TS. Đỗ Quốc Tuấn (trái) nhận Giải thưởng Tạ Quang Bửu do Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (phải) trao tặng. Ảnh: NVCC |
Thành công nối tiếp thành công
Gặp TS Đỗ Quốc Tuấn (Khoa Vật lý, trường Đại học Khoa học tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội) vào ngày anh đang tất bật chuẩn bị cho Lễ trao Giải thưởng Tạ Quang Bửu; có lẽ vinh dự anh có được ngày hôm nay là kết quả của những nỗ lực không mệt mỏi trước đó.
Công trình nghiên cứu “Lý thuyết hấp dẫn phi tuyến nhiều chiều có khối lượng” đã giúp TS Đỗ Quốc Tuấn đạt Giải thưởng Tạ Quang Bửu 2018 dành cho nhà khoa học trẻ. Trước đó, công trình này đã được công bố trên tạp chí Physical Review D- tạp chí uy tín hàng đầu trong lĩnh vực Vật lý lý thuyết, được các nhà nghiên cứu Vật lý hàng đầu trên thế giới đánh giá cao.
Chia sẻ về công trình nghiên cứu của mình, anh cho biết: “Trong thời gian làm nghiên cứu sinh tại Đài Loan, khi nghiên cứu về lý thuyết hấp dẫn phi tuyến trong không gian 4 chiều; tôi đã nảy ra ý tưởng tại sao không mở rộng lý thuyết này ra nhiều chiều tùy ý? Và tôi bắt tay vào nghiên cứu”.
Điều đặc biệt trong công trình nghiên cứu này, TS Đỗ Quốc Tuấn đã chỉ ra thêm một cách tiệm cận mới góp phần vào việc giải thích về năng lượng tối - thắc mắc mà nhiều nhà khoa học trong lĩnh vực Vật lý vẫn đang đi tìm lời giải.
Trong gần 2 năm từ năm 2014 đến đầu năm 2016, công trình nghiên cứu này đã được đúc kết lại thành hai bài báo, mỗi bài dài 21 trang. Trước đó, ít có bài báo Vật lý nào viết dài như vậy, lại viết một mình bởi một nhà khoa học đến từ đất nước chưa được xếp hạng cao trong thứ hạng về khoa học như Việt Nam. Việc hai bài nghiên cứu được duyệt đăng trên tạp chí Physical Review D cũng là một sự bất ngờ vô cùng lớn với nhà khoa học trẻ này.
“Từ lúc tôi gửi bài báo đầu tiên đến khi được đăng chỉ vỏn vẹn 2 tháng, thậm chí hội đồng phản biện còn nhận xét rằng bài báo khoa học này có ý tưởng tốt, đã đề nghị tạp chí đăng ngay mà không phải chỉnh sửa. Sau đó 1 tháng tôi tiếp tục gửi bài thứ 2 và cũng được đăng ngay sau đó. Đây là sự khích lệ rất lớn vì chính tôi cũng không dám nghĩ cả hai bài báo lại được chấp nhận nhanh như vậy. Bởi đây cũng là đề tài khá “nóng” đang được nhiều nhà khoa học trên giới tập trung nghiên cứu nên sự lựa chọn của hội đồng chuyên gia sẽ khắt khe hơn rất nhiều”.
Với những thành công đó, TS Đỗ Quốc Tuấn cũng đã chọn bài báo đầu tiên để nộp hồ sơ tham dự Giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2018, và bài báo lại tiếp tục giúp anh có được giải thưởng danh giá trong lĩnh vực khoa học cơ bản của Việt Nam.
Chia sẻ về quá trình học tập, nghiên cứu của mình, TS Đỗ Quốc Tuấn cho biết: “Tháng 9/2008, tôi xin được học bổng cao học của trường Đại học Quốc gia Chiao Tung, Đài Loan. Lúc đầu mới sang học, tôi chưa định hình ngay được hướng nghiên cứu của mình, nhưng rất may mắn tôi đã chọn GS. W.F. Kao là người hướng dẫn bởi tôi thấy ông người có chung hướng với tôi ở một vài nghiên cứu hồi học đại học. Khi tiếp xúc với vị giáo sư này tôi mới biết ông đã chuyển sang nghiên cứu về lĩnh vực vũ trụ học. Vốn thích những cái mới, thích thử thách nên tôi quyết tâm chọn vũ trụ học để nghiên cứu”.
Tuy nhiên khi lựa chọn là đã xác định phải đối mặt với khó khăn rất lớn, bởi anh chưa từng được học hay nghiên cứu về lĩnh vực mới này, bước khởi đầu dường như là con số 0 tròn trĩnh. Dưới sự hướng dẫn của thầy, anh bắt đầu “xây móng” bằng việc từ việc đọc sách, đọc thật nhiều tài liệu để hiểu về quá trình phát triển và hướng nghiên cứu của các nhóm trên thế giới trong ngành vũ trụ học; và càng đọc càng thấy nhiều cơ hội để thực hiện.
Có lẽ bởi những nỗ lực của mình, tháng 2/2010, Đỗ Quốc Tuấn là một trong số rất ít các học viên được chuyển tiếp thẳng lên nghiên cứu sinh. Và công trình nghiên cứu “Lý thuyết hấp dẫn phi tuyến nhiều chiều có khối lượng” được anh lên ý tưởng ngay từ trong thời gian làm luận án tiến sĩ.
TS. Đỗ Quốc Tuấn giảng dạy trên giảng đường. Ảnh: NVCC |
Nhà khoa học cần được hỗ trợ xứng đáng
Tháng 9/2015, TS Đỗ Quốc Tuấn hoàn thành việc học và trở về nước làm việc tại Khoa Vật lý, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia Hà Nội).
“Trước khi đi học tại Đài Loan, tôi đã luôn tự hứa sẽ trở về nước. Bởi nếu một mình tôi nghiên cứu trong một vài năm thì có thể tạo ra vài bài báo nhưng nếu quay về tham gia giảng dạy sẽ có thể góp chút công sức vào đào tạo được các thế hệ tiếp theo với mong muốn Việt Nam sẽ có thêm nhiều bài nghiên cứu được công bố trên các tạp chí danh tiếng hơn nữa để nâng cao vị thế của khoa học cơ bản Việt Nam”, TS Đỗ Quốc Tuấn chia sẻ.
Khi về nước làm việc, điều làm TS Tuấn trăn trở nhất là lĩnh vực nghiên cứu khoa học cơ bản tại Việt Nam, vẫn chưa thực sự được chú trọng khi vẫn còn “lép vế” so với khoa học ứng dụng; chế độ đãi ngộ với các nhà khoa học chưa thực sự xứng đáng với công sức họ bỏ ra. Trong khi đó, khoa học cơ bản mới là nền móng để có thể xây lên một nền khoa học thực sự, như tất cả các nước phát triển tiên tiến trên thế giới đều đi lên từ một nền khoa học cơ bản vững chắc. Nếu chỉ phát triển phần “ngọn” thì công nghệ trong nước vẫn mãi chỉ là đi vay mượn, phụ thuộc mà thôi, thậm chí chỉ có thể bán với giá rẻ, hiệu quả thấp.
“Khoa học cơ bản chú trọng vào việc nghiên cứu, là những thứ không thể nhìn thấy lợi ích kinh tế ngay, bởi vậy nó đang bị xem nhẹ. Muốn đẩy mạnh lĩnh vực này, rất cần có mức đãi ngộ xứng đáng cho những người làm nghiên cứu, phải chấp nhận việc trả tiền chỉ để các nhà khoa học đọc sách và nghiên cứu thì mới mới có thể thành công”, TS. Đỗ Quốc Tuấn chia sẻ.
Anh cũng chia sẻ, khi chấp nhận về nước làm việc là phải chấp nhận đối mặt với nỗi lo “cơm áo gạo tiền” luôn song song với việc nghiên cứu. Tuy nhiên, niềm đam mê không tính toán đã giúp anh vượt lên tất cả những lo lắng và áp lực, sẵn sàng đánh đổi để cống hiến cho khoa học. Có lẽ cũng bởi muốn toàn tâm toàn ý cho việc nghiên cứu nên anh lập gia đình muộn, khi đã 32 tuổi; anh nói vui rằng, nếu lập gia đình sớm thì hôm nay những thành tích này là của người khác chứ không phải của mình.
Trong lúc đang lo lắng về kinh phí tiếp tục cho công trình nghiên cứu của mình thì may mắn đã tới khi nhờ những ý tưởng xuất sắc của 2 công trình đã nghiên cứu giúp anh xin được tài trợ từ Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia (Nafosted) giai đoạn từ tháng 12/2017 đến tháng 12/2019. Việc này đã giải quyết phần nào khó khăn trước mắt của một nhà khoa học trẻ mới về nước, bởi nếu chỉ dựa vào lương thì khó lòng làm tốt được.
“Nhờ có tài trợ, tôi đã có thể yên tâm để tiếp tục phát triển công trình nghiên cứu của mình. Những nguồn tài trợ như Quỹ Nafosted thực sự rất cần thiết đối với các nhà khoa học, chỉ cần công trình của họ thực sự có chất lượng, có công bố tốt là sẽ được tiếp nhận. Rất cần những nguồn tài trợ như vậy, vì khi cuộc sống của các nhà khoa học được đảm bảo, họ sẽ chẳng còn nỗi lo nào khác ngoài việc tập trung nghiên cứu và sáng tạo”, TS Đỗ Quốc Tuấn chia sẻ.