Vì vậy, giải pháp để ngành giấy nâng cao năng lực sản xuất, tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, thay đổi các mô hình sản xuất theo hướng bền vững và thân thiện môi trường là cần thiết.
Dây chuyền sản xuất giấy A4 tại Tổng Công ty Giấy Việt Nam. Ảnh: Hoàng Hùng/TTXVN
Lãng phí và gây ô nhiễm
Theo nhận xét của bà Nguyễn Thùy Trang, Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội: Cả nước hiện có khoảng 1.000 doanh nghiệp sản xuất giấy, trong đó có 80% là doanh nghiệp có quy mô sản xuất nhỏ, công suất dưới 10.000 tấn/năm, dẫn đến chất lượng sản phẩm thấp, chủ yếu đáp ứng nhu cầu trong nước.
Đặc biệt, để sản xuất ra 1 tấn giấy thành phẩm, các nhà máy của Việt Nam phải sử dụng khoảng 2 tấn gỗ và 100 - 350m3 nước, trong khi các nhà máy giấy hiện đại của thế giới chỉ sử dụng 7-15m3 nước.
Sự lạc hậu của công nghệ sản xuất giấy của Việt Nam không chỉ gây lãng phí nguồn nước, mà còn buộc doanh nghiệp tăng chi phí xử lý môi trường. Nhất là công đoạn tẩy trắng gây ô nhiễm lớn nhất, chiếm 50-70% tổng lượng nước thải và chiếm 80 - 95% tổng lượng dòng thải gây ô nhiễm, phát sinh từ 45 - 48 kg chất thải rắn/tấn sản phẩm.
Việc xử lý nước thải trước khi thải vào môi trường mới chỉ có một số xí nghiệp ở khu vực kinh tế nhà nước là có hệ thống xử lý nước thải ngoại vi cũng chỉ đạt được 80%, số còn lại hầu hết đều không có hệ thống xử lý nước thải.
Việc xử lý khí thải trong sản xuất giấy và bột giấy cũng chưa được chú ý. Khí thải từ ống khói lò hơi đốt than và đốt dầu do không được trang bị hệ thống lọc bụi tĩnh điện, nên nồng độ bụi trong khí thải rất cao.
Theo kết quả nghiên cứu năm 2016 của Viện Công nghiệp Giấy và Xenluylô-Tổng công ty Giấy Việt Nam,trong các cơ sở công nghiệp sản xuất giấy và bột giấy, nước thải thường có độ PH trung bình 9-11, chỉ số nhu cầu ôxy sinh hóa (BOD), nhu cầu oxy hóa học (COD) cao, có thể lên đến 700mg/l và 2.500mg/l.
Hàm lượng chất rắn lơ lửng cao gấp nhiều lần giới hạn cho phép. Đặc biệt, nước thải có chứa cả kim loại nặng, lignin (dịch đen), phẩm màu, xút, các chất đa vòng thơm Clo hóa là những hợp chất có độc tính sinh thái cao và có nguy cơ gây ung thư, rất khó phân hủy trong môi trường.
Có những nhà máy giấy lượng nước thải lên tới 4.000-5.000m3/ngày, các chỉ tiêu BOD, COD gấp 10-18 lần tiêu chuẩn cho phép; lượng nước thải này nếu không được xử lý mà đổ trực tiếp vào sông, hồ sẽ gây ô nhiễm nguồn nước nghiêm trọng.
Bên cạnh đó, tại một số địa phương tình trạng phát sinh cơ sở tái chế giấy gây ô nhiễm môi trường đang ngày càng gia tăng. Giấy phế liệu thường chứa nhiều hóa chất độc hại, như mực in, keo gián và các chất đánh bóng. Đây là các hóa chất độc hại cần phải loại bỏ khi tái chế giấy.
Nếu tái chế phế liệu giấy thành giấy trắng thì còn phải tẩy trắng giấy phế liệu bằng hydrogen peroxide, hay chlorine dioxide... Vì thế, nước thải phát sinh từ tái chế phế liệu giấy sẽ chứa nhiều hóa chất độc hại hơn nước thải từ sản xuất giấy bằng nguyên liệu bột giấy.
Đơn cử như ở Thừa Thiên - Huế, Công ty TNHH sản xuất các loại giấy Như Ý nằm trong Cụm công nghiệp Thủy Phương huyện Hương Thủy chuyên tái chế giấy phế liệu thành giấy các loại. Hiện bình quân mỗi ngày cơ sở Như Ý thu mua khoảng 30 tấn giấy để sản xuất ra sản phẩm giấy thô, giấy lau cho các quán ăn, giấy làm vàng mã...
Theo phản ánh của người dân, từ nhiều năm nay vì lợi nhuận nên cơ sở này hoạt động liên tục cả ngày và đêm, thậm chí nhập các loại vải vụn phế liệu về để làm chất đốt trong lò hơi nhằm tiết kiệm chi phí. Nên khí thải từ các lò hơi bốc mùi khét nồng nặc và thải trực tiếp ra môi trường, gây ảnh hưởng đến sức khỏe người dân.
Vì vậy, UBND tỉnh Thừa Thiên - Huế đã chỉ đạo Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh tăng cường công tác giám sát về việc chấp hành quy định bảo vệ môi trường đối với cơ sở này. Đoàn kiểm tra của Sở đã tiến hành lấy mẫu phân tích để đánh giá hiện trạng môi trường tại cơ sở Như Ý.
Kết quả phân tích mẫu về khí thải tại 2 ống khói lò hơi 6 tấn/giờ và 2 tấn/giờ của cơ sở này cho thấy, hầu hết các thông số đều đạt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải công nghiệp đối với chất vô cơ.
Riêng 2 thông số cacbon oxit (CO) và bụi tổng của mẫu lấy tại ống khói lò hơi 2 tấn/giờ vượt lần lượt 1,3 lần và 1,32 lần so với quy chuẩn. Các thông số về mẫu đất như Cadimi (Cd) vượt 7,69 lần, Chì (Pb) vượt 1,62 lần, Đồng (Cu) vượt 1,73 lần, Kẽm (Zn) vượt 3,78 lần theo quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về giới hạn cho phép của một số kim loại nặng trong đất (đối với đất công nghiệp).
Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Thừa Thiên - Huế đã yêu cầu cơ sở Như Ý khắc phục các lỗi vi phạm trong vòng 1 tháng kể từ ngày ra thông báo. Nếu không khắc phục, Sở sẽ tạm dừng hoạt động sản xuất trong thời gian từ 1 - 3 tháng để khắc phục. Sau thời gian tạm dừng, cơ sở không khắc phục được thì phải có phương án thay đổi công nghệ hoặc phải di dời ra khỏi Cụm công nghiệp Thủy Phương.
Cần đổi mới công nghệ
Để hạn chế nguy cơ về ô nhiễm môi trường, ngành công nghiệp sản xuất giấy Việt Nam cần phải đổi mới công nghệ theo hướng thân thiện với môi trường. Trong đó ứng dụng công nghệ tiên tiến trong sản xuất giấy như công nghệ sinh học, nhiên liệu sinh học (biomass) và nano….
Đồng thời triển khai ứng dụng và đưa vào sản xuất các loại giấy kỹ thuật cao dùng trong công nghiệp và dân dụng, nhằm chiếm lĩnh thị trường trong nước, hạn chế nhập khẩu; tiết kiệm nguyên liệu, vật liệu, năng lượng, nâng cao hiệu quả tái chế giấy.
Về xử lý nước thải cần triển khai những phương pháp mới. Hiện nay việc xử lý nước thải trong ngành công nghiệp sản xuất giấy có chứa lignin (dịch đen) được áp dụng theo 3 phương pháp, như thu hồi kiềm theo công nghệ hiện đại nhưng hiệu quả không cao vì vốn đầu tư quá lớn.
Phương pháp thứ 2 là xử lý sinh hóa bằng hệ thống xử lý nước thải, song đòi hỏi kỹ thuật cao và sự chính xác tuyệt đối. Phương pháp thứ 3 là thay đổi tính chất của lignin trong dịch đen. Đây là một công nghệ xử lý mang tính khả thi, giảm vốn đầu tư, giúp ngành giấy giảm thiểu ô nhiễm hiệu quả nhất.
Đối với những cơ sở sản xuất giấy gây ô nhiễm nặng, lại nằm trong khu vực thượng lưu đầu nguồn nước, chính quyền địa phương phải có các biện pháp và chế tài cần thiết yêu cầu các đơn vị ngừng sản xuất nếu không đảm bảo xử lý nước thải đạt tiêu chuẩn quy định. Những cơ sở sản xuất giấy nhỏ không có khả năng đầu tư hệ thống xử lý nước thải cần di dời ra các khu công nghiệp tập trung, thực hiện xử lý nước thải liên hoàn.
Để giải quyết được bài toán hiệu quả kinh tế và bảo vệ môi trường, đáp ứng yêu cầu về sản xuất xanh trên thị trường quốc tế, các doanh nghiệp ngành giấy cần phải thực hiện các giải pháp sản xuất sạch hơn.
Khi áp dụng giải pháp này, doanh nghiệp có cơ hội tiếp cận các nguồn tài chính hỗ trợ đầu tư thay đổi công nghệ máy móc như: Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam, Quỹ Ủy thác Tín dụng xanh, Chương trình Hỗ trợ đầu tư xanh… Đồng thời, Nhà nước cần có chính sách ưu đãi đối với các dự án nhà máy ứng dụng công nghệ tiên tiến, sản xuất sạch. Khuyến khích các doanh nghiệp xây dựng và hoàn thiện các hệ thống thu gom, tái chế, tái sử dụng chất thải trong ngành giấy.