Sởi ‘tấn công’ hệ miễn dịch: Nguy cơ biến chứng nguy hiểm ở trẻ

Những biến chứng nguy hiểm khi trẻ mắc sởi

Bệnh sởi không chỉ gây ra các triệu chứng sốt, ho, phát ban thông thường, bệnh sởi có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm, đặc biệt là viêm phổi và tiêu chảy. Theo thống kê của Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa bệnh tật CDC Mỹ, cứ 20 trẻ mắc sởi có 1 trẻ bị viêm phổi. 

Tại Việt Nam, qua thống kê Bệnh viện Nhi đồng 1 (TP Hồ Chí Minh) trong số những trẻ nhập viện do sởi có khoảng 80% biến chứng viêm phổi, với khoảng 15%-20% các trường hợp suy hô hấp nặng cần hỗ trợ hô hấp với oxy, thở áp lực dương liên tục NCPAP, thở máy.

TS.BS Nguyễn An Nghĩa, Phó trưởng Khoa Nhiễm - thần kinh Bệnh viện Nhi đồng 1 phân tích, khi mắc bệnh, trẻ thường mệt mỏi, biếng ăn, bỏ bú, quấy khóc… kèm sự tấn công của virus khiến sức đề kháng của trẻ suy giảm. Đây là điều kiện thuận lợi giúp virus nhân lên, có thể lây nhiễm vào tế bào biểu mô đường hô hấp dưới và phá hủy khả năng miễn dịch tại chỗ của phổi, dẫn đến viêm phổi cấp tính, hoặc trẻ bị nhiễm trùng thứ phát dẫn đến biến chứng viêm phổi.

Viêm phổi ở trẻ mắc sởi thường xuất hiện muộn, sau khi phát ban hoặc đồng thời trong giai đoạn phát ban. Theo đó, khi viêm phổi xuất hiện, trẻ sẽ có các triệu chứng như sốt cao, khó thở, ho dữ dội, đau ngực, chỉ số bạch cầu trong máu tăng cao. Vào ngày thứ 4 sau khi phát ban, trẻ có thể xuất hiện viêm phổi bội nhiễm các vi khuẩn nguy hiểm như phế cầu khuẩn, H.influenza, E.coli, ho gà, lao, bạch hầu, cúm, thủy đậu… gây tổn thương nặng nề cho phổi, suy hô hấp, nhiễm trùng huyết, tổn thương phổi lâu dài, nguy cơ tử vong.

“Viêm phổi bội nhiễm khiến trẻ ho dữ dội, khó thở, đau ngực, sốt cao kéo dài, có thể dẫn đến suy hô hấp cấp, nhiễm trùng huyết, thậm chí gây tử vong. Ở nhóm trẻ nhỏ, mắc ung thư, tim mạch, phổi tắc nghẽn mạn tính, các bệnh nền mạn tính… dễ dẫn đến nguy cơ biến chứng viêm phổi nặng, khiến việc điều trị khó khăn, tốn kém”, bác sĩ Nguyễn An Nghĩa cảnh báo.

Một nghiên cứu cắt ngang mô tả được tiến hành trên 719 trẻ em dưới 16 tuổi điều trị tại Bệnh viện Nhi Trung ương từ ngày 1/1/2019 đến 31/12/2019 cho thấy, tiêu chảy là biến chứng phổ biến thứ 2, chiếm 29,35% sau biến chứng phổ biến nhất là viêm phổi.

BS.CKI Lê Thị Trúc Phương, Chuyên viên Y khoa, Hệ thống tiêm chủng VNVC cho biết, biến chứng tiêu chảy có thể gặp ở giai đoạn khởi phát của bệnh hoặc sau khi hết sốt và giảm dần ban sởi. Tiêu chảy kéo dài dễ gây ra mất nước và các chất điện giải quan trọng như natri, kali, clorua, giảm thể tích máu, huyết áp thấp, nhịp tim nhanh. Trẻ biểu hiện trũng mắt, miệng khô, tiểu ít, khóc không có nước mắt… Nếu không được bù nước đúng cách, kịp thời, trẻ có thể bị mất nước và rối loạn điện giải dẫn đến sốc, suy thận, trụy tim mạch và tử vong”,

Bác sĩ Trúc Phương khuyến cáo, khi trẻ tiêu chảy do sởi, phụ huynh nên cho trẻ uống nước hoặc bú nhiều hơn để phòng mất nước, có thể dùng dung dịch Oresol và các khoáng chất cần thiết như kẽm theo hướng dẫn của bác sĩ. Không cho trẻ dùng nước giải khát, nước ngọt có ga. Bên cạnh đó, bổ sung đầy đủ dinh dưỡng cho trẻ, chia nhỏ các bữa ăn trong ngày ra, thức ăn chế biến loãng, dễ ăn.

Theo bác sĩ Trương Hữu Khanh, Phó Chủ tịch Liên chi hội truyền nhiễm TP Hồ Chí Minh, sởi có thể dẫn đến suy dinh dưỡng, khiến trẻ chậm phát triển chiều cao và cân nặng so với bạn đồng trang lứa. Ngoài ra, virus sởi còn làm suy yếu hệ miễn dịch của trẻ, tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng khác, từ đó làm trầm trọng thêm tình trạng suy dinh dưỡng.

Bác sĩ Khanh cho biết, virus sởi gây ra những tổn thương cho hệ tiêu hóa, như viêm niêm mạc ruột, dẫn đến tiêu chảy kéo dài và kém hấp thu các chất dinh dưỡng thiết yếu, bao gồm cả protein. Điều này khiến trẻ bị suy dinh dưỡng, ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện.

"Sởi không chỉ làm trẻ suy dinh dưỡng mà còn làm suy yếu hệ miễn dịch, tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng khác, từ đó làm trầm trọng thêm tình trạng suy dinh dưỡng. Ngoài ra, thiếu hụt vitamin A, một chất dinh dưỡng quan trọng cho sự phát triển, cũng thường gặp ở trẻ mắc sởi, góp phần vào tình trạng chậm phát triển”, bác sĩ Khanh nhấn mạnh.

Virus sởi phá hủy các kháng thể thu được từ trước đó, làm gián đoạn sự nhận diện mầm bệnh trong hệ miễn dịch. Tình trạng này khiến trẻ yếu ớt, dễ bị các mầm bệnh khác tấn công như phế cầu khuẩn, H.influenza, E.coli, ho gà, lao, bạch hầu, cúm, thủy đậu... Đáng lo ngại hơn, tình trạng suy giảm miễn dịch sau mắc sởi có thể kéo dài hơn một năm kể từ thời điểm mắc sởi và thậm chí còn lâu hơn.

Bên cạnh những biến chứng thường gặp như suy dinh dưỡng, viêm phổi, tiêu chảy, sởi còn có thể gây ra biến chứng viêm não. Theo bác sĩ Trương Hữu Khanh biến chứng viêm não ít gặp song để lại di chứng nặng nề như yếu, liệt, giảm thị lực có 10-40% bệnh nhân sởi biến chứng viêm não có thể tử vong. Viêm não do sởi thường xảy ra vào tuần đầu của ban (ngày 3 – 6 của ban). Khởi phát đột ngột, biểu hiện bằng những cơn sốt cao, nhức đầu, co giật, rối loạn ý thức và hôn mê, liệt 1 bên người hoặc 1 chi.... 

Nhóm thường bị viêm não gồm trẻ lớn, đang tuổi đi học. Sau sởi, trẻ có nguy cơ gặp các di chứng suốt đời như liệt, điếc, chậm phát triển trí tuệ, khó khăn trong học tập. Ngoài ra, trẻ khỏi bệnh sởi sau nhiều tháng, nhiều năm sau có thể mắc bệnh viêm não xơ cứng bán cấp do não nhiễm virus sởi dai dẳng. 

Vaccine sởi “lá chắn” bảo vệ trẻ khỏi biến chứng nguy hiểm

Theo Bộ Y tế, sởi là bệnh lây lan nhanh nhất trong số các bệnh truyền nhiễm. Bệnh dễ lây qua không khí khi người bị nhiễm bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện. Bên cạnh đó, sởi không chỉ lây trực tiếp mà còn qua trung gian như bàn tay, mặt bàn, ghế, môi trường sinh hoạt có chứa virus.

Bộ Y tế nhận định, năm 2025 là năm thuộc chu kỳ của bệnh sởi. Trong thời gian tới, dịch sởi tại nước ta có nguy cơ tiếp tục gia tăng, vì vậy mọi người vẫn cần thận trọng với nguy cơ bùng phát.

Trong bối cảnh toàn quốc đang ghi nhận số ca mắc sởi đang tăng nhanh, nhiều trường hợp trẻ bị biến chứng, trong khi sởi chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, Bộ Y tế nhận định, tiêm vaccine là biện pháp hữu hiệu để phòng bệnh. Bởi theo nguyên tắc, dịch sởi chỉ có thể chặn đứng chuỗi lây nhiễm khi tỷ lệ tiêm chủng vaccine sởi trong cộng đồng đạt từ 95% trở lên. Tỷ lệ tiêm chủng này sẽ bảo vệ bản thân trẻ được tiêm chủng mà còn gián tiếp góp phần bảo vệ những trẻ có bệnh lý phải hoãn tiêm hay thuộc nhóm chống chỉ định.

Bác sĩ Bạch Thị Chính, Giám đốc Y khoa, Hệ thống tiêm chủng VNVC cho biết, Việt Nam có nhiều loại vaccine phòng sởi gồm: mũi sởi đơn MVVAC (Việt Nam); loại phối hợp 2 trong 1 là sởi - rubella (MRVAC), loại phối hợp 3 trong 1 phòng 3 bệnh sởi - quai bị - rubella Priorix (Bỉ) và MMR II (Mỹ). Vaccine được cung cấp trong chương trình Tiêm chủng Mở rộng (miễn phí) và dịch vụ có trả phí, chỉ định cho trẻ từ 9 tháng hoặc từ 12 tháng tuổi. Mỗi trẻ cần tối thiểu hai mũi vaccine, hiệu quả ngăn sởi và biến chứng lên đến 98%.

Tại khu vực lưu hành dịch sởi, vaccine sởi có thể tiêm cho trẻ từ 6 tháng đến dưới 9 tháng tuổi, mũi này được tính là mũi “chống dịch” (mũi sởi 0). Sau đó trẻ vẫn tuân thủ theo đúng lịch thường quy là 2 mũi vắc xin có thành phần sởi lúc 9 tháng tuổi và sau 12 tháng tuổi.

Người lớn chưa tiêm hoặc không nhớ lịch sử chủng ngừa cần tiêm đủ ít nhất hai mũi vaccine, phác đồ cách nhau một tháng. Phụ nữ cần tiêm vaccine sởi trước khi có kế hoạch mang thai ba tháng, bảo vệ thai kỳ, truyền kháng thể thụ động cho con trong những tháng đầu đời.

Bác sĩ khuyến cáo, ngoài vaccine, gia đình không cho trẻ đến gần, tiếp xúc với các trẻ nghi mắc bệnh sởi; đeo khẩu trang nơi đông người, thường xuyên rửa tay bằng xà phòng khi chăm sóc trẻ. Giữ vệ sinh thân thể, mũi, họng, mắt và răng miệng cho trẻ hàng ngày. Với trẻ lớn, cần hướng dẫn trẻ thường xuyên rửa tay, đặc biệt là khi ăn và hạn chế đưa tay lên mắt, mũi, miệng. Trẻ cần được đảm bảo dinh dưỡng, giữ ấm cơ thể cho trẻ. 

Nhà trẻ, mẫu giáo, trường học nơi tập trung đông trẻ em cần giữ gìn vệ sinh sạch sẽ, thông thoáng và đủ ánh sáng; thường xuyên khử trùng đồ chơi, dụng cụ học tập và phòng học bằng các chất sát khuẩn thông thường. Khi phát hiện có các dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh sởi như sốt, ho, chảy nước mũi, phát ban cần sớm cách ly và đưa trẻ đến các cơ sở y tế gần nhất để được thăm khám, tư vấn điều trị kịp thời.