Có 27 cọc gỗ có niên đại từ thời nhà Trần được Viện Khảo cổ học và Bảo tàng Hải Phòng khai quật đã đưa đến cho lịch sử Việt Nam một góc nhìn hoàn toàn mới; đồng thời mở ra rất nhiều hướng nghiên cứu mới, trên cả phương diện về khảo cổ học, lịch sử quân sự và kháng chiến chống ngoại xâm.
Hiện trường bãi cọc gỗ được khai quật tại xã Liên Khê (huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng. Ảnh: An Đăng/TTXVN
Gắn với chiến thắng Bạch Đằng
Bước đầu, đại diện Viện Khảo cổ học (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam) nhận định, giới sử học còn nhiều quan điểm chưa thống nhất về cuộc chiến chống quân Nguyên của nhà Trần, nhưng sự hiện diện của bãi cọc Cao Quỳ cùng kết quả giám định niên đại phóng xạ tuyệt đối khiến Viện Khảo cổ tin bãi cọc này liên quan chặt chẽ đến trận thắng quân Nguyên Mông lần 3 năm 1288.
Bãi cọc này nhằm ngăn chặn chiến thuyền quân Nguyên Mông đi vào khu vực sông Giá và khu vực chỉ huy của Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn, buộc quân Nguyên Mông đi theo sông Đá Bạc vào sông Bạch Đằng và rơi vào trận địa cọc (ngầm) được bố trí sẵn, bị nhấn chìm dưới làn nước. Sự kiện này chấm dứt cuộc xâm lăng của đế quốc Nguyên Mông với quốc gia Đại Việt.
Như vậy, bãi cọc có liên quan đến 3 trận chiến thắng oanh liệt trên dòng sông Bạch Đằng lịch sử: năm 938 Ngô Quyền đánh thắng quân Nam Hán; năm 981 Lê Đại Hành đại thắng quân Tống và năm 1288 Trần Hưng Đạo đại thắng quân xâm lược Nguyên Mông. Khu vực bãi cọc Cao Quỳ ở xã Liên Khê, cùng với khu di tích Bạch Đằng Giang sẽ là một “địa chỉ đỏ” để giáo dục và hun đúc truyền thống cách mạng cho các thế hệ mai sau.
Về việc phát hiện bãi cọc Cao Quỳ, Giáo sư, Tiến sỹ khoa học Vũ Minh Giang nêu quan điểm: “Trận Bạch Đằng năm 1288 được coi như một trận quyết chiến chiến lược để tiêu diệt hoàn toàn ý chí xâm lược của quân Nguyên Mông. Với phát hiện này, giới nghiên cứu sẽ phải sắp xếp, hình dung, nhận thức lại nhiều vấn đề về trận Bạch Đằng lịch sử.
Từ trước có nhiều ý kiến về việc xác định trận Bạch Đằng ở Quảng Ninh hay Hải Phòng. Bây giờ có thể khẳng định, trận Bạch Đằng chủ yếu dựa vào địa thế hai bên bờ sông, ở cả Hải Phòng lẫn Quảng Ninh. Xét về cấu trúc địa hình, việc ém quân bên Thủy Nguyên phù hợp hơn vì ở đây có núi non phù hợp với phục binh, bên Quảng Yên thì trống trải. Có khả năng lớn đây là nơi quân ta dụ địch vào để đánh”.
Còn theo Bí thư Thành ủy Hải Phòng Lê Văn Thành, việc phát hiện, khai quật bãi cọc Bạch Đằng tại xã Liên Khê, huyện Thủy Nguyên là việc làm vô cùng ý nghĩa, song việc bảo tồn và phát huy giá trị của di tích còn quan trọng và có ý nghĩa hơn nhiều. Đây là trách nhiệm của Đảng bộ, chính quyền thành phố Hải Phòng trước lịch sử của dân tộc và cũng là trách nhiệm với các thế hệ mai sau.
Đề nghị công nhận di tích cấp quốc gia
Để hoàn thành trách nhiệm bảo tồn và phát huy giá trị của di tích, Bí thư Lê Văn Thành cho rằng cần xác định rõ đây là một nhiệm vụ quan trọng không chỉ về ý nghĩa lịch sử đơn thuần mà còn có ý nghĩa giáo dục chính trị tư tưởng truyền thống rất to lớn cả trước mắt và lâu dài. Nếu làm tốt sẽ góp phần tiếp thêm sức mạnh nội sinh để xây dựng và phát triển thành phố không chỉ vững mạnh về kinh tế xã hội mà còn là điểm sáng trong phát huy, bảo tồn, gìn giữ các giá trị văn hóa lịch sử hào hùng của dân tộc
“Các cấp, các ngành của thành phố có liên quan cần phối hợp với Viện Khảo cổ học khẩn trương triển khai thủ tục công nhận di tích lịch sử cấp thành phố. Đồng thời, cần xúc tiến các thủ tục đề nghị công nhận di tích cấp quốc gia đặc biệt cho bãi cọc; tổ chức khảo sát tổng thể trên phạm vi rộng từ khu vực xã Liên Khê dọc theo sông Đá Bạc đến Khu Di tích Bạch Đằng Giang (thị trấn Minh Đức, huyện Thủy Nguyên) để lập quy hoạch và xây dựng Dự án hạ tầng kỹ thuật, nhằm khai thác, phát huy giá trị của bãi cọc Cao Quỳ cùng các di tích trong khu vực”, Bí thư Thành ủy Lê Văn Thành nhấn mạnh.
Ông Nguyễn Văn Tùng, Chủ tịch UBND thành phố Hải Phòng, cho biết: Để gìn giữ bảo tồn bãi cọc, phát huy giá trị lịch sử, lòng tự hào về những dấu tích chiến công lừng lẫy của dân tộc trên dòng sông Bạch Đằng lịch sử năm 1288, đặc biệt là những đóng góp của quân và dân Hải Phòng trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Nguyên Mông mang lại chiến thắng oanh liệt, với mong muốn hạn chế tối đa tác động ảnh hưởng đến quần thể di tích bãi cọc Cao Quỳ gắn với chiến thắng Bạch Đằng, gần đây UBND thành phố triển khai xây dựng Khu bảo tồn di tích lịch sử bãi cọc Cao Quỳ trở thành nơi giáo dục truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc cho các thế hệ hôm nay và mai sau.
Theo đó, UBND thành phố đã đầu tư xây dựng tuyến đường vào Khu bãi cọc Cao Quỳ, để từng bước hoàn thiện đường vành đai phía Bắc huyện Thủy Nguyên (từ đường tỉnh 359 tại đầu đập Minh Đức tới đường tỉnh 352 xã Lại Xuân) nhằm đáp ứng nhu cầu giao thông cho nhân dân từ Quốc lộ 10 tới khu vực bãi cọc, tạo sự liên kết giữa các khu di tích dọc theo bờ hữu sông Bạch Đằng, phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của huyện Thủy Nguyên nói riêng và thành phố Hải Phòng nói chung.