Do đó ngày 27/3/2012, Thủ tướng Chính phủ đã ra Quyết định số 351/QĐ-TTg về việc phê duyệt Đề án “Điều tra, đánh giá và phân vùng cảnh báo nguy cơ trượt lở đất đá các vùng miền núi Việt Nam”. Đề án này được thực hiện sẽ làm giảm nguy cơ trượt lở đất đá trong mùa mưa hàng năm.
Mưa lớn gây sạt lở trên nhiều tuyến đường ở Bắc Kạn. Ảnh: Vũ Hoàng Giang - TTXVN |
Tiến sĩ Lê Quốc Hùng, Phó Viện trưởng Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản, Chủ nhiệm Đề án cho biết: Đề án do Bộ Tài nguyên và Môi trường thực hiện, trong đó Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản chủ trì đã thu được một số kết quả nhất định. Cụ thể là tháng 11/2014, bộ sản phẩm điều tra hiện trạng trượt lở đất đá tỷ lệ 1:50000 khu vực miền núi gồm 10 tỉnh: Lai Châu, Điện Biên, Sơn La, Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang, Bắc Kạn, Tuyên Quang, Thanh Hóa và Nghệ An đã được chuyển giao về các địa phương. Các sản phẩm đã nhận được rất nhiều ý kiến góp ý và phản hồi tích cực từ các địa phương và đơn vị liên quan trực tiếp sử dụng kết quả Bước 1 của Đề án.
Từ tháng 11/2016, Bộ Tài nguyên và Môi trường cùng Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản đã chuyển giao các sản phẩm là các kết quả Bước 1-2 theo quy trình toàn Đề án đã hoàn thiện vào các năm 2014-2015. Bộ sản phẩm bao gồm: Bản đồ hiện trạng trượt lở đất đá tỷ lệ 1:50.000 các tỉnh: Cao Bằng, Bắc Giang, Quảng Ninh và Hòa Bình; Bản đồ vùng cảnh báo nguy cơ trượt lở đất đá tỷ lệ 1:50.000 các tỉnh: Lào Cai, Yên Bái, Thanh Hóa, Nghệ An. Trong đó sản phẩm của Bước 1 là bộ bản đồ hiện trạng trượt lở đất đá là kết quả thực hiện nhiệm vụ thu thập, tổng hợp tài liệu, số liệu từ các nguồn thông tin khác nhau, trọng tâm là công tác khảo sát thực địa để điều tra hiện trạng trượt lở đất đá và các yếu tố thành phần gây nên hiện tượng trượt lở đất đá. Đây là hạng mục công tác điều tra cơ bản nhất, chiếm nhiều thời gian triển khai nhất nhưng lại có tầm quan trọng cao nhất trong toàn bộ quy trình triển khai của toàn Đề án. Sản phẩm của Bước 2 là bộ bản đồ phân vùng cảnh báo nguy cơ trượt lở đất đá, là kết quả thực hiện các nhiệm vụ đánh giá hiện trạng trượt lở đất đá trong các khu vực đã điều tra, phân tích mối liên quan với các yếu tố thành phần nhằm xác định các nguyên nhân chính gây nên hiện tượng trượt lở đất đá trong khu vực.
Trên cơ sở đó, Đề án xây dựng các mô hình phù hợp để đánh giá, dự báo và phân vùng cảnh báo nguy cơ trượt lở đất đá cho các khu vực đã được điều tra và cho các khu vực có điều kiện tự nhiên-môi trường tương đồng. Bộ bản đồ này được xây dựng ở tỷ lệ 1:50.000, với mức độ chi tiết tới cấp xã. Như vậy, 2 bộ bản đồ sản phẩm đầu tiên của Đề án thể hiện sự cảnh báo nguy cơ trượt lở đất đá trên toàn bộ diện tích các khu vực đã điều tra, bao gồm cả các khu vực không có dân cư. Bộ sản phẩm Bước 3 sẽ cung cấp các thông tin chi tiết hơn về tần suất, quy mô xảy ra trượt lở đất đá, có bao gồm yếu tố kích hoạt chính là các ngưỡng mưa gây trượt. Bộ sản phẩm của Bước 4 sẽ cung cấp thông tin về các mức độ chịu tổn thương và rủi ro đối với con người, tài sản, cơ sở hạ tầng cho các khu vực tập trung dân cư, kể cả các khu vực sẽ quy hoạch phát triển và bố trí dân cư trong tương lai.
Tiến sĩ Lê Quốc Hùng cho rằng: Nguyên nhân của các hiện tượng trượt lở đất đá là do các hiện tượng tai biến địa chất liên quan đến sự dịch chuyển của vật liệu đất, đá, mảnh vụn từ trên sườn dốc xuống phía dưới và ra phía ngoài dưới tác động của trọng lực. Các hiện tượng này có thể xảy ra trên bất kỳ địa hình nào khi mà các điều kiện về vật chất, độ ẩm và độ dốc của sườn cho phép. Trượt lở đất đá có thể được kích hoạt do nhiều yếu tố ngoại sinh như mưa, bão, lũ, lụt, các quá trình phong hóa đất đá… và nội sinh như động đất, hay do con người làm mất độ ổn định sườn dốc, tăng chấn rung do mìn hoặc máy móc, tăng trọng tải lên mặt sườn dốc, tăng khả năng xói mòn, làm yếu độ liên kết của đất đá, làm yếu đi khả năng giữ đất của rễ cây do các hoạt động phá rừng, nổ mìn, san lấp, cắt, xẻ sườn đồi, núi để xây dựng đường sá, nhà cửa và các công trình khác. Tai biến này có thể dẫn tới thảm họa lớn cho con người và xã hội.
Ở các vùng đồi, núi nước ta trượt lở đất đá thường xảy ra bất ngờ trong mùa mưa bão, không những gây ảnh hưởng đến đời sống kinh tế-xã hội và tính mạng người dân, mà còn gây nên sự bất ổn về tinh thần. Các vùng miền núi có đặc điểm địa hình phân cắt, độ dốc lớn, dân cư sống tập trung ở chân đồi, núi, dưới tác động của nhiều hoạt động nhân sinh của con người như xây dựng giao thông, các công trình thủy điện, thủy lợi, các hoạt động chặt phá rừng…Hiện tượng trượt lở đất đá luôn rình rập, đe dọa cuộc sống và tính mạng của người dân, khiến những tổn thất về người và của ngày càng tăng. Chính vì vậy, công tác điều tra, đánh giá và phân vùng cảnh báo nguy cơ trượt lở đất đá một cách hệ thống trong khuôn khổ Đề án “Điều tra, đánh giá và phân vùng cảnh báo nguy cơ trượt lở đất đá các vùng miền núi Việt Nam” sẽ tiến tới xây dựng được một bộ cơ sở dữ liệu quốc gia về trượt lở đất đá, làm số liệu đầu vào để xây dựng các mô hình dự báo và cảnh báo các mức độ nguy cơ trượt lở đất đá có thể xảy ra trong các khu vực đã được điều tra và những khu vực có các điều kiện tự nhiên và môi trường tương đồng.