Tấm năng lượng mặt trời tại tỉnh Quý Châu, Trung Quốc, ngày 16/8/2022. Ảnh: AFP/TTXVN
Trung Quốc hiện là quốc gia dẫn đầu thế giới về năng lượng mặt trời. Tuy nhiên, điều đáng ngạc nhiên là trong khi tấm pin mặt trời đã trở thành hình ảnh quen thuộc ở vùng nông thôn, thì tại các đô thị đông đúc, rất ít người dân thành phố lắp đặt chúng.
Một đêm năm 2022, một khu dân cư ở Thượng Hải bất ngờ chìm trong bóng tối do sự cố mất điện kéo dài 12 giờ. Khi mọi căn hộ đều tắt ngấm, chỉ duy nhất ngôi nhà của gia đình ông Triệu Xuân Giang vẫn sáng đèn.
Người đàn ông này chính là một trong những “người tiên phong năng lượng mặt trời” của Trung Quốc. Ông đã lắp đặt những tấm pin mặt trời đầu tiên trên mái nhà mình từ năm 2006 - thời điểm mà khái niệm “năng lượng xanh” vẫn còn xa lạ. Gần 20 năm sau, hệ thống pin, ắc quy và các thiết bị lưu trữ điện của ông đã đủ để ngôi nhà hoạt động hoàn toàn độc lập với lưới điện quốc gia.
Theo tạp chí Sixth Tone, mô hình này là ví dụ điển hình cho loại hình “nguồn năng lượng phân tán” (DER – Distributed Energy Resources) - hệ thống mà trước đây chỉ là viễn cảnh xa vời, nhưng nay đã trở thành hiện thực nhờ tiến bộ công nghệ xanh. Không chỉ cung cấp điện, các mô hình này còn thân thiện với môi trường hơn, giúp tiết kiệm chi phí và đặc biệt tăng cường an ninh năng lượng trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan.
Khi mất điện không còn là nỗi lo
Sự hữu ích của các nguồn năng lượng phân tán càng được thể hiện rõ trong thiên tai. Khi bão Yagi tàn phá đảo Hải Nam năm 2024, nhiều người dân nơi đây vẫn duy trì sinh hoạt nhờ sử dụng xe điện như những “ngân hàng điện khổng lồ”, tương tự cách gia đình ông Triệu chủ động dự phòng năng lượng tại nhà.
Không chỉ Trung Quốc, nhiều quốc gia cũng đang thúc đẩy xu hướng này. Ở Tokyo (Nhật Bản), quy định mới có hiệu lực từ tháng 4 năm nay yêu cầu mọi ngôi nhà xây mới đều phải lắp đặt tấm pin năng lượng mặt trời. Chính quyền còn hỗ trợ chi phí lắp đặt pin lưu trữ, giúp người dân sử dụng điện mặt trời ngay cả sau khi mặt trời lặn.
Vì sao người dân thành phố vẫn thờ ơ?
Tại Trung Quốc, các vùng nông thôn đã quen với hình ảnh mái nhà phủ kín tấm pin năng lượng mặt trời, giúp hộ dân tự dùng điện hoặc cho thuê mái nhà để có thêm thu nhập. Ngược lại, ở đô thị - nơi hầu hết người dân sống trong các tòa chung cư - việc triển khai lại phức tạp hơn.
Ông Triệu từng vấp phải sự phản đối của hàng xóm khi muốn lắp đặt pin trên mái chung cư, buộc ông phải chuyển ra ngoại ô Thượng Hải để tiếp tục theo đuổi đam mê. Ngoài ra, giá điện sinh hoạt tại Trung Quốc hiện được trợ giá thấp, khiến người dân ít có động lực đầu tư hệ thống riêng.
Trong khi đó các doanh nghiệp lại tiết kiệm đáng kể khi chuyển sang điện mặt trời. Một ví dụ trong phim tài liệu “The Cost of a Glass of Lager” cho thấy: một nhà máy bia phải trả 1,2 nhân dân tệ/kWh khi dùng điện lưới, nhưng chỉ 0,3 nhân dân tệ/kWh nếu dùng điện mặt trời - một chênh lệch đủ lớn để họ mạnh dạn chuyển đổi.
“Các bà nội trợ xanh” - biểu tượng của sự thay đổi từ cộng đồng
Dù đối mặt nhiều khó khăn, vẫn có những nhóm cộng đồng đô thị nỗ lực thay đổi. Nổi bật trong số đó là nhóm “Các bà nội trợ xanh” - thành lập từ năm 2012 tại Thượng Hải.
Nhóm này đã vận động cư dân phân loại rác, tái chế và thực hiện hàng loạt sáng kiến bền vững, giúp nhiều khu dân cư đạt danh hiệu “Cộng đồng carbon thấp” đầu tiên của thành phố.
Nhờ nguồn tài trợ từ chính quyền và các quỹ môi trường, họ đã lắp đặt mái che năng lượng mặt trời 20 kW tại bãi đỗ xe, trạm sạc xe điện, đèn đường năng lượng mặt trời, tuabin gió mini và hệ thống lưu trữ để phân phối điện thông minh. Tuy nhiên, hành trình này là không hề dễ dàng.
Giai đoạn đầu, nhiều cư dân nghi ngờ: “Điện này có bán được tiền không? Ai hưởng lợi? Có nổ không?” – bà Lý Lan, trưởng nhóm, kể lại. Một số thậm chí tin vào tin giả cho rằng tấm pin “phát ra bức xạ độc hại”. Thế nhưng, thay vì nản lòng, nhóm đã tận dụng chính sự hoài nghi đó để giáo dục cộng đồng về năng lượng sạch. “Công việc của chúng tôi phải bắt đầu và kết thúc bằng nhu cầu của người dân”, bà Lý nhấn mạnh.
Khi dự án hoàn thành, thay vì chỉ chiếu sáng hành lang một tòa nhà - điều gây tranh cãi vì thiếu công bằng - nhóm quyết định dùng điện mặt trời để chiếu sáng văn phòng ban quản lý khu dân cư, nơi mọi người đều được hưởng lợi.
Khi năng lượng tái tạo trở thành cảm hứng sáng tạo
Những thay đổi nhỏ đã mang đến sức sống mới cho khu phố. Dựa trên dự án của nhóm “Các bà nội trợ xanh”, một nghệ sĩ địa phương đã hướng dẫn trẻ em biến vật liệu tái chế thành tác phẩm nghệ thuật phát sáng bằng năng lượng mặt trời, tạo không gian vui chơi sáng tạo giữa nhịp sống học tập căng thẳng.
Một học sinh trung học khác còn tự thiết kế hệ thống tưới cây tự động bằng điện mặt trời cho khu vườn cộng đồng từng bị bỏ hoang. Điều này là minh chứng rằng năng lượng sạch không chỉ là câu chuyện kỹ thuật, mà còn là nguồn cảm hứng xã hội và giáo dục.
Từ mái nhà của ông Triệu cho đến khu phố của “Các bà nội trợ xanh”, hành trình năng lượng mặt trời ở đô thị Trung Quốc vẫn còn nhiều thử thách, từ kỹ thuật, tài chính đến sự đồng thuận cộng đồng. Tuy nhiên, chính những nỗ lực nhỏ bé đó đang thắp lên hy vọng về một đô thị xanh hơn, bền vững hơn và nhân văn hơn, nơi mỗi tia nắng đều được tận dụng để làm cuộc sống con người thêm tươi sáng.