Biểu tượng ứng dụng Telegram. Ảnh: AFP/TTXVN
Việc giam giữ Pavel Durov, nhà sáng lập ứng dụng nhắn tin Telegram, tại Paris (Pháp) ngày 24/8 đã đặt ra nhiều câu hỏi về tương lai của một nền tảng đã định hình quan niệm công chúng về cuộc chiến của Nga tại Ukraine.
Chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga vào năm 2022 đã biến Telegram từ một công cụ liên lạc nhỏ lẻ dành cho giới trí thức Nga trở thành một hiện tượng toàn cầu. Ứng dụng này đã cho phép hàng triệu người theo dõi các diễn biến trên chiến trường gần như theo thời gian thực, biến các binh lính trở thành những người tường thuật về cuộc xung đột đang diễn ra xung quanh họ và trao cho cả những người ở hai phía đối lập một nền tảng để thu hút người theo dõi thông tin về cuộc chiến.
Telegram được Durov và anh trai thành lập vào năm 2013. Theo các công tố viên Pháp, ông Durov, một công dân Pháp gốc Nga, bị bắt giữ liên quan đến một cuộc điều tra mở ra vào tháng trước về các hoạt động tội phạm trên ứng dụng và do ông thiếu hợp tác với cơ quan thực thi pháp luật.
Theo Trung tâm Levada (một tổ chức thăm dò độc lập của Nga), ngày nay, cứ hai người Nga thì có một người sử dụng Telegram, hoặc để thu thập thông tin hoặc để liên lạc với người khác, tăng lên từ khoảng 38% so với thời gian đầu diễn ra chiến dịch quân sự của Nga.
Nhiều người Nga đã chuyển sang sử dụng ứng dụng nhắn tin này để lấy tin tức về cuộc chiến.
Cứ bốn người Nga thì có khoảng một người đọc các bảng tin công khai của Telegram, được gọi là các kênh, để có một góc nhìn về cuộc chiến ở Ukraine. Năm năm trước, con số này chỉ là 1%.
Những người khác bị Telegram thu hút nhờ ứng dụng này có mã hóa mạnh mẽ và cài đặt bảo mật, khiến nó trở thành một phương tiện hấp dẫn để lan truyền thông tin nhạy cảm.
Số người sử dụng nhiều và có tính bảo mật cao nên Telegram trở thành công cụ liên lạc yêu thích ở Nga cho cả những người ủng hộ và những người phản đối chiến dịch quân sự của Nga.
Các nhà báo độc lập lưu vong đã sử dụng ứng dụng này để tiếp tục đưa tin về cuộc chiến ở Ukraine và cung cấp thông tin cho người Nga. Các nhà nghiên cứu quân sự và các nhà phân tích dữ liệu vệ tinh vốn ít người biết đến nay đã thu hút hàng triệu người theo dõi trên Telegram sau sự kiện ở Ukraine, trở thành những người phân tích quan trọng về diễn biến của cuộc chiến. Các tình nguyện viên đã sử dụng ứng dụng này để gây quỹ cho quân đội và giúp sơ tán dân thường bị kẹt trong cuộc chiến.
Tại Ukraine, Telegram cũng trở thành một nguồn thông tin nổi bật về cuộc chiến. Nhiều người ở nước này tìm đến Telegram để nhận cảnh báo không kích, vì còn nhanh hơn so với ứng dụng chính thức của chính phủ.
Nhưng có lẽ đáng chú ý nhất, các binh sĩ tiền tuyến đã chuyển sang Telegram để ghi lại cuộc sống và cái chết của họ, thay đổi bản chất của việc truyền tải thông tin trong thời chiến. Do không bị cấm nội dung bạo lực nên Telegram đã trở thành cổng thông tin đăng một số video chiến đấu tàn khốc nhất, tiết lộ thực tế của một cuộc chiến trong thế kỷ 21, nơi mà thiết bị bay không người lái và camera gắn trên người đã tạo ra một lượng lớn chưa từng có các đoạn video theo thời gian thực.
Các binh lính Nga cũng thường xuyên sử dụng Telegram để chuyển thông tin quân sự cho nhau, cho thấy cuộc chiến ở Ukraine diễn ra trên cả mặt trận quân sự và công nghệ thương mại như thiết bị bay không người lái và bộ định tuyến Starlink.
Rybar, một nhóm nhà phân tích quân sự ủng hộ cuộc chiến của Nga, đã viết trên Telegram sau khi ông Durov bị giam giữ: “Cho đến nay, Telegram có lẽ đã trở thành phương tiện chính cho công tác chỉ huy và kiểm soát của các đơn vị”.
Rybar nói thêm rằng việc ông Durov bị giam giữ cho thấy Nga cần phải phát triển các kênh liên lạc quân sự an toàn hơn.
Sức mạnh của Telegram trong việc định hình câu chuyện về cuộc chiến Ukraine đã trở nên rõ ràng vào mùa hè năm 2023, khi thủ lĩnh tập đoàn quân sự tư nhân Wagner là Yevgeny V. Prigozhin đã sử dụng ứng dụng nhắn tin này để thông báo và sau đó là tường thuật cuộc nổi loạn ngắn ngủi của ông này chống bộ chỉ huy quân sự Nga. Hàng triệu người ở Nga và ở nước ngoài đã theo dõi trên Telegram hình ảnh và video về các đoàn xe bọc thép của ông Prigozhin di chuyển về phía Moskva.
Vụ ông Durov bị giam giữ đang đe dọa vị thế của Telegram là phương tiện chính để ghi lại cuộc chiến ở Ukraine.
Một số nhà phân tích cho rằng việc ông Durov bị giam giữ có thể làm phức tạp việc gây quỹ của công ty, tạo ra nghi ngờ về khả năng tài chính trong tương lai của nền tảng này. Những người khác đã bày tỏ lo ngại về thời gian tồn tại của các biện pháp bảo mật trên Telegram sau khi truyền thông Pháp đưa tin rằng các cơ quan thực thi pháp luật của nước này đang tìm cách truy cập vào cơ sở dữ liệu các cuộc trò chuyện riêng tư trên Telegram.
Baza, một kênh Telegram của Nga nắm rõ nguồn tin về các cơ quan tình báo của nước này, đã nói rằng các quan chức an ninh Nga ngày 26/8 đã nhận được chỉ thị xóa ứng dụng này khỏi điện thoại.
Bà Margarita Simonyan, một giám đốc truyền thông nhà nước Nga, đã viết trên Telegram ngày 25/8: “Tất cả những ai đã quen sử dụng Telegram để trao đổi và trò chuyện nhạy cảm phải ngay lập tức xóa ứng dụng và đừng làm như thế nữa”.
Trước đây, chính phủ Nga cũng tìm cách cấm Telegram, một phần vì lo ngại về việc cung cấp cho công ty do ông Durov điều hành các thông tin an ninh quốc gia nhạy cảm. Nhưng nỗ lực năm 2018 nhằm chặn quyền truy cập vào ứng dụng này phần lớn đã không thành công và chính phủ Nga đã từ bỏ những nỗ lực hai năm sau đó.
Từ đó, Telegram đã trở thành kênh chính đăng các thông báo của chính phủ Nga.