh vực trọng tâm cần được thay đổi triệt để.
Thoát khỏi chính sách cứng rắn: Những bước đi hòa giải đơn phương
Chính quyền của cựu Tổng thống Yoon Suk Yeol đã bị chỉ trích nặng nề vì chính sách đối với Triều Tiên quá cứng rắn và mang tính ý thức hệ, dựa hoàn toàn vào "cây gậy mà không có củ cà rốt". Điều này không chỉ khiến các kênh liên lạc giữa hai miền sụp đổ mà còn vô hiệu hóa thỏa thuận an ninh quan trọng năm 2018. Ông Lee, ngược lại, đã nhanh chóng bắt đầu thăm dò chính quyền Triều Tiên bằng những bước đi hòa hoãn đơn phương, không cần điều kiện tiên quyết.
Một tuần sau lễ nhậm chức (ngày 4/6), vào ngày 11/6, Tổng thống Lee Jae Myung đã ra lệnh ngừng phát sóng tuyên truyền chống Bình Nhưỡng từ các loa phóng thanh gần Khu Phi quân sự (DMZ). Theo Đại tá Lee Kyung-ho, Phó phát ngôn viên Bộ Quốc phòng Hàn Quốc, đây là một "bước đi thiết thực" nhằm giảm căng thẳng, đồng thời mang lại sự yên bình cho người dân sống gần biên giới. Động thái này tiếp tục được cụ thể hóa vào ngày 4/8, khi Bộ Quốc phòng Hàn Quốc thông báo bắt đầu tháo dỡ các loa phóng thanh cố định. Đáp lại, Triều Tiên cũng đã ngừng phát sóng về phía Hàn Quốc.
Ngoài ra, chính quyền Hàn Quốc mới còn giảm khoảng 80% các chương trình phát thanh cung cấp tin tức từ bên ngoài cho người dân Triều Tiên. Những tờ rơi chống phá Triều Tiên mà những người đào tẩu thường xuyên thả qua biên giới cũng bị Seoul coi là một "hành động thù địch". Quan trọng hơn, chính quyền Hàn Quốc đang thảo luận về việc nối lại các tour du lịch cá nhân đến Triều Tiên, điều đã bị đình chỉ từ năm 2008, và người phụ trách hồ sơ liên Triều dự kiến sẽ đến thăm làng hòa bình Panmunjom. Những tín hiệu này cho thấy một sự thay đổi rõ rệt trong nỗ lực xây dựng lại lòng tin với Bình Nhưỡng.
Tuy nhiên, những nỗ lực thiện chí của ông Lee Jae Myung cho đến nay vẫn chưa nhận được sự đáp lại tích cực từ phía Triều Tiên. Bà Kim Yo Jong, Ủy viên Ban chấp hành Trung ương đảng Lao động Triều Tiên, đã bác bỏ các đề xuất của Seoul, tuyên bố rằng Triều Tiên "không quan tâm và không có lý do gì để gặp mặt cũng như không có vấn đề gì để thảo luận".
Chuyên gia DePetris cho rằng, lập trường trên của Bình Nhưỡng một phần lớn có nguyên nhân nằm ở sự thay đổi bối cảnh chiến lược toàn cầu. Trong nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Mỹ Donald Trump, Triều Tiên phải đối mặt với một chế độ trừng phạt nghiêm ngặt từ Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, hạn chế khả năng xuất nhập khẩu. Nhưng hiện nay, mặc dù các lệnh trừng phạt vẫn còn hiệu lực, việc thực thi đã trở nên lỏng lẻo. Thêm vào đó, Triều Tiên đang có mối quan hệ chiến lược ngày càng sâu sắc với Nga, mang lại những lợi ích đáng kể cho Bình Nhưỡng. Trong bối cảnh này, Triều Tiên cảm thấy không cần thiết phải nhượng bộ để có được những thứ mà họ có thể nhận được miễn phí.
Triển vọng thời gian tới
Bình luận với tờ Korea Herald, Giáo sư Yang Moo-jin, Hiệu trưởng Đại học Nghiên cứu Triều Tiên, quyết định của Seoul tháo dỡ loa phóng thanh là một "hành động phòng ngừa". Đây là một chiến lược khôn ngoan nhằm nâng cao hình ảnh của Hàn Quốc là một quốc gia yêu chuộng hòa bình. Giáo sư Yang cũng cho rằng động thái này có thể mở đường cho việc khôi phục thỏa thuận quân sự liên Triều năm 2018, vốn đã bị vô hiệu hóa sau khi Triều Tiên đơn phương rút khỏi vào năm 2023 và Hàn Quốc đình chỉ vào tháng 6/2024.
Để thúc đẩy một mô hình kinh tế dựa trên hòa bình, Giáo sư Yang nhấn mạnh rằng Hàn Quốc và Mỹ cần phải xem xét lại quy mô và bản chất của các cuộc tập trận quân sự chung, như cuộc tập trận Lá chắn Tự do Ulchi (Ulchi Freedom Shield) thường niên. Ông đề xuất giới hạn các hoạt động này ở mức "tập trận phòng thủ" và chấm dứt "các hành động trả đũa hoặc trừng phạt quy mô lớn".
Tuy nhiên, những thách thức vẫn còn đó. Chuyên gia DePetris lưu ý, trừ khi Bình Nhưỡng có động thái tương ứng, những nỗ lực của ông Lee Jae Myung có thể sẽ gây tổn hại lớn về mặt chính trị, khi các chính trị gia bảo thủ phản đối ông Lee vì "mềm yếu trong chính sách đối ngoại". Bộ Quốc phòng Hàn Quốc cũng xác nhận rằng Triều Tiên chưa có dấu hiệu tháo dỡ loa phóng thanh của mình, đồng thời cuộc tập trận chung với Mỹ vẫn sẽ diễn ra theo đúng kế hoạch vào giữa tháng 8 này.
Có thể nói đối thoại ngoại giao trên Bán đảo Triều Tiên đòi hỏi cả hai bên phải cùng hợp tác để tạo nên sự thay đổi. Mặc dù ông Lee đã cho thấy thiện chí lớn, nhưng chừng nào các mảnh ghép chiến lược vẫn còn nằm rải rác, con đường đi đến hòa bình và ổn định trên Bán đảo này vẫn còn rất chông gai.