ASEAN vững vàng hướng tới tương lai - Bài 1: Hình mẫu thành công về hợp tác khu vực

Lịch sử 53 năm tồn tại, phát triển của ASEAN đã chứng minh, một ASEAN đoàn kết, thống nhất, liên kết chặt chẽ, biết gắn lợi ích quốc gia, lợi ích khu vực sẽ duy trì được vai trò trung tâm. Một Cộng đồng ASEAN vững mạnh, phồn vinh, lấy người dân làm trung tâm, góp phần bảo đảm những lợi ích lâu dài của các quốc gia thành viên, người dân trong khu vực.

Cộng đồng gắn kết về chính trị, liên kết về kinh tế

Ý tưởng về Cộng đồng được đề cập từ rất sớm, ngay khi Lãnh đạo các nước ASEAN thông qua Tầm nhìn ASEAN 2020 (năm 1997). Năm 2003, Lãnh đạo các nước ASEAN chính thức quyết định xây dựng Cộng đồng ASEAN vào năm 2020. Đến năm 2007, Lãnh đạo các nước ASEAN đã nhất trí sẽ đạt mục tiêu này vào năm 2015 (thay vì đến năm 2020 như thỏa thuận trước đó).

Để xây dựng Cộng đồng ASEAN, tháng 1/2009, Lãnh đạo các nước ASEAN đã thông qua Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN (2009-2015) cùng các kế hoạch triển khai trên 3 trụ cột về: chính trị - an ninh, kinh tế và văn hóa – xã hội, với hơn 800 biện pháp/hoạt động cụ thể. Tiếp đó là Kế hoạch về Kết nối ASEAN và Sáng kiến Liên kết ASEAN về thu hẹp khoảng cách phát triển. Các nhà Lãnh đạo đã ký Hiến chương ASEAN vào tháng 11/2007 và có hiệu lực tháng 12/2008, để tạo cơ sở pháp lý, khuôn khổ thể chế cho xây dựng Cộng đồng.

Mục tiêu tổng quát của Cộng đồng ASEAN là xây dựng ASEAN đến năm 2015 trở thành một Cộng đồng gắn kết về chính trị, liên kết về kinh tế, có trách nhiệm về xã hội, hợp tác rộng mở với bên ngoài; hoạt động theo luật lệ, hướng tới người dân. 

Cộng đồng Chính trị - An ninh có mục tiêu tạo dựng môi trường hòa bình, an ninh ở khu vực thông qua việc nâng hợp tác chính trị -an ninh ASEAN lên tầm cao mới, với 3 đặc trưng chính gồm: hoạt động theo luật lệ với các giá trị, chuẩn mực chung; gắn kết, hòa bình, tự cường, có trách nhiệm chung bảo đảm an ninh toàn diện; một khu vực năng động, quan hệ rộng mở với bên ngoài. 

Cộng đồng Kinh tế nhằm tạo ra một thị trường duy nhất và cơ sở sản xuất thống nhất, trong đó có sự lưu chuyển tự do của hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, vốn, lao động có tay nghề; có sức cạnh tranh cao; phát triển đồng đều; hội nhập đầy đủ vào nền kinh tế toàn cầu.

Cộng đồng Văn hóa - Xã hội có mục tiêu phục vụ, nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân, thúc đẩy bình đẳng, công bằng xã hội, bảo vệ môi trường, phát triển bền vững, tăng cường ý thức cộng đồng, bản sắc chung.

Cùng với đó, ASEAN còn hướng tới mục tiêu làm sâu sắc hơn quan hệ với các đối tác, giữ vai trò trung tâm ở khu vực thông qua nhiều khuôn khổ hợp tác được lồng ghép vào hoạt động của từng trụ cột Cộng đồng ASEAN.

Không chỉ gắn kết, liên kết về nội khối, ASEAN còn tích cực mở rộng quan hệ với các đối tác bên ngoài, trở thành một đối tác quan trọng của các nước lớn trong và ngoài khu vực. ASEAN đã trở thành đối tác quan trọng của nhiều nước, tổ chức khu vực, quốc tế. Các đối tác đều coi trọng quan hệ, đẩy mạnh hợp tác toàn diện với ASEAN cả về đa phương và song phương, hỗ trợ ASEAN xây dựng Cộng đồng, ủng hộ vai trò chủ đạo của Hiệp hội ở khu vực. Đến nay, 93 nước ngoài khu vực đã cử Đại sứ tại ASEAN. ASEAN đã lập 54 Ủy ban ASEAN tại nước thứ 3 và tổ chức quốc tế để thúc đẩy hợp tác các vấn đề ASEAN quan tâm và quảng bá hình ảnh ASEAN ra với cộng đồng quốc tế.

ASEAN đóng vai trò là động lực chính trong việc thúc đẩy hợp tác, liên kết khu vực ở Đông Á, nhất là về kinh tế - thương mại, thông qua cơ chế, khuôn khổ khác nhau ở khu vực. Cùng với tiến trình xây dựng Cộng đồng Kinh tế ASEAN, Hiệp hội đã chủ động đi đầu trong việc hình thành một mạng lưới các Khu vực mậu dịch tự do (FTA) với từng đối tác quan trọng như: Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Australia và New Zealand; thúc đẩy nhiều chương trình hợp tác kinh tế - thương mại đa dạng với các đối tác lớn như: Mỹ, Canađa, Liên minh châu Âu, Nga và đang đàm phán Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP).

Trong bối cảnh tình hình thế giới tiếp tục ẩn chứa nhiều bất định, cạnh tranh giữa nước lớn gia tăng, ASEAN với vị trí địa - chiến lược ở trung tâm của khu vực rộng lớn kết nối hai vùng biển Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, đang đứng trước vận hội và thách thức mới. Với dân số gần 650 triệu người và diện tích hơn 1,7 triệu km2, ASEAN là thị trường tiền năng với một nền kinh tế năng động, là điểm sáng kinh tế toàn cầu. Các nước ASEAN cũng không ngừng vận động vươn lên, đón đầu những lợi ích của Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư bằng việc tham gia mạnh mẽ vào các lĩnh vực công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, robot tiên tiến…Tuy nhiên, sự gia tăng chủ nghĩa bảo hộ, cọ xát thương mại giữa các nước lớn cũng đặt ra nhiều thách thức, ảnh hưởng tiêu cực tới tốc độ phát triển kinh tế và thương mại quốc tế. Bên cạnh đó, khác biệt trong phát triển kinh tế giữa các quốc gia thành viên và các yêu cầu hội nhập cao hơn, sâu hơn trong giai đoạn mới đòi hỏi các chính phủ phải có các quyết sách kinh tế phù hợp. Như vậy, ASEAN đang đứng trước yêu cầu tận dụng tối đa cơ hội, xử lý tốt các thách thức, tránh nguy cơ tụt hậu để tiếp tục vươn lên bền vững. 

Đại sứ Kamsiah, Trưởng Phái đoàn thường trực Malaysia tại ASEAN cho rằng, một trong những bản sắc lớn nhất của ASEAN là sự đồng thuận. Theo đó, dù lớn, dù mạnh hay giàu có, nhưng khi đưa ra quyết định cho toàn khối đều cần phải có sự nhất trí của tất cả các quốc gia thành viên. Đây cũng là điều thực sự khác biệt giữa ASEAN với các tổ chức khu vực khác. Ngoài ra, dù nằm cùng khu vực, các nước thành viên ASEAN đều là những nước láng giềng, đối tác thân thiết, thực sự tôn trọng chủ quyền của nhau. Điều này là một “bản sắc mạnh mẽ” của ASEAN.

 ASEAN - hình mẫu thành công về hợp tác khu vực

Cộng đồng ASEAN hình thành ngày 31/12/2015 đã đưa ASEAN trở thành một Cộng đồng gắn kết về chính trị, liên kết về kinh tế và sẻ chia trách nhiệm xã hội. ASEAN ngày nay được coi là hình mẫu thành công về hợp tác khu vực. Các diễn đàn do ASEAN khởi xướng đã quy tụ được nhiều quốc gia, được tất cả các nước lớn coi trọng.

Việc Cộng đồng ASEAN hình thành vào cuối năm 2015 là sự tích tụ kết quả hợp tác ASEAN trong 5 thập kỷ qua, phản ánh mức độ liên kết ASEAN đạt được đến nay, đưa ASEAN trở thành một tổ chức có mức độ liên kết cao hơn trước đây, khá chặt chẽ, có vai trò quan trọng ở khu vực.

Có thể nói, sự hình thành Cộng đồng ASEAN 2015 là dấu mốc lịch sử của tiến trình liên kết ASEAN, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với Hiệp hội và khu vực cũng như từng nước thành viên. ASEAN đã và sẽ tiếp tục là nhân tố quan trọng đối với hòa bình, ổn định, hợp tác vì phát triển ở khu vực; mang lại những lợi ích quan trọng, thiết thực cho từng nước thành viên, nhất là tạo môi trường, điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế - xã hội, hội nhập quốc tế.

Trong hơn 50 năm qua, thành tựu hợp tác ASEAN được thể hiện trên các mặt. Về thể chế, là một tổ chức hợp tác khu vực gồm cả 10 nước Đông Nam Á, hoạt động trên cơ sở pháp lý và các nguyên tắc cơ bản đã được ghi nhận trong Hiến chương ASEAN, có tổ chức bộ máy hoàn chỉnh từ cấp cao xuống cấp Bộ trưởng, quan chức cao cấp và cấp làm việc, trong đó có Ủy ban các Đại diện thường trực tại ASEAN ở Jakarta, Indonesia.

Cộng đồng Chính trị - An ninh ASEAN có mức độ hợp tác chặt chẽ hơn với nhiều tiến triển quan trọng về xây dựng lòng tin, chia sẻ các chuẩn mực, quy tắc ứng xử, ngăn ngừa, quản lý xung đột, nâng cao năng lực xử lý những thách thức an ninh. Tuy nhiên, Cộng đồng Chính trị - An ninh ASEAN không phải là một khối phòng thủ chung; chưa đến mức có chính sách quốc phòng - an ninh chung.

Cộng đồng Kinh tế ASEAN có mức độ hợp tác khá chặt chẽ trong các lĩnh vực kinh tế ngành; đã kết nối với các nền kinh tế lớn trên thế giới. Cộng đồng Văn hóa - Xã hội ASEAN là một khuôn khổ hợp tác chặt chẽ, với các quy định, tiêu chuẩn chung để tạo sự hài hòa, nâng cao năng lực, giúp thúc đẩy mạnh an sinh xã hội, bình đẳng, công bằng xã hội, bảo vệ môi trường...

Từ một khu vực với những chia rẽ, khác biệt, ngày nay, ASEAN là cộng đồng của những quốc gia độc lập, đoàn kết đang phát triển ngày càng lớn mạnh. Với dân số gần 650 triệu người, đứng thứ 3 thế giới, ASEAN là nền kinh tế phát triển năng động với quy mô GDP năm 2018 đạt 2.950 tỷ USD, đứng thứ 5 toàn cầu, đã ký kết 6 Hiệp định thương mại tự do với 7 đối tác hàng đầu thế giới, định vị vững chắc vị trí là vai trò trung tâm trong cấu trúc khu vực, được sự tôn trọng và hợp tác của các cường quốc, các đối tác trên thế giới.

Bài 2: Xây dựng Cộng đồng ASEAN vượt qua thách thức, phát triển bền vững.