Bốc dỡ container hàng hóa tại cảng ở Hamburg, Đức. Ảnh: AFP/TTXVN
Theo Wall Street Journal ngày 15/12, trong hai thập kỷ qua, Đức và Trung Quốc được xem là "cặp đôi kinh tế hoàn hảo", cùng nhau hưởng lợi lớn từ sự bùng nổ thương mại toàn cầu. Đức cung cấp máy móc thiết yếu, còn Trung Quốc sản xuất hàng tiêu dùng cho thế giới. Tuy nhiên, mối quan hệ cộng sinh từng cùng có lợi này giờ đây đang được một số nhà sản xuất Đức đánh giá là đã biến thành "gánh nặng", và họ muốn giảm hợp tác.
Cụ thể, Đức, quốc gia từng là "ngọn hải đăng" của chủ nghĩa tự do kinh tế, đang đánh giá lại mối quan hệ với Trung Quốc, chuyển từ chính sách thương mại tự do không giới hạn sang các biện pháp bảo hộ. Lần đầu tiên sau nhiều thập kỷ, các doanh nghiệp và chính trị gia Đức đặt câu hỏi về chính sách đã biến đất nước này thành một cường quốc công nghiệp.
Thách thức từ sự trỗi dậy công nghiệp của Trung Quốc
Nguyên nhân cốt lõi là sự trỗi dậy nhanh chóng của Trung Quốc, khiến nước này không còn cần Đức như trước. Được hỗ trợ bởi chi phí sản xuất thấp, đồng nhân dân tệ yếu và trợ cấp của nhà nước, các nhà sản xuất Trung Quốc ngày càng dẫn đầu trong các lĩnh vực mà các công ty Đức từng thống trị. Không chỉ ở thị trường Trung Quốc, mà ngay cả tại các thị trường khác, bao gồm cả châu Âu, hàng hóa Trung Quốc với giá thành rẻ hơn, nhanh hơn và ngày càng tốt hơn đang tạo áp lực lớn lên các nhà sản xuất Đức.
Sự chuyển mình của Trung Quốc từ nước mua sang nước sản xuất hàng hóa đầu tư diễn ra vô cùng nhanh chóng. Theo dữ liệu từ Rhodium, từ năm 2019 đến năm 2024, Đức đã mất vị trí dẫn đầu thị phần toàn cầu về thiết bị và máy móc phát điện vào tay Trung Quốc. Vị thế dẫn đầu của Đức trong lĩnh vực hóa chất và xe cơ giới hiện cũng rất mong manh, và nước này đang tụt hậu xa so với Trung Quốc trong thị trường thiết bị điện.
Thậm chí, xu hướng này đang tăng tốc. Theo viện nghiên cứu kinh tế Đức, trong quý 2/2025, nhập khẩu hộp số sàn từ Trung Quốc đã tăng gần gấp ba lần. Các nhà sản xuất ô tô Đức đã chứng kiến thị phần của họ tại thị trường Trung Quốc giảm từ 1/2 xuống còn 1/3 trong 2 năm.
Thâm hụt thương mại kỷ lục và áp lực lên doanh nghiệp
Những thay đổi này đã để lại những vết sẹo sâu sắc trong nền kinh tế Đức. Tổng kim ngạch xuất khẩu của Đức sang Trung Quốc đã giảm 1/4 kể từ năm 2019 trong khi nhập khẩu tăng vọt. Theo số liệu của chính phủ Đức, thâm hụt thương mại hàng hóa và dịch vụ của Đức với Trung Quốc đang trên đà đạt mức kỷ lục 88 tỷ euro (tương đương khoảng 102 tỷ đô la Mỹ) trong năm nay.
Hậu quả là: Sản lượng sản xuất của Đức đã giảm 14% kể từ khi đạt đỉnh vào năm 2017; ngành công nghiệp đã mất gần 5% việc làm kể từ năm 2019, và ngành công nghiệp ô tô mất khoảng 13% việc làm trong cùng kỳ, theo Ernst & Young.
Các công ty Đức đang chịu áp lực cạnh tranh lớn, đặc biệt từ các nhà cung cấp Trung Quốc được nhà nước trợ cấp. Oliver Richtberg, người đứng đầu bộ phận thương mại quốc tế của Liên đoàn các nhà sản xuất máy móc (VDMA), cho biết: “Chúng tôi là những người ủng hộ thương mại tự do, nhưng các chính sách thương mại không công bằng không thể được dung thứ nữa… Nếu Trung Quốc không hành xử công bằng, chúng tôi phải buộc họ làm vậy”.
Tại Leuna, một trong những cụm công nghiệp hóa chất chính của Đức, các doanh nghiệp đang gặp khó khăn. Vedran Kujundzic, Giám đốc thương mại của DOMO Chemicals, cho biết hóa chất Trung Quốc đã tràn vào châu Âu, tăng thị phần của họ đối với Polyamide 6 (một loại nhựa phổ biến) từ 5% năm ngoái lên 20%, cung cấp mức giảm giá trung bình 20% so với các nhà sản xuất châu Âu. Christof Günther, Giám đốc điều hành khu công nghiệp hóa chất Leuna, cho biết các doanh nghiệp tại đây đang cắt giảm chi phí và cả việc làm, và "họ chỉ có thể cầm cự được đến một thời điểm nhất định”.
Phản ứng từ chính phủ và doanh nghiệp Đức
Hướng đi của Đức đang dần trở nên rõ ràng, bắt nguồn từ giới doanh nghiệp, sau đó lan rộng đến các tổ chức vận động hành lang và gần đây nhất là chính phủ.
Về chính sách nhà nước: Thủ tướng Đức Friedrich Merz tuyên bố Berlin sẽ bảo vệ các nhà sản xuất thép trong nước khỏi sự cạnh tranh của Trung Quốc. Chính phủ cũng siết chặt lệnh cấm sử dụng linh kiện Trung Quốc trong mạng dữ liệu di động và thể hiện sự ủng hộ đối với các điều khoản "mua hàng châu Âu" trong các gói thầu công. Hội đồng An ninh Quốc gia mới thành lập của ông Merz đang nghiên cứu các biện pháp đa dạng hóa nguồn cung các khoáng sản quan trọng do Trung Quốc thống trị.
Về tầm nhìn an ninh kinh tế: Một quan chức Đức cho biết chính phủ nước này đang thực hiện “các dự án nhằm giải quyết những rủi ro ngày càng gia tăng về chính sách kinh tế, công nghệ và an ninh trong quan hệ với Trung Quốc”, bên cạnh chiến lược kinh tế-an ninh mới dự kiến công bố vào năm tới.
Kêu gọi hành động: Liên đoàn Công nghiệp Đức (DFI) đã từ bỏ lập trường thân thiện với Trung Quốc từ năm 2019, gọi nước này là “đối thủ cạnh tranh mang tính hệ thống”. Liên đoàn VDMA đã kêu gọi các biện pháp chống bán phá giá và trừng phạt đối với các nhà xuất khẩu Trung Quốc.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nhận định sau chuyến đi Trung Quốc rằng: “Đức đang chuyển mình và nhận thức được những sự mất cân bằng cũng ảnh hưởng đến nước này. Trung Quốc đang tác động mạnh mẽ đến mô hình công nghiệp và đổi mới của châu Âu”.
Về phần mình, Dirk Schumacher, nhà kinh tế trưởng tại ngân hàng phát triển nhà nước KfW của Đức, nhấn mạnh: “Là một quốc gia, chúng ta cần phải quyết định xem mình sẵn sàng nhập khẩu những gì từ Trung Quốc trong tương lai và những gì mình muốn tự sản xuất. Điều này có thể bao gồm việc dựng lên các rào cản để bảo vệ các lĩnh vực có tầm quan trọng chiến lược”.
Sự thay đổi này cho thấy nền kinh tế toàn cầu đang bị phân mảnh trước sự cạnh tranh giữa các cường quốc, khiến một cường quốc như Đức phải chuyển hướng sang bảo hộ để bảo vệ năng lực sản xuất trong nước.