Vì sao chương trình viện trợ mới ở Gaza lại trở thành một thảm kịch chết người?

Theo kênh truyền hình CNN, hàng chục người Palestine đã thiệt mạng trong vài ngày qua khi đang trên đường đến nhận viện trợ từ Quỹ Nhân đạo Gaza (GHF). GHF được Israel và Mỹ hậu thuẫn là một nhóm viện trợ thay thế hệ thống phân phối viện trợ do Liên hợp quốc dẫn đầu ở Gaza, nhằm giải quyết cuộc khủng hoảng nạn đói do lệnh phong tỏa kéo dài nhiều tháng của Israel gây ra.

Trong tuần qua, hàng chục nghìn người Palestine đã tới các điểm phân phối do GHF quản lý, với hy vọng lấy được thực phẩm thiết yếu từ nguồn cung hạn chế.

Tuy nhiên, chỉ với 3 ngày kể từ khi chương trình được triển khai, chính quyền Palestine và các nhân chứng đã cáo buộc lực lượng Israel bắn chết hàng chục thường dân gần một trong những địa điểm viện trợ ở Rafah.

Ngày 2-3/6, quân đội Israel cho biết họ đã bắn súng “cảnh cáo" về phía những người được cho là "nghi phạm" đang tiến đến một vị trí quân sự. Quân đội đang xem xét các báo cáo về thương vong. Ngày 1/6, trong vụ nổ súng chết người đầu tiên, quân đội cho biết họ không bắn vào dân thường gần địa điểm phân phối, mặc dù một nguồn tin quân sự thừa nhận lực lượng Israel đã bắn vào những người này cách địa điểm phân phối khoảng một km. Vậy chính xác điều gì đã xảy ra?

Tình hình nhân đạo tại Gaza

Đầu tháng 3, Israel đã dừng mọi hoạt động viện trợ nhân đạo vào Gaza. Các quan chức chính phủ thời điểm đó cho biết mục tiêu của họ là buộc Phong trào Hồi giáo Hamas chấp nhận các điều khoản ngừng bắn mới và thả các con tin bị bắt giữ trong cuộc tấn công vào Israel vào ngày 7/10/2023.

Lệnh cấm này đồng nghĩa với việc không có nguồn cung thực phẩm nào vào lãnh thổ trong 11 tuần, đẩy 2,1 triệu người dân Gaza vào sâu hơn trong cuộc khủng hoảng đói kém. Một báo cáo hồi tháng 4 của LHQ đã cảnh báo cứ năm người ở Gaza thì có một người đang phải đối mặt với nạn đói.

Đối mặt với sức ép quốc tế ngày càng tăng, Israel đã nới lỏng lệnh phong tỏa của mình hai tuần trước, cho phép một lượng nhỏ viện trợ vào Gaza, được phân phối thông qua các kênh của Liên hợp quốc cũng như thông qua GHF. Nhưng theo các quan chức Palestine và các nhóm viện trợ quốc tế, lượng viện trợ nhỏ giọt vẫn chưa đủ để đáp ứng nhu cầu của người dân.

Vào ngày đầu tiên GHF đưa hàng đến miền Nam Gaza trong ngày 27/5, tình trạng hỗn loạn đã xảy ra khi hàng nghìn người Palestine tranh giành nhận lương thực, Quân đội Israel buộc bắn chỉ thiên cảnh cáo và các nhà giám sát của Mỹ tại điểm phân phối này đã phải rút lui trong thời gian ngắn.

Kế hoạch của GHF

GHF là một tổ chức tư nhân phi lợi nhuận được thành lập với sự hậu thuẫn của Israel và Mỹ để tiếp quản việc cung cấp viện trợ tại Gaza. GHF dựa vào các nhà thầu quân sự tư nhân để đảm bảo an ninh và đặt mục tiêu thay thế các phương pháp cung cấp viện trợ truyền thống tại Gaza do các tổ chức nhân đạo sử dụng.

Ngày 3/6, GHF cho biết công việc của họ vẫn tiếp tục "tiến triển hết tốc lực" khi khẳng định đã cung cấp hàng triệu bữa ăn trong các hộp đóng gói sẵn cho người Palestine. "Trong một môi trường hoạt động phức tạp và bất ổn như Gaza, loại hình cung cấp viện trợ an toàn, trực tiếp và quy mô lớn như vậy là chưa từng có", GHF cho biết trong một tuyên bố.

GHF đã thành lập bốn “Địa điểm phân phối an toàn” ở miền Nam và miền Trung Gaza với mục tiêu cung cấp lương thực cho khoảng 1,2 triệu trong số 2,1 triệu dân ước tính của Gaza. Con số này là quá ít ỏi so với 400 điểm phân phối viện trợ rải rác khắp Gaza của LHQ trước đó.

GHF phối hợp với quân đội Israel để chỉ định các tuyến đường cụ thể cho người Palestine di chuyển và đưa ra cảnh báo trên Facebook về việc không được đi chệch khỏi các tuyến đường được chỉ định.

Tuy nhiên, việc chỉ định các tuyến đường có sẵn khiến nhiều người phải vượt qua quãng đường xa để lấy thức ăn. Bên cạnh đó, không rõ có bao nhiêu người dân thực sự biết về các hướng dẫn chi tiết này, khiến họ đến gần các vị trí của Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF).

Trong 3 ngày qua, người Palestine dường như đã đến quá gần các vị trí quân sự. IDF cho biết họ đã nổ súng vào những người đã rời khỏi tuyến đường được chỉ định.

Liên hợp quốc đã cảnh báo rằng sự tham gia của quân đội Israel trong việc bảo vệ các khu vực xung quanh các địa điểm phân phối có thể cản trở người tiếp nhận.

Chương trình viện trợ trở nên chết người

Hàng chục nghìn người Palestine buộc phải tìm kiếm hàng cứu trợ từ một số ít địa điểm. Các điểm cứu trợ đã rơi vào tình trạng hỗn loạn thảm khốc.

Chính quyền Palestine cho biết hơn 60 người đã bị lực lượng Israel giết chết trong ba ngày qua gần một địa điểm cứu trợ của GHF gần thành phố Rafah ở phía Nam. Việc xác định chính xác những gì đã xảy ra trong diễn biến này là rất khó khăn, vì Israel ngăn cản các phương tiện truyền thông quốc tế vào Gaza.

Theo Cơ quan Y tế Palestine và bệnh viện Nasser, trong ngày 3/6, gần 30 người đã thiệt mạng và hàng chục người bị thương. Quân đội Israel cho biết lực lượng của họ đã nổ súng nhiều lần sau khi xác định được "một số nghi phạm đang di chuyển về phía họ, đi chệch khỏi các tuyến đường tiếp cận được chỉ định".

Ngày 2/6, ba người Palestine đã bị bắn chết và hàng chục người bị thương khi họ đang trên đường tiếp cận viện trợ. IDF cho biết lực lượng Israel đã bắn cảnh cáo cách địa điểm phân phối viện trợ khoảng một km.

Trước đó một ngày, Cơ quan Y tế Palestine, các viên chức bệnh viện cho biết quân đội Israel phải chịu trách nhiệm về vụ nổ súng đã giết chết 31 người.

Về phần mình, GHF cho biết không có vụ nổ súng nào xảy ra ở trong hoặc quanh trung tâm phân phối. Sau vụ nổ súng ngày 3/6, tổ chức này đã chuyển các câu hỏi về vụ nổ súng gần địa điểm cứu trợ cho IDF.

"Đây là một khu vực nằm ngoài địa điểm phân phối an toàn của chúng tôi. Chúng tôi nhận thức được tính chất bi thảm của tình hình và vẫn cam kết đảm bảo an toàn cho tất cả dân thường trong các hoạt động nhân đạo tại tất cả các địa điểm của chúng tôi", GHF cho biết trong một tuyên bố.

Phản ứng cộng đồng quốc tế

Tình hình viện trợ tại Gaza đã vấp phải sự phản đối rộng rãi của quốc tế, đặc biệt là từ LHQ.

Tổng thư ký LHQ Antonio Guterres ngày 2/6 cho biết ông bàng hoàng trước các báo cáo về số người chết và bị thương tại Gaza trước đó một ngày.

"Thật không thể chấp nhận được khi người Palestine liều mạng để kiếm thức ăn", TTK Guterres nói trong một tuyên bố, kêu gọi "một cuộc điều tra độc lập và ngay lập tức" về các sự kiện và để những kẻ gây án phải chịu trách nhiệm.

Người đứng đầu cơ quan nhân quyền của LHQ Volker Turk ngày 3/6 bày tỏ người Palestine đã phải đối mặt với "những lựa chọn nghiệt ngã nhất: chết đói hoặc có nguy cơ bị giết trong khi cố gắng tiếp cận nguồn thực phẩm ít ỏi đang được cung cấp thông qua cơ chế hỗ trợ nhân đạo quân sự hóa của Israel".

Trong một bài đăng trên mạng xã hội X, Philippe Lazzarini, giám đốc điều hành của UNRWA, cũng chỉ trích cơ chế mới này, nói rằng: "Việc phân phối viện trợ đã trở thành một cái bẫy chết người. Thương vong hàng loạt bao gồm hàng chục người bị thương và thiệt mạng trong số những thường dân đang chết đói do bị bắn vào sáng nay. Theo báo cáo từ các nhân viên y tế quốc tế trên thực địa".

Tuần trước, người đứng đầu chính sách đối ngoại của Liên minh châu Âu, Kaja Kallas, đã chỉ trích cơ chế viện trợ mới do GHF điều hành, nói rằng EU không ủng hộ bất kỳ hình thức tư nhân hóa nào đối với việc phân phối viện trợ nhân đạo.

Các nhà lãnh đạo của Vương quốc Anh, Pháp và Canada cũng đã đe dọa sẽ thực hiện "hành động cụ thể", bao gồm cả các lệnh trừng phạt có mục tiêu, nếu Israel không dừng cuộc tấn công quân sự mới và tiếp tục chặn viện trợ vào Gaza.