ASEAN vững vàng hướng tới tương lai - Bài cuối: Nỗ lực củng cố khối đại đoàn kết, thống nhất

Đặc biệt, trong những tháng đầu năm 2020 ảnh hưởng nặng nề do dịch COVID-19 đến sự phát triển kinh tế - xã hội của các nước thành viên ASEAN, Chủ tịch ASEAN 2020 - Việt Nam chủ động, tích cực; cùng các nước ứng phó với dịch bệnh, vượt qua giai đoạn cam go, khó khăn; khẳng định bản lĩnh của một cộng đồng trưởng thành, tự cường và năng động.

Thành viên tích cực, có trách nhiệm cao

Trong 25 năm qua, Việt Nam đã có những đóng góp tích cực, quan trọng trong việc xây dựng cộng đồng ASEAN. Ngay từ những ngày đầu gia nhập ASEAN, Việt Nam đã thể hiện vai trò tích cực và có trách nhiệm cao. Trong bối cảnh khu vực trong cuộc khủng hoảng tài chính châu Á nghiêm trọng 1997-1998, Việt Nam đã tổ chức thành công Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 6 tại Hà Nội (12/1998) - chỉ 3 năm sau khi Việt Nam chính thức trở thành thành viên của ASEAN. Sự kiện mang dấu ấn đậm nét của Việt Nam được các nước thành viên ASEAN nói riêng, dư luận quốc tế nói chung đánh giá cao. Với việc thông qua Chương trình Hành động Hà Nội, Hội nghị cấp cao ASEAN 6 đã góp phần quan trọng tăng cường đoàn kết, đẩy mạnh hợp tác, khôi phục hình ảnh ASEAN; đặc biệt định hướng hợp tác, phát triển ASEAN trong những năm tiếp theo để thực hiện Tầm nhìn 2020.

Tiếp sau đó, Việt Nam đã hoàn thành tốt vai trò Chủ tịch Ủy ban thường trực ASEAN (ASC) khóa 34 và Diễn đàn khu vực ASEAN, tổ chức và chủ trì thành công các hội nghị, diễn đàn, các cuộc đối thoại quan trọng. Với sự nỗ lực của Việt Nam, ASEAN và Diễn đàn khu vực ASEAN đã đạt được những kết quả quan trọng; tiếp tục phát triển đúng hướng, phù hợp với lợi ích của từng nước ASEAN và lợi ích chung của cả khu vực.

Việt Nam tiếp nhận cương vị Chủ tịch ASEAN nhiệm kỳ 2010 vào giai đoạn có ý nghĩa quan trọng với tiến trình xây dựng Cộng đồng của ASEAN. Đó là năm bản lề trong chặng đường 5 năm còn lại để ASEAN hoàn thành mục tiêu xây dựng Cộng đồng; là năm ASEAN bắt đầu chính thức ổn định hoạt động theo bộ máy tổ chức và khung pháp lý do Hiến chương quy định. Việt Nam cùng các nước thành viên đề ra ưu tiên xuyên suốt cho hợp tác ASEAN trong giai đoạn này nhằm đẩy mạnh hành động nhằm hiện thực hóa mục tiêu hình thành Cộng đồng ASEAN, được thể hiện qua Chủ đề “Hướng tới Cộng đồng ASEAN: Từ tầm nhìn tới hành động”. Việc hoàn thành tốt nhiệm vụ Chủ tịch ASEAN 2010 đã nâng cao vai trò, vị thế quốc tế của Việt Nam; đề cao hình ảnh một nước Việt Nam đổi mới và năng động, có đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp tác, phát triển.

Ở hai cương vị này, Việt Nam đã giúp thúc đẩy một bước tiến lớn hướng tới thành lập Cộng đồng ASEAN vào năm 2015, qua đó tăng cường vai trò và vị thế quốc tế của khối. Bên cạnh đó, Việt Nam đã đóng góp vào việc hình thành, củng cố, phát triển các thể chế do ASEAN thành lập và dẫn dắt, thúc đẩy quan hệ đối ngoại của ASEAN thông qua quyết định mở rộng Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS) để kết nạp thêm Mỹ và Nga; lần đầu tiên tổ chức Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN Mở rộng (ADMM+); vận động để đại diện cho ASEAN dự Hội nghị Thượng đỉnh G-20 tại Hàn Quốc và Canada.... Tiếp sau đó là hàng loạt sáng kiến, chương trình như “Tầm nhìn 2020 và kế hoạch thực hiện”, “Tuyên bố ASEAN 2”, “Hiến chương ASEAN”, “Lộ trình phát triển Cộng đồng ASEAN (2009-2015)”, “Sáng kiến hội nhập ASEAN” và “Kế hoạch Tổng thể và Kết nối ASEAN”.

Trong những năm gần đây, Việt Nam được đánh giá là một thành viên năng động, trách nhiệm, nổi bật với việc đóng góp sự  duy trì sự thống nhất, hòa bình, an ninh của khu vực ASEAN. Đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN 2020, Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh cho biết, ngay từ cuối năm 2018, Việt Nam đã tích cực chuẩn bị cho vai trò quan trọng này với mong muốn đặt những viên gạch tiếp theo xây dựng Cộng đồng ASEAN thêm vững mạnh.

Phó Thủ tướng nhấn mạnh: “Từ khi gia nhập “con thuyền khu vực” ASEAN năm 1995, Việt Nam đã cùng ASEAN chèo chống qua nhiều sóng gió, vật lộn với những dòng xoáy dữ dội của “biển cả toàn cầu”. Trong sự vững vàng của ASEAN ngày hôm nay có những nỗ lực bền bỉ của Việt Nam, qua đó góp phần xây dựng đoàn kết, thống nhất giúp ASEAN vượt qua những thời khắc khó khăn, thử thách. Đảm đương vai trò Chủ tịch ASEAN đúng vào dịp kỷ niệm 25 năm gia nhập, Việt Nam có nhiều thuận lợi nhưng cũng sẽ đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Thúc đẩy ASEAN vươn lên mạnh mẽ, phát triển bền vững sẽ là đóng góp thiết thực của Việt Nam cho Cộng đồng”.

Với chủ đề cho Năm ASEAN 2020 “Gắn kết và chủ động thích ứng”, Việt Nam mong muốn khẳng định đoàn kết có ý nghĩa quyết định với sự vững bền của ASEAN. Một Cộng đồng ASEAN gắn kết, phát triển mới có thể thích ứng hiệu quả với các yếu tố tác động bên ngoài và ngược lại, chủ động thích ứng sẽ giúp ASEAN gắn kết chặt chẽ, nhờ đó tăng cường sức mạnh tổng thể. Trong bối cảnh dịch COVID-19 tưởng chừng bất khả thi cho mọi chương trình, Việt Nam đã chủ động, kịp thời, sáng tạo chuyển sang hình thức họp trực tuyến để bảo đảm các hoạt động của ASEAN liên tục, thông suốt. Việt Nam không chỉ xử lý tốt trong công tác phòng, chống dịch trong nước mà còn là nêu cao tinh thần hợp tác quốc tế, giúp đỡ lẫn nhau trong lúc khẩn cấp, khó khăn nhất.

Về vai trò của Việt Nam với tư cách là Chủ tịch ASEAN năm 2020, Tiến sĩ Balaz Szanto, Bộ môn Quan hệ quốc tế, Đại học Webster Thailand nhấn mạnh, Việt Nam là thành viên quan trọng, là quốc gia có vai trò chủ yếu trong ASEAN. Vai trò lãnh đạo ASEAN của Việt Nam sẽ có những ảnh hưởng riêng biệt đến các vấn đề quan trọng, trong đó có việc thúc đẩy giải quyết các tranh chấp lãnh thổ trên biển, cũng như các vấn đề khác trong chương trình nghị sự của ASEAN.

Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, Trưởng SOM ASEAN Lào Thongphane Savanphet đánh giá, Việt Nam đang làm tốt vai trò Chủ tịch ASEAN 2020, đặc biệt trong việc dẫn dắt ASEAN vượt qua những khó khăn, thách thức của đại dịch COVID-19. Hội nghị cấp cao ASEAN 36 với nhiều nội dung quan trọng, đã thể hiện đúng tinh thần chủ đề năm 2020 trong điều kiện và hoàn cảnh mới.

Quyết không chùn bước trước đại dịch COVID-19

Việt Nam bắt đầu nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN từ tháng 1/2020, đúng thời điểm dịch COVID-19 bùng phát, lan rộng ra cả thế giới. “Việt Nam nhận thức rõ trách nhiệm của mình, đã thích ứng, chủ động, linh hoạt cùng với các nước thành viên ASEAN khác ứng phó với dịch bệnh. Việt Nam nhanh chóng xác định cần tạm thời chuyển trọng tâm hợp tác của ASEAN; phối hợp với các nước ASEAN tập trung vào hợp tác ứng phó dịch bệnh, coi đây là ưu tiên hàng đầu của ASEAN trong giai đoạn hiện nay”, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Quốc Dũng, Trưởng SOM ASEAN Việt Nam khẳng định.

Theo đó, ngay từ đầu dịch bệnh, Việt Nam đã tích cực, chủ động dẫn dắt và điều phối nỗ lực chung của ASEAN và hợp tác với các Đối tác kiểm soát, ngăn chặn lây lan, giảm thiểu tác động kinh tế-xã hội của dịch bệnh. Cơ quan Y tế các nước ASEAN và các nước ASEAN+3 đã trao đổi, chia sẻ thông tin về dịch bệnh.

Trước tình hình dịch bệnh ngày càng phức tạp, ngày 14/2/2020, Việt Nam phối hợp các nước ra Tuyên bố Chủ tịch về ứng phó của ASEAN trước dịch COVID-19, vừa cảnh báo nguy cơ dịch bệnh vừa khẳng định quyết tâm hợp tác khu vực, quốc tế trong chống dịch, phối hợp tổ chức nhiều cuộc họp với các đối tác như Trung Quốc, Liên minh châu Âu, Hoa Kỳ và các tổ chức quốc tế nhằm cùng nhau sớm đẩy lùi, khống chế dịch bệnh. Thực hiện chỉ đạo của Lãnh đạo Cấp cao, các cấp ngành trong Cộng đồng ASEAN như các Bộ trưởng Quốc phòng, Kinh tế đều ra Tuyên bố đề ra hành động chung trong lĩnh vực của mình để kiểm soát, ngăn chặn dịch bệnh.

Trong quá trình này, Hội đồng điều phối ASEAN luôn đóng vai trò trung tâm, điều phối các hoạt động hợp tác trong Cộng đồng và trong hợp tác với các đối tác, tạo nên mạng lưới rộng khắp, trong cả khu vực về phòng chống, giảm thiểu tác động của dịch COVID-19. Từ tháng 2/2020 đến nay, Hội đồng điều phối ASEAN đã nhiều lần nhóm họp để ra các quyết định khác nhau. Đồng thời, các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN đã tổ chức họp với đối tác, vừa tranh thủ học hỏi kinh nghiệm vừa phối hợp phòng, chống và kiểm soát dịch.

Trước những thách thức do đại dịch COVID-19, tại Hội nghị cấp cao ASEAN 36, Thủ tướng Chính phủ Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc nhấn mạnh, mẫu số lợi ích chung gắn kết các quốc gia thành viên ASEAN hơn 5 thập kỷ qua càng được nhân lên trong bối cảnh khó khăn, thử thách. Dịch COVID-19 là phép thử để ASEAN càng khẳng định bản lĩnh của một Cộng đồng ngày càng trưởng thành. Khẳng định tinh thần quyết không chùn bước trước đại dịch COVID-19, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc tin tưởng: “Qua mỗi cơn phong ba, bó lúa vàng trên logo biểu tượng của ASEAN sẽ ngày càng thêm gắn kết bền chặt, tiếp tục đem lại những hạt gạo đong đầy tình cảm đoàn kết, đùm bọc lẫn nhau của đại gia đình ASEAN.”

Theo đó, dưới vai trò điều phối của Chủ tịch ASEAN 2020, các nước thành viên thường xuyên chia sẻ quyết định về chính sách; đồng thời xem xét, điều chỉnh chính sách của mình theo hướng phù hợp với đặc thù khu vực, đòi hỏi của tình hình lẫn thực tiễn của từng nước. Việc làm này đã tạo ra nền tảng chính sách hài hòa và tương đối đồng bộ giữa các nước trong đấu tranh với dịch COVID-19. Bên cạnh đó, ASEAN cũng đã kích hoạt các cơ chế thông tin trong khu vực về y tế, về ứng phó với các trường hợp khẩn cấp, trong đó có Mạng lưới trung tâm hoạt động khẩn cấp ASEAN về các trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng, Trung tâm ảo ASEAN BioDioaspora…

Trong vai trò Chủ tịch ASEAN, Việt Nam đã thúc đẩy việc thành lập và tổ chức cuộc họp đầu tiên bằng hình thức trực tuyến của Nhóm công tác liên ngành Hội đồng điều phối ASEAN về ứng phó các tình trạng y tế công cộng khẩn cấp 31/3/2020 để thống nhất khuyến nghị các bước triển khai phối hợp, hành động tiếp theo. Đặc biệt, trong bối cảnh dịch bệnh diễn biến phức tạp, các cuộc họp không thể diễn ra theo phương cách truyền thống, Việt Nam đã thúc đẩy tổ chức họp theo hình thức trực tuyến. Đây là giải pháp linh hoạt, phù hợp, được các nước thành viên đánh giá góp phần giúp ASEAN phản ứng nhanh, kịp thời trước đại dịch COVID-19.

Việt Nam đã đề xuất một số giải pháp cụ thể nhằm đẩy mạnh nỗ lực chung của ASEAN trong ứng phó với dịch COVID-19 như hình thành kho dự phòng của khu vực về trang thiết bị y tế và nhu yếu phẩm, đáp ứng các yêu cầu khẩn cấp; xây dựng quy trình ứng phó chung của ASEAN trong các tình huống dịch bệnh; trên cơ sở các hướng dẫn của Tổ chức Y tế Thế giới, tổ chức diễn tập trực tuyến của Trung tâm Quân y ASEAN về ứng phó dịch bệnh; tổ chức diễn tập quân y sa bàn về tình hướng y tế cộng đồng, khẩn cấp; thành lập Quỹ ASEAN về chống dịch COVID-19; thành lập Nhóm Công tác về phòng chống tin giả…

“Tất cả những hoạt động này Việt Nam đã chủ động đề xuất và được sự ủng hộ của các nước ASEAN”, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Quốc Dũng nhấn mạnh. Bên cạnh đó, Việt Nam đã có nhiều hình thức hợp tác, hỗ trợ các nước ASEAN về tài chính và vật tư, trang thiết bị y tế do Việt Nam sản xuất như khẩu trang, quần áo bảo hộ, bộ kit xét nghiệm… nỗ lực chung tay cùng các nước ASEAN chống đại dịch COVID-19.

Đánh giá Việt Nam là “thành viên quý giá” của cộng đồng các nước ASEAN, Đại sứ -Trưởng phái đoàn thường trực Philippines tại Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á Noel Servigon cho rằng, thành công đáng chú ý của Việt Nam trong việc ngăn chặn đại dịch COVID-19 đã trở thành hình mẫu không chỉ trong ASEAN mà cả trên toàn thế giới. Theo ông Noel Servigon, các nỗ lực phối hợp trong năm nay sẽ giúp đảm bảo tất cả các quốc gia thành viên ASEAN vươn lên mạnh mẽ hơn, được trang bị tốt hơn để ứng phó và phục hồi sau các đại dịch tương lai.

Sau 25 năm gia nhập ASEAN, từ một nước có nền kinh tế bao cấp, lạc hậu, Việt Nam đã trở thành một nước có thu nhập trung bình với nền kinh tế thị trường năng động, tích cực hội nhập sâu rộng vào khu vực và thế giới. Việt Nam trở thành một thành viên tích cực, năng động của ngôi nhà chung ASEAN; nỗ lực củng cố khối đại đoàn kết, thống nhất của khu vực, phát huy vai trò trung tâm, thúc đẩy quan hệ đối ngoại của ASEAN trong thời gian tiếp theo. Đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN trùng với thời điểm kỳ niệm 25 năm Việt Nam gia nhập tổ chức, Việt Nam đã và đang tiếp tục huy động năng lực hành động tập thể của khối, tạo ra cơ chế thúc đẩy sự hùng cường chung của các nước thành viên để không ai bị bỏ lại phía sau.