Sửa đổi Luật Giao dịch điện tử 2005 - Bài 2: Lấp đầy khoảng trống pháp lý

Luật cũng khẳng định giá trị pháp lý cho giao dịch điện tử, công nhận giao dịch điện tử có giá trị pháp lý giống như giao dịch trong môi trường thực; ưu tiên, khuyến khích thực hiện giao dịch điện tử bằng các chính sách giúp thực hiện giao dịch điện tử với thời gian nhanh hơn, chi phí thấp hơn, tiếp cận dễ dàng hơn, được bảo đảm an toàn, tin cậy hơn.

Đòi hỏi của “cuộc sống số”

Những lỗ hổng của Luật Giao dịch điện tử năm 2005 bắt nguồn từ việc Luật được xây dựng vào thời điểm ngành công nghệ thông tin của Việt Nam cũng như lĩnh vực giao dịch điện tử, chính phủ điện tử và thương mại điện tử chưa phát triển. Sau 17 năm, “cuộc sống số” ở Việt Nam đang đặt ra những vấn đề mới mà Luật Giao dịch điện tử năm 2005 chưa tính đến.

Giờ đây Việt Nam đã hội nhập sâu rộng hơn bằng sự tham gia các hiệp định thương mại tự do trong khuôn khổ Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), Hiệp định Thương mại tự do (AFTA), Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại tự do Liên minh châu Âu-Việt Nam (EVFTA)... Trong giai đoạn mới, cuộc Các mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra với công cuộc chuyển đổi số, phát triển kinh tế số, chính phủ số đặt ra nhiều thách thức về chính sách và mô hình quản lý giao dịch điện tử.

Kết quả tổng kết 17 năm thực thi Luật Giao dịch điện tử năm 2005 cho thấy, Luật đã bộc lộ nhiều hạn chế, phải được sửa đổi; sự phát triển của đất nước trong tình hình mới cũng đòi hỏi Luật phải được bổ sung để hoàn thiện hành lang pháp lý nhằm đáp ứng cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 và công cuộc chuyển đổi số của quốc gia theo đúng định hướng mà Đảng và Nhà nước ta đã khẳng định.

Việc sửa đổi, bổ sung Luật Giao dịch điện tử năm 2005 nhằm xây dựng Luật trở thành nền tảng pháp lý điều chỉnh các vấn đề chung phát sinh trong giao dịch trên môi trường điện tử theo nguyên tắc tự do, tự nguyện, bình đẳng và tự chịu trách nhiệm giữa các bên tham gia, tạo hành lang pháp lý ghi nhận và bảo vệ quyền của tổ chức, cá nhân trong giao dịch điện tử, góp phần hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường và thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, Luật Giao dịch điện tử năm 2005 thiếu các chính sách hỗ trợ giao dịch điện tử, thúc đẩy giao dịch điện tử trong cơ quan nhà nước; chưa cập nhật và đồng bộ các quy định về an toàn, bảo mật theo Luật An toàn thông tin mạng, chưa có quy định về việc quản lý các hệ thống thông tin phục vụ giao dịch điện tử, nền tảng số là phương tiện và môi trường để thực hiện các giao dịch điện tử…

Do đó, Dự thảo Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi) quy định chi tiết cách thức xác định giá trị pháp lý của thông điệp dữ liệu. Bổ sung các quy định về điều kiện bảo đảm giá trị pháp lý khi chuyển đổi từ bản giấy sang thông điệp dữ liệu và ngược lại, bổ sung các quy định về chứng thư điện tử.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nêu rõ: "Việc đưa ra khái niệm chứng thư điện tử và bảo đảm giá trị pháp lý cho hình thức này là một bước đột phá lớn để thúc đẩy các hoạt động giao dịch điện tử trong các ngành, lĩnh vực và xã hội diễn ra, toàn bộ từ đầu đến cuối bằng phương tiện điện tử".

Việc sửa đổi, bổ sung Luật Giao dịch điện tử năm 2005 tập trung vào các mục tiêu cụ thể:

Thứ nhất, sửa đổi, bổ sung các quy định trong Luật để giải quyết những vướng mắc, bất cập của Luật Giao dịch điện tử năm 2005.

Thứ hai, sửa đổi, bổ sung các quy định trong Luật nhằm tạo hành lang pháp lý phù hợp thực tiễn phát triển, nhu cầu về giao dịch điện tử tin cậy, an toàn, và áp dụng được các công nghệ, kỹ thuật đang có xu hướng phát triển mạnh mẽ; đảm bảo phù hợp với thông lệ quốc tế, các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã ký kết.

Thứ ba, đồng bộ các quy định trong Luật Giao dịch điện tử với các văn bản pháp luật được Quốc hội, Chính phủ ban hành từ năm 2005 đến nay như Luật Dân sự, Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, Bộ luật Hình sự, Luật An toàn thông tin mạng, Luật An ninh mạng…

"Điểm cộng" của luật sửa đổi

Dự thảo Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi) có 8 chương và 56 điều, trong đó các nội dung sửa đổi, bổ sung bám theo 9 chính sách đã được Chính phủ thông qua tại Nghị quyết số 152/NQ-CP. Theo đó, Luật sửa đổi có một số điểm mới so với Luật hiện hành như chuyển đổi hình thức giữa văn bản giấy và thông điệp dữ liệu; giá trị pháp lý của chứng thư điện tử; chuyển nhượng chứng thư điện tử; yêu cầu đối với lưu trữ, xử lý chứng thư điện tử; chữ ký số chuyên dùng chính phủ; sử dụng chữ ký điện tử dùng riêng…

Dự thảo Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi) dẫn chiếu, yêu cầu tuân thủ các quy định của pháp luật về an toàn thông tin mạng và an ninh mạng, bổ sung quy định về an toàn thông điệp dữ liệu.

Về điều khoản thi hành, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, Dự thảo Luật sửa đổi có bổ sung điều khoản chuyển tiếp, hiệu lực thi hành để đảm bảo việc thực thi Luật sau khi được ban hành có sự phù hợp với thực tế.

Cụ thể, Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi) được mở rộng phạm vi điều chỉnh theo hướng không loại trừ các đối tượng cụ thể đã được quy định tại Điều 1 trong Luật Giao dịch điện tử năm 2005 - “việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà và các bất động sản khác, văn bản về thừa kế, giấy đăng ký kết hôn, quyết định ly hôn, giấy khai sinh, giấy khai tử, hối phiếu và các giấy tờ có giá khác”. Pháp luật chuyên ngành sẽ quy định có cho phép việc thực hiện giao dịch điện tử trong các lĩnh vực chuyên ngành cụ thể, tùy thuộc vào sự phát triển của công nghệ thông tin và chính sách của Nhà nước trong từng thời kỳ.

Phạm vi điều chỉnh của Luật sửa đổi sẽ bao gồm tất cả các lĩnh vực của đời sống, kinh tế, xã hội. Việc mở rộng phạm vi điều chỉnh sẽ tạo điều kiện tốt hơn cho ứng dụng giao dịch điện tử trong toàn bộ hoạt động kinh tế-xã hội. Từ đó, tạo điều kiện thuận lợi cho công cuộc chuyển đổi số của đất nước, phát triển chính phủ điện tử, thương mại điện tử.

Để bảo đảm độ tin cậy, minh bạch của giao dịch điện tử, việc quy định cụ thể về định danh và xác thực điện tử trong Luật sửa đổi tạo cơ sở pháp lý cho các hoạt động quản lý, cung cấp và sử dụng dịch vụ định danh và xác thực điện tử (đặc biệt là các quy định về việc áp dụng, công nhận giá trị pháp lý khi triển khai công nghệ mới như QR code, blockchain đối với xác thực và định danh); quy định rõ ràng, phân biệt các khái niệm thông điệp dữ liệu, thông điệp dữ liệu an toàn, chữ ký điện tử, chữ ký điện tử an toàn.

Luật sửa đổi hoàn thiện các quy định về thông điệp dữ liệu mà Luật Giao dịch điện tử năm 2005 quy định chưa rõ ràng, hạn chế, chưa phù hợp với thực tiễn như: địa điểm gửi và nhận, gán dấu thời gian đối với thông điệp dữ liệu, việc chuyển đổi chứng từ điện tử sang dạng giấy và ngược lại, bản gốc, bản sao, bản chính và giá trị pháp lý của chứng từ sau khi chuyển đổi… Đồng thời, Luật sửa đổi quy định rõ các điều kiện, tiêu chuẩn để chữ ký điện tử được xác định là chữ ký điện tử an toàn và thông điệp dữ liệu được xác định là thông điệp dữ liệu an toàn; các cấp độ chữ ký điện tử, giá trị pháp lý theo từng cấp độ.

Luật sửa đổi đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất trong hoạt động quản lý nhà nước về giao dịch điện tử.

Tại Kỳ họp thứ 4 của Quốc hội khóa XV (ngày 25/10/2022), trong Báo cáo thẩm tra dự án Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi), Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Lê Quang Huy cho biết: Ủy ban tán thành về sự cần thiết phải sửa đổi Luật Giao dịch điện tử năm 2005 với những lý do đã nêu trong Tờ trình của Chính phủ. Về cơ bản, các quy định của dự thảo Luật phù hợp với cam kết trong các hiệp định thương mại tự do (FTA) có liên quan.

Tuy nhiên, vẫn có một số quy định chưa hoàn toàn bám sát các yêu cầu của cam kết hoặc còn thiếu các quy định so với yêu cầu của cam kết. Có ý kiến cho rằng Dự thảo Luật cũng chưa thể hiện toàn diện các nguyên tắc và thể hiện chính xác khái niệm thông điệp dữ liệu (khoản 3, Điều 3 của Dự thảo Luật) như Luật mẫu về thương mại điện tử 1996 (UNCITRAL). Do đó, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục rà soát, bảo đảm tính tương thích với điều ước quốc tế...

Đa số ý kiến Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường tán thành việc mở rộng phạm vi điều chỉnh của Dự thảo Luật trong bối cảnh công nghệ số đã và đang phát triển mạnh mẽ, ứng dụng rộng rãi ở Việt Nam; đồng thời cơ bản tán thành với quy định về đối tượng áp dụng như tại Điều 2 của Dự thảo Luật, có sự kế thừa của Luật Giao dịch điện tử hiện hành. Tuy nhiên, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục rà soát, thể hiện lại Điều 2 để tránh bỏ sót đối tượng áp dụng của Luật.

Trước đó, ngày 19/9/2022, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã họp chuyên đề pháp luật để xem xét, cho ý kiến về Dự thảo Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi).

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga nhất trí với nhiều nội dung cũng như sự cần thiết phải ban hành Luật sửa đổi. Tuy nhiên, bà đề nghị Ban soạn thảo cần làm rõ tính thống nhất của hệ thống pháp luật như Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi) lần này liên quan đến những luật gì (Luật An toàn thông tin mạng, Luật An ninh mạng, Bộ luật Dân sự…), nếu có sự "không thống nhất" với các đạo luật khác thì giải quyết như thế nào và cân nhắc tính khả thi khi mở rộng phạm vi điều chỉnh của dự thảo luật…

Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng và an ninh của Quốc hội Lê Tấn Tới cho rằng cần quy định rõ trách nhiệm của người khởi tạo; quy định về nguyên tắc bắt buộc phải xử lý khi người dân gửi đến; về chữ ký số…

Thảo luận tại cuộc họp, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng tán thành nhiều nội dung của Dự thảo Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi), đồng thời đề nghị Ban soạn thảo nghiên cứu để có quy định đặc thù đối với dữ liệu và tính bảo mật của ngân hàng là rất khác và rất cao nên để bảo đảm tính thống nhất đối với các quy định của ngân hàng và sự kiểm tra, giám sát của cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực này.

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ đánh giá cao công tác chuẩn bị của Chính phủ, sự thẩm tra của Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội với rất nhiều tài liệu để phục vụ cho dự án luật này nhằm cung cấp thông tin để Quốc hội có cơ sở nghiên cứu và thảo luận.

Bài cuối: Canh cánh nỗi lo an toàn thông tin mạng