Đổi đất vàng lấy màu xanh đô thị - Bài cuối: Nâng cao chất lượng môi trường sống

Lợi ích xã hội - môi trường cải thiện

Theo Kiến trúc sư Nguyễn Đỗ Dũng, chuyên gia quy hoạch đô thị, nhiều người nghĩ công viên chỉ để vui chơi, nhưng thực chất đó là hạ tầng “y tế mềm”, hạ tầng chống nhiệt, chống ngập, ô nhiễm không khí và hơn hết là ổn định tâm sinh lý. Không gian xanh mang lại lợi ích gấp đôi: giảm chi phí xã hội và tăng giá trị kinh tế xung quanh. Nếu chỉ nhìn vào lợi nhuận đất, sẽ bỏ lỡ lợi nhuận của cả Thành phố.

Tại Bà Rịa - Vũng Tàu, khu đất ven biển Bãi Sau đường Thùy Vân dài khoảng 3,2 km từng được đề xuất nhiều phương án khai thác du lịch cao tầng. Song, quyết định cuối cùng của chính quyền là dỡ bỏ hàng loạt công trình cũ, mở rộng công viên biển và đường dạo bộ, tạo thành công viên bãi tắm công cộng rộng lớn, đặc sắc nhất từ trước đến nay; bãi tắm công cộng thông thoáng, cách thức phục vụ tốt nhất sẽ tạo ra sức hấp dẫn đối với du khách và cả người dân địa phương.

Dự án chỉnh trang trục đường Thùy Vân tạo ấn tượng mạnh không chỉ với người dân địa phương mà cả du khách về giữ bờ biển thông thoáng và phát triển chuỗi công viên ven biển. Là người sống lâu năm ở khu vực này, bà Nguyễn Anh Thư, ngụ ở phường Vũng Tàu nhận xét, dự án này kỳ vọng sẽ nâng tầm cho đô thị Vũng Tàu, giúp thành phố biển chuyển mình cất cánh trở thành trung tâm du lịch chất lượng cao. Vũng Tàu chắc chắn sẽ thu hút lượng du khách và người dân đến vui chơi nhiều hơn, kinh tế dịch vụ quanh khu vực cũng sẽ được cải thiện …

Cùng chung ý tưởng, song với đặc điểm riêng, các địa phương thuộc thủ phủ Bình Dương (trước đây) xác định xây dựng đô thị xanh, phát triển bền vững, kiến tạo vành đai xanh cho đô thị công nghiệp bằng giải pháp mở rộng các công viên lớn gắn với khu công nghiệp – khu dân cư – hành chính. Với mô hình này, Bình Dương không chỉ gia tăng mảng xanh, che chắn bụi mịn PM2.5, cải thiện môi trường mà còn gia tăng thu hút nhà đầu tư.

Đại diện Khu công nghiệp Bình Dương cho biết, vành đai xanh giúp giải quyết vấn đề môi trường, cải thiện chất lượng sống và nâng cao giá trị của đô thị, nhất là khi xác định trọng tâm hình thành các khu công nghiệp xanh, thông minh. Trong đó, cây xanh đóng vai trò là hạ tầng mềm quan trọng nhất để đô thị công nghiệp phát triển bền vững.

Nổi bật của khu vực này là các phường Bình Dương, Phú Lợi, Chánh Hiệp và Thủ Dầu Một luôn đi đầu phát triển cây xanh đô thị. Để phủ xanh đô thị, chính quyền địa phương nơi đây đã thực hiện đầu tư 121/121 công viên, hoa viên, tiểu đảo, vườn hoa, thảm cỏ trên địa bàn thành phố, trồng mới hàng ngàn cây dầu, cây sao ở những khoảng đất trống và trên nhiều tuyến đường.

Ông Nguyễn Văn Đông - Bí thư Đảng ủy phường Bình Dương cho biết, phong trào “Mỗi năm, mỗi người dân trồng thêm ít nhất một cây xanh” tạo ra môi trường sống xanh, sạch, đẹp, cải thiện chất lượng không khí, giảm ô nhiễm môi trường, giảm nhiệt độ trong khu vực đô thị. Từ đó, thúc đẩy chuyển dịch mô hình tăng trưởng kinh tế đô thị theo hướng tăng trưởng xanh, từng bước nâng tỷ lệ che phủ cây xanh đạt từ 55% trở lên trên tổng diện tích đất.

“Đặc biệt, chính quyền địa phương cũng đã sử dụng quỹ đất ở vị trí "vàng" trong các khu phố để xây dựng những công viên nhỏ và trồng cây xanh, tạo bóng mát; tỷ lệ đất cây xanh đô thị đạt 14,62 m2/người, tổng diện tích phủ xanh trên địa bàn thành phố ước khoảng 44,47%”, ông Đông chia sẻ.

Gần đây, khu vực chợ Tam Bình (phường Bình Chiểu) – một điểm nóng về ùn tắc và vệ sinh – đang được nghiên cứu chuyển đổi thành công viên – sân chơi sinh hoạt cộng đồng – không gian tổ chức sự kiện địa phương. Bà Lương Thị Thanh, tiểu thương gắn bó hơn 20 năm tại đây chia sẻ, nếu khu vực này được chỉnh trang thành công viên và khu sinh hoạt cộng đồng thì người dân rất mừng. Không gian sạch đẹp hơn, buôn bán xung quanh cũng văn minh hơn.

Có thể thấy, mô hình phát triển đô thị mới ở Thành phố Hồ Chí Minh đang hình thành; trong đó, không gian xanh – không gian công cộng trở thành ưu tiên chiến lược, thay cho quan niệm khai thác tối đa giá trị tài chính của đất đai. Các dự án công viên, mảng xanh ở TP. Hồ Chí Minh được triển khai đồng loạt ở nhiều khu vực khác nhau không chỉ góp phần cải thiện môi trường, nâng cao đời sống tinh thần, sức khỏe của người dân đô thị mà còn tạo biểu tượng mới cho sự phát triển bền vững.

Tái cấu trúc không gian và môi trường sống

Theo Viện Môi trường tài nguyên TP. Hồ Chí Minh, hơn hai thập kỷ qua, tốc độ tăng trưởng không gian xây dựng tại Thành phố vượt xa khả năng đáp ứng của hạ tầng xanh. Nghiên cứu của WHO chỉ ra rằng, mỗi người dân cần tối thiểu 9 m2 cây xanh, trong khi TP. Hồ Chí Minh chỉ đạt khoảng 1,8 m2; Bình Dương đạt 7–8 m2 nhưng phân bố không đồng đều và nhiều khu vực ven biển Vũng Tàu đang chịu nhiệt độ cực đoan do thiếu mảng xanh.

Phó Giáo sư, Tiến sỹ Lưu Đức Hải - Viện trưởng Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng nhận định, hạ tầng xanh cần được nhìn như một hệ thống chiến lược, gắn với mục tiêu chống chịu khí hậu, giảm ô nhiễm và nâng cao chất lượng sống. Hạ tầng xanh chính là hạ tầng chống sốc của đô thị. khi độ phủ xanh dưới 5%, Thành phố gần như không còn lớp bảo vệ tự nhiên trước biến đổi khí hậu. Không thể xây dựng đô thị bền vững mà thiếu đi những yếu tố sinh thái đô thị, trong đó hệ thống hạ tầng xanh là trụ cột.

Đô thị hóa, bê tông hóa dẫn đến nhiệt độ đô thị tăng, không khí ô nhiễm, ngập úng nội đô tăng và cũng làm suy giảm sức khỏe cộng đồng. Những cảnh báo này cho thấy yêu cầu cấp thiết phải thay đổi hướng phát triển đô thị: Giảm bê tông, tăng không gian mở, tạo chỗ thở cho thành phố.

Cùng quan điểm, Phó Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Minh Hòa, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển TP. Hồ Chí Minh cho biết thêm, trước năm 1990, Thành phố Hồ Chí Minh có mảng xanh rất rộng lớn và hiếm khi nào ngập do nước tự thoát và ngấm xuống đất thành túi chứa nước. Tuy nhiên, thời gian qua mật độ xây dựng dày đặc, khiến không gian công cộng thu hẹp; nhiều tuyến đường mới được mở ra hay được nâng cấp khiến đô thị vừa bị bê tông hóa, nhựa hóa, vừa bị chia thành nhiều mảnh nhỏ, mảng xanh càng suy giảm khiến không khí nặng nề hơn.

Bê tông hóa đô thị tăng, mảng xanh ngày càng giảm cũng đồng nghĩa với “túi” chứa nước thiên niên mất đi, kết hợp với biết đổi khí hậu, thời tiết cực đoan, triều cường làm nước không thoát, gây ra ngập úng cục bộ và ngày càng thường xuyên và lan ra diện rộng. Người Nhật có một giải pháp chống ngập rất hay là xây dựng một hầm chứa nước ở Tokyo lớn bằng 5 - 6 sân vận động. Việt Nam có thể học hỏi mô hình này. Ngoài ra, có thể làm các hầm chứa tại vùng đất trống để thu gom nước về. Trên hầm có thể làm công viên, khu vui chơi giải trí.

Theo khảo sát gần đây của Viện Môi trường Tài nguyên TP. Hồ Chí Minh, hiện tượng đảo nhiệt đô thị tại khu trung tâm tăng trung bình 1,5°C trong vòng 10 năm, trong khi mật độ bụi mịn PM2.5 thường xuyên vượt ngưỡng khuyến cáo vào giờ cao điểm.

Do vậy, không gian xanh không phải chỉ là cảnh quan, mà là một phần bản chất của sự phát triển bền vững; là lớp “lọc khí tự nhiên” duy nhất có thể hấp thụ bụi mịn, mảng xanh, có tác dụng chống ngập. Khi thảm thực vật bị thu hẹp, đô thị thiếu hấp thu khí thải giao thông, thiếu vùng trữ nước tự nhiên và thiếu lá chắn điều hòa nhiệt, dẫn đến vòng xoáy của ô nhiễm – ngập – nóng kéo dài.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia đô thị cho rằng, không phải lúc nào ý tưởng “đất vàng hóa công viên” cũng được đồng thuận. Bởi lợi nhuận từ phát triển thương mại tại các vị trí này có thể giải quyết việc làm và tạo nguồn thu quan trọng cho ngân sách.

Song nguồn thu trước mắt không đáng so với chi phí lâu dài mà đô thị phải trả do thiếu không gian xanh như chi phí y tế tăng, ô nhiễm không khí, giảm năng lực chống ngập, sụt giảm giá trị sống, đặc biệt là sức ép xã hội trong đời sống hiện đại.

TP. Hồ Chí Minh hôm nay đang bước đi đầy quyết đoán, “việc chậm sẽ trả giá đắt”. Sự chuyển đổi đó cho thấy tầm nhìn dài hạn của Thành phố không chỉ đang chỉnh trang lại cấu trúc không gian, giải quyết về môi trường mà còn kiến tạo nên những giá trị tinh thần – sinh thái – văn hóa, tạo nên diện mạo đô thị hiện đại, nhân văn, thành phố xanh, có chất lượng sống tốt.