Một cửa hàng bán đồ lưu niệm tại Philadelphia (Mỹ). Ảnh: AP
Trong nhiều tháng, các nhà kinh tế học trấn an rằng tình trạng giá tiêu dùng tăng sẽ không kéo dài. Chủ tịch Ngân hàng Dự trữ Liên bang (FED) Jerome Powell và nhiều quan chức Nhà Trắng nhận định tăng giá tiêu dùng chỉ là “nhất thời” bởi kinh tế chuyển từ hỗn loạn do dịch COVID-19 sang đến giai đoạn gần với bình thường.
Bất kể người Mỹ nào đã mua một hộp sữa, một lít xăng hay xe ô tô cũ đều nhận thấy rằng lạm phát đang xảy ra. Các nhà kinh tế học nay đưa ra thông điệp đáng lo ngại: mức giá cao sẽ kéo dài đến năm sau và khả năng là lâu hơn nữa.
Vào ngày 20/11, chính phủ Mỹ cho biết chỉ số giá tiêu dùng đã tăng 6,2% so với một năm trước, mức tăng lớn nhất trong 12 tháng, kể từ năm 1990. Hãng thông tấn AP (Mỹ) dẫn lời cố vấn kinh tế cấp cao của chính quyền cựu Tổng thống Barack Obama, ông Jason Furman chia sẻ: “Lạm phát không hề giảm tốc. Nó đang duy trì tốc độ khá nhanh”.
Các gia đình là nhóm chịu ảnh hưởng lớn nhất. Một ví dụ là trên bàn ăn sáng hiện nay của người Mỹ, giá thịt lợn muối xông khói đã tăng 20% trong năm qua còn giá trứng cũng tăng gần 12%. Giá xăng tăng vọt 50%, xe ô tô cũ cũng tăng 26% so với năm trước.
Mặc dù tiền lương cho nhiều người lao động cũng tăng nhưng không đủ để theo kịp đà đi lên của giá tiêu dùng. Vào tháng 10, mức lương trung bình giờ tại Mỹ đã giảm tới 1,2% so với cùng kỳ năm 2020.
Tình hình hiện nay gia tăng áp lực lên Cục Dự trữ liên bang Mỹ (FED) để chuyển hướng khỏi chính sách nới lỏng tiền tệ tồn tại trong nhiều năm. Điều này đồng thời gây sức ép lên Tổng thống Joe Biden, đảng Dân chủ và các kế hoạch chi tiêu nhiều tham vọng của họ.
Nguyên nhân khiến giá cả tăng
Một cậu bé ngắm nghía mặt hàng mặt nạ Halloween tại cửa hàng ở Miami (Mỹ). Ảnh: AP
Dịch COVID-19 khiến kinh tế Mỹ suy sụp trong mùa Đông năm 2020 bởi tác động của lệnh phong tỏa. Nhiều doanh nhiệp phải đóng cửa hoặc cắt giảm giờ hoạt động trong khi người tiêu dùng chủ yếu ở trong nhà do biện pháp phòng dịch. Thị trường lao động Mỹ “bốc hơi” 22 triệu việc làm. Sản lượng kinh tế giảm ở mức kỷ lục 31% trong quý 2 năm 2020.
Nhưng thay vì chìm vào xu hướng giảm kéo dài, nền kinh tế Mỹ hồi phục bất ngờ, một phần tác động bởi chi tiêu chính phủ và các động thái khẩn cấp từ FED. Đến mùa Xuân, chiến dịch tiêm vaccine phòng COVID-19 diện rộng đã tạo điều kiện để người tiêu dùng quay trở lại với các nhà hàng, quán bar và cửa hiệu.
Đột nhiên, các doanh nghiệp không thể đáp ứng được nhu cầu khách hàng. Họ gặp không thể tuyển dụng lao động nhanh chóng hoặc mua đủ nguồn cung để đáp ứng nhu cầu của khách hàng. Khi kinh doanh nở rộ trở lại, các cảng biển và kho hàng không thể xử lý hết được khối lượng lớn. Chuỗi cung ứng toàn cầu bị tắc nghẽn.
Giá cả tăng lên. Các công ty nhận thấy họ cần giảm áp lực chi phí bằng việc tăng giá sản phẩm.
Ông Jason Furman nhận xét: “Một phần đáng kể của lạm phát ngày hôm nay là kết quả của dịch COVID-19”. Ông cũng bổ sung rằng các chính sách thiếu sót cũng là tác nhân dẫn đến tình trạng này.
“Cơn bão” chi tiêu chính phủ, bao gồm gói hỗ trợ COVID-19 1,9 nghìn tỷ USD của Tổng thống Joe Biden đã kích thích quá độ kinh tế. Ông Furman nêu bật: “Lạm phát tại Mỹ cao hơn nhiều so với châu Âu. Châu Âu cũng đối mặt với khó khăn chuỗi cung ứng tương tự Mỹ nhưng họ không kích thích nhiều như vậy”.
Ngày 10/11, Tổng thống Bidne thừa nhận rằng “lạm phát gây tổn thương túi tiền của người dân Mỹ và đảo ngược xu hướng này là ưu tiên của tôi”. Nhưng nhà lãnh đạo này cũng đề cập gói cơ sở hạ tầng 1 nghìn tỷ USD bao gồm kinh phí dành cho cầu đường và các cảng biển sẽ giúp giảm nhẹ tình trạng tắc chuỗi cung ứng.
Lạm phát kéo dài bao lâu?
Lạm phát nhiều khả năng sẽ kéo dài bởi các công ty gặp khó khăn trong việc đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng về hàng hóa và dịch vụ. Thị trường việc làm tăng mạnh đồng nghĩa với việc người dân Mỹ có thể tiếp tục chi tiền bạc cho nội thất, xe ô tô mới. Trong khi đó, nút thắt của chuỗi cung ứng không có dấu hiệu được sớm tháo gỡ.
Nhà kinh tế học Megan Greene tại Viện Kroll (Mỹ) cho biết lạm phát và nền kinh tế nói chung sẽ quay trở về điểm gần với bình thường. Tăng trưởng kinh tế dự kiến sẽ phục hồi trở lại vào quý cuối cùng năm 2021 sau khi giảm tốc từ tháng 7 đến tháng 9 do ảnh hưởng của biến thể Delta. Bà Greene nhận định lạm phát là "tạm thời" và có thể dễ dàng kéo dài thêm một năm.
FED hiện gặp áp lực để kiểm soát giá cả. Ông Jerome Powell tuyên bố rằng FED sẽ giảm mua bán trái phiếu tháng mà cơ quan này bắt đầu từ năm 2020 như một giải pháp khẩn cấp để thúc đẩy nền kinh tế. Trong tháng 9, các quan chức FED dự kiến từ cuối năm 2022, họ sẽ nâng lãi suất.
Nhưng lạm phát tăng cao có thể buộc FED phải thay đổi mốc thời gian này. Các nhà đầu tư dự kiến FED sẽ nâng lãi suất ít nhất 2 lần trong năm tới.