Thành Bản Phủ được xây dựng từ thế kỷ XVIII, gắn liền với cuộc khởi nghĩa chống giặc Phẻ do thủ lĩnh Hoàng Công Chất lãnh đạo. Ông tên thật là Hoàng Công Thư, quê ở thôn Hoàng Xá, xã Nguyên Xá, huyện Vũ Thư tỉnh Thái Bình (cũ). Cuộc khởi nghĩa do Hoàng Công Chất phát động bùng nổ năm 1739 ở vùng Sơn Nam (Nam Định – Thái Bình – Hưng Yên).
Năm 1748, nghĩa quân tiến về thượng du Thanh Hóa, rồi ngược rừng lên Hưng Hóa (Tây Bắc). Tại đây, Hoàng Công Chất liên kết cùng các thủ lĩnh người Thái là Tướng Ngải và Tướng Khanh, lãnh đạo nhân dân các dân tộc đánh đuổi giặc Phẻ, giải phóng Mường Thanh vào tháng 5/1754. Chiến công này đã bảo vệ vững chắc vùng biên cương Tây Bắc của Tổ quốc, khẳng định tinh thần đoàn kết và ý chí quật cường của các dân tộc nơi đây.
Nghi thức Tế lễ tại Lễ hội Thành Bản Phủ
Dù Thành đã bị phá hủy nhiều sau khi quân Trịnh tiến vào chiếm giữ, nhưng những dấu tích còn lại vẫn mang giá trị to lớn về lịch sử, văn hóa, khoa học. Sau ngày giải phóng Điện Biên năm 1954, Đảng và Nhà nước đã quan tâm đầu tư trùng tu, phục hồi khu di tích, xây dựng Đền thờ Hoàng Công Chất để tưởng nhớ công lao của ông và nghĩa quân, đồng thời tri ân truyền thống đấu tranh bất khuất của cha ông.
Hằng năm, Lễ hội Thành Bản Phủ được tổ chức trọng thể vào hai ngày 23 và 24 tháng 2 âm lịch, gồm hai phần: Phần lễ và phần hội. Phần lễ mở đầu bằng nghi thức rước kiệu, múa rồng và đọc chúc văn tưởng nhớ tướng quân Hoàng Công Chất cùng các tướng lĩnh, binh sĩ đã anh dũng hy sinh. Tiếp đó là nghi thức dâng hương và tế lễ trang nghiêm, thể hiện lòng tri ân sâu sắc đối với những người đã góp công bảo vệ vùng đất Mường Thanh lịch sử.
Nếu phần lễ mang đậm tính tín ngưỡng và tinh thần “uống nước nhớ nguồn”, thì phần hội lại sôi động, rộn rã với hàng loạt hoạt động văn hóa, thể thao, du lịch. Trong khuôn khổ Ngày hội Văn hóa, Thể thao và Du lịch các dân tộc huyện Điện Biên lần thứ X, hàng trăm diễn viên, vận động viên đến từ các xã trên địa bàn tranh tài trong nhiều nội dung: Trình diễn văn nghệ dân gian, thi đấu các môn thể thao truyền thống, trình diễn trang phục dân tộc, giao lưu văn hóa với các tỉnh bạn, trưng bày sản phẩm OCOP và triển lãm ảnh về vùng đất Điện Biên. Đây là dịp để quảng bá những sản phẩm đặc trưng, tôn vinh nghề thủ công, đồng thời khơi dậy niềm tự hào và tình yêu quê hương trong mỗi người dân.
Đại biểu dâng hương tưởng nhớ Tướng quân Hoàng Công Chất
Lễ hội Thành Bản Phủ không chỉ là dịp tưởng niệm công lao của Hoàng Công Chất và nghĩa quân, mà còn là ngày hội lớn của đồng bào các dân tộc trong và ngoài tỉnh Điện Biên. Đây là cơ hội để nhân dân giao lưu, học hỏi, thắt chặt tình đoàn kết, từ đó phát huy sức mạnh tập thể trong xây dựng quê hương. Những điệu múa xòe Thái, khèn Mông, hát dân ca của người Lào… hòa quyện tạo nên bức tranh văn hóa đa sắc, thể hiện sự giao thoa nhưng vẫn đậm đà bản sắc riêng của từng dân tộc.
Bên cạnh đó, lễ hội còn góp phần quan trọng trong việc giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ trẻ. Qua những nghi thức, câu chuyện lịch sử được tái hiện, thế hệ hôm nay hiểu rõ hơn về công lao của các bậc tiền nhân, từ đó bồi đắp niềm tự hào dân tộc, ý thức bảo vệ Tổ quốc và gìn giữ di sản cha ông để lại.
Được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, Lễ hội Thành Bản Phủ ngày càng khẳng định sức hút đặc biệt đối với du khách trong và ngoài nước. Những năm qua, huyện Điện Biên đã chú trọng công tác bảo tồn, tôn tạo và nâng cấp khu di tích, đồng thời đẩy mạnh quảng bá, giới thiệu hình ảnh lễ hội gắn với phát triển du lịch lịch sử, văn hóa. Các hạng mục phục vụ tham quan, tìm hiểu lịch sử được đầu tư đồng bộ, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của nhân dân và du khách, biến nơi đây thành điểm đến tiêu biểu trong hành trình khám phá Điện Biên.
Không gian văn hóa vùng cao các dân tộc tại Ngày hội
Không chỉ mang lại lợi ích kinh tế từ du lịch, lễ hội còn khuyến khích cộng đồng địa phương gìn giữ, phát huy những phong tục, tập quán tốt đẹp, từ đó bảo tồn và phát triển bền vững các giá trị văn hóa truyền thống.
Hơn hai thế kỷ đã trôi qua, Thành Bản Phủ vẫn là minh chứng sống động cho tinh thần đoàn kết, kiên cường của nhân dân các dân tộc Điện Biên trong công cuộc bảo vệ biên cương Tổ quốc. Lễ hội Thành Bản Phủ hôm nay không chỉ tái hiện ký ức hào hùng mà còn truyền đi thông điệp về lòng yêu nước, về khát vọng xây dựng đất nước giàu mạnh, tiên tiến nhưng vẫn đậm đà bản sắc dân tộc.
Từ những nghi thức trang nghiêm đến các hoạt động hội sôi nổi, lễ hội đã, đang và sẽ tiếp tục khẳng định vị thế là điểm sáng văn hóa, góp phần đưa hình ảnh Điện Biên – vùng đất lịch sử và văn hóa – đến gần hơn với du khách trong nước và bạn bè quốc tế.